Roubar cancelas, botarse a rolos sobre o resío e outro feixe de ritos propios do San Xoán

Pasade os lumes de San Xoán

nin cantos males han

A noite de San Xoán xa está aquí, e con ela, un feixe de ritos que fan desta unha das celebracións máis máxicas e simbólicas de Galicia. Tan antigos coma a humanidade mesma, moitos destes costumes fóronse perdendo polo camiño debido ás mudanzas sociais, pero outros moitos chegan ata os nosos días e perduran vivos na práctica desta festividade, que como tradición pagá celebra o solsticio de verán e, logo, como tradición cristiá festexa o nacemento de San Xoán Bautista.

Nas sociedades antergas, todos estes ritos, que tiñan por obxectivo esconxurar o mal e purificarse, constituían a filosofía de vida da xente, explicaban e daban significado ao seu día a día, e tecían no conxunto toda unha visión do mundo. Os elementos sobre os que xiran  estas tradicións relacionadas coa celebración do solsticio de verán son tres: o lume, a auga e o mundo vexetal. 

RITOS VINCULADOS AO LUME

O lume, protagonista da noite de San Xoán, representa o sol e ten un carácter fondamente purificador e protector. Por iso, unha das tradicións máis vivas desta celebración é a de saltar a fogueira de San Xoán para afastar os malos espíritos. Hai quen fala de pasar por riba dela sete veces, nove, ou ata trece, pero o que si parece estar claro é que debe facerse un número impar de veces. Botar no lume os apuntamentos ou os diarios onde se escriben os malos recordos é outro dos costumes, aínda vivo, que apunta o antropólogo Manuel Mandianes.

E é que, segundo explica, "cando acendes o facharelo proxectas nel aquilo que odias ou que te fai sentir mal, para logo, cando vai medio apagado, brincar por riba e pedirlle todo o bo que querías". Vinculado ao lume, o tamén antropólogo Rafael Quintía lembra que antigamente as familias facían pasar o gando por riba das cinsas, que se esparexían logo polos campos para asegurar unhas boas colleitas. 

RITOS VINCULADOS Á AUGA

A auga é o segundo dos elementos importantes desta noite, moi vinculado aos poderes da natureza. Está presente no cacho de San Xoán, outra das tradicións máis populares da festividade. Nesta palangada con auga e flores dicíase que as mozas podían ver reflectido á mañá seguinte o home co que habían casar, explica Mandianes. Máis alá, a auga tamén é protagonista de determinados ritos como o de recoller a capa superficial de sete fontes ou de determinados mananciais antes de que o sol esperte na mañá do día de San Xoán, posto que se consideraba que estaba cargada de virtudes.

O baño das nove ondas na praia da Lanzada á procura do embarazo, ou o poder curativo da saraiba ou o resío da mañá reafirmaban as capacidades extraordinarias da auga durante esta noite solsticial. "Era habitual tirarse a rolos polos prados mollados para curar doenzas na pel como a sarna, ou correr espido polos campos para impregnarse desa auga matinal de San Xoán que se considera curativa e benéfica", sinala Quintía. Ademais das persoas, engade Mandianes, tamén "burros, ovellas e vacas saían pola mañanciña cedo para recoller ese orballo máxico e protexerse de calquera peste que puidese entrar nas cortes". 

RITOS VINCULADOS ÁS PLANTAS

As plantas, pola súa banda, son o segundo dos elementos principais do cacho de San Xoán, cuxas herbas logo adoitaban gardarse como amuleto, dado que se consideraba que tiñan virtudes para o tratamento das doenzas capilares. Ademais, as plantas, medicinais, aromáticas e protectoras, adoitaban colocarse nas portas e ventás das casas e das cortes contra as enerxías maléficas que puidesen facer presenza nesta noite.

Os estalotes, o fento, o fiuncho, a espadana... Son plantas que, segundo a tradición popular, nos coidan dos maleficios de demos e bruxas, das que se dicía que na noite de San Xoán "repartían as moscas á xente á que non querían ben", explica Mandianes. O antropólogo tamén lembra que cando el era cativo as mozas se encargaban pola mañá cedo de plantar unhas pólas de sabugueiro nas esquinas das leiras de liño, para defender a colleita contra toda peste, tormenta ou persoas que puideran botarlle o mal de ollo. 

RITOS DE MAXIA E DE CAOS

Outros ritos propios do San Xoán están relacionados coa maxia propiciatoria e a adiviñación do futuro, sinala Quintía. "É a mañá na que aparecen as mouras peiteando os seus cabelos, onde o sol danza no ceo e a lúa danza ao redor do sol. É unha data de prodixios, onde acontecen cousas extraordinarias", explica. Por iso, entre outras moitas tradicións, era habitual darlle unha malleira ao limoeiro ou á laranxeira que non daba froito para reactivalo, ou tamén ás redes de pesca para coller logo mellor produto. 

Aos ritos de curación, fertilidade, purificación e oraculares súmase outro feixe deles que levan por nome ritos de caos. Trátase, di Quintía, dunha teatralización do caos previo á nova orde, a través do roubo das cancelas, de mover os carros de sitio ou doutro tipo de brincadeiras similares.