Dende Frankfurt con amor

O outro día na TVG emitiron unha conmovedora reportaxe sobre a emigración galega en Frankfurt, todo un documento gráfico que axuda a comprender o éxodo galego a Europa no tardofranquismo. No programa puidemos ver o contraste ontolóxico entre unha parella galega que leva 39 anos na cidade e a súa filla galaico-xermana de trinta anos. A rapaza botáballe en cara aos vellos que pensasen máis en investir na casa de Galicia onde paran vinte días ao ano ca na súa estadía en Alemaña. Identifiquei nesta muller os cuspidiños xestos e a mesma historia persoal que viviron algún compañeiros meus no instituto en Pontevedra, nados en Suíza e retornados a Galicia en plena adolescencia a mediados da década de 1990. Na época en que se modela a persoalidade, estes trocos marcaron o xeito de estar no mundo destes rapaces, que sempre se queixaban da endogamia existente na comunidade galega, xa que os eidos de sociabilidade quedan reducidos ao centro galego de turno, a parentes e xentes da terra. O programa da TVG rematou coa derradeira pregunta á parella galega, a piques de xubilarse: “voltarán vostedes á terriña?” E a resposta foi esta: “aseghún as contas que temos botadas, si”. Dende 1972, esta parella definiu o seu devalar histórico, o seu proxecto de vida coma unha corredoira cinguida en dirección ao retorno, o retiro na aldea como obxectivo. 

 

Casualidades da vida. Unha semana despois de ver esta reportaxe tocoume ir a Frankfurt unha semana a participar nun congreso sobre a Arqueoloxía como prática de integración social nun mundo globalizado definido pola multiculturalidade. A imaxe que temos dende fóra de Alemaña, sobre todo nestes días da Eurocopa de fútbol, é a dun país orgulloso que esgrime o seu sentir nacional con fachenda. Falando coa xente de alí un decátase de que esa realidade non é tal. O barrio no que estabamos, perto da estación ferroviaria, é a zona elixida polos inmigrantes magrebíes, etíopes e eritreos dende os anos 80. Pola súa vez, cada vez que finalizaba un partido da Eurocopa, as minorías étnicas saían ás rúas en balbordo, un día gregos, outro italianos e polacos.  A mesma selección xermana conta nas súas filas cun fillo de polacos, cun fillo de español (o pai de Mario Gómez e de Granada), cun fillo de turcos, etc…

 

O último día da nosa estancia en Frankfurt fomos ver o campamento romano de Saalburg, reconstruído polo emperador Guillermo II a comezos do século pasado. Este fito da memoria histórica alemá, este monumento do limes romano serve de campo didáctico de divulgación para unha poboación escolar multiétnica. Coma no antigo Imperio Romano, coas súas tropas auxiliares, no campamento campan ás súas anchas rapaces e rapazas asiáticos, latinos, xermanos e africanos. Ao rematar a visita fomos cear a un restaurante típico desta rexión de Hesse alí topamos cunha voda albanesa tradicional; os traxes rexionais mesturábanse cos Mercedes, Audis e BMW.

 

O meu único contacto coa emigración galega deuse na viaxe en avión de volta. Na hora do embarque cara a Madrid, dúas parellas que non se coñecen comezan a falar. Uns son asturianos de Navia, tras 38 anos en Frankfurt veñen cada ano de vacacións a ver os amigos. A outra parella, arousá, está a piques de xubilarse. Por agora no volven porque teñen o fillo e os netos en Alemaña. Os catro estiveron a semana pasada na grande festa da emigración española en Frankfurt. Na espera en Madrid voltou reaparecer a parella arousá. Sentados agardando polo embarque, nun momento dado, a señora érguese e achégase emocionada a unha rapaza que escribe nunha computadora portátil. A rapaza é unha artista galega que protagoniza un programa da TVG. A señora desfaise en eloxios cara a ela e dille que o programa lle dá a vida na súa estadía en Alemaña. Entrementres, a faciana do seu home amosa unha felicidade indescritible. O home a muller sentados, agarimados, maos de traballadores en fábricas e blocos de edificios, a lingua galega como se falaba hai cincuenta anos… neles vin retratados aso meus avós en 1955 ou aos meus pais en 1977. En breve igual me vexo a min mesmo.

 

Unha vez no avión, á señora antedita tócalle de compañeiro de asento outro galego, casado cunha polaca, 41 anos emigrado en Australia. A conversa que mateñen é unha xoia oral para comprender o “ethnos” galego. O home podería ser un protagonista da Terra Brava de Fole, cun galego precioso: “eu o gallego mameino, pero dende que andei no monte coas vacas apenas o falo porque alá, xa me dirás”. Volve cada sete anos a dar un borde pola aldea, nas festas do verao. Realmente este home só fala galego e inglés, do mesmo xeito que a señora fala galego e alemán, que non é pouco. A conversa deriva, como é lóxico entre galegos, nunha análise da paisaxe. O secarral castelán dá  pé a que os comedores de patacas (Rivas dixit) comecen a falar da súa hortiña en Melbourne, da súa leiriña no extrarradio de Frankfurt, dos seus pementos, dos seus pepinos, do seus tomates: “Eu teño uns tomates de kilo e medio, como a miña cabeza, pero alá non hai quen rompa a terra”. Cando se esvaen os neboeiros reaparece a terra, agora inzada de tons verdes. Como reza o refrán: “Ponferrada es la puerta y Galicia la huerta”. Nese intre a señora exclama: “aquí está a nosa Galicia”. No espello da pequena fiestra reflíctese a faciana dos dous emigrantes, unha en Alemaña, outro en Australia. As bágoas confúndense coas pingas de orballo degoldradas neste avión de ida e volta, como a vida mesma.