Perfecto Conde: "Nin durante o franquismo se fixeron campañas contra políticos como se están facendo agora"

Perfecto Conde (Xinzo-A Pontenova) é un referente do xornalismo de investigación dentro dos medios españois. Varios dos seus traballos tiveron pegada en diferentes áreas, desde La Gran Enciclopedia Gallega ás investigacións en Interviú, El País e o seu paso por TVE, Teima, Chan e outros medios. Ademais diso, recolleu durante os seus anos de exercicio "oficial" unha das axendas máis interesantes que calquera profesional dos medios querería ter. Esta é unha conversa sobre estes e outros puntos destacados do seu percorrido profesional, mesmo a investigación sobre o narcotráfico.

Por Moncho Mariño | Santiago | 05/12/2022 | Actualizada ás 21:49

Comparte esta noticia

-O teu libro máis popular é La conexión gallega. Del tabaco a la cocaína, mais tes outras publicacións como é Memoria Infinda, un traballo menos coñecido, do que queremos falar. Cales son as raíces desta obra?

Perfecto Conde 4
Perfecto Conde 4 | Fonte: Moncho Mariño

A publicación é de 1994 e o manuscrito é de dous ou tres anos antes. No ano en que lle outorgan o Cervantes a Ernesto Sábato, o propio autor contoume unha anécdota. Foi durante a viaxe en avión a Buenos Aires despois de outorgárenlle o premio. Detrás do libro está esa tendencia dos xornalistas a gardar material que non publicas, ás veces máis interesante que o publicado, e sempre pensamos na posibilidade de escribir unha novela ou polo menos un libro. Entón, en relación co encontro con Ernesto Sábato, foi cando decido escribir un libro. Ao final son cincuenta folios e quedaron nun caixón moito tempo. Eu son escritor de tirón, se me poño a escribir unha cousa non paro até mañá. Tempo despois, non sei canto, un ano ou dous, Alejandro Diéguez propietario da editorial 'Pentalfa', quixo facer unha colección de narrativa e un día propúxome publicar esas páxinas que tiña no caixón. Volvendo a Sábato, dentro do relato hai unha anécdota que me contara el durante a viaxe a Buenos Aires. Foi unhas horas antes de chegarmos, cando xa está amencendo e a xente esperta antes de aterrar. Aínda medio adormecido, vexo catro filas diante de min a Ernesto Sábato, unha persoa que eu xa tratara uns anos antes cando el era presidente da CONADEP. Finalmente funo saudar e sentei xunto del e comezamos a falar. Nun momento dado, contoume que na casa onde estaba agochado polas ameazas que recibira e tamén porque el era unha persoa moi reservada “un día, unha galega, paisana súa, peta na porta, preséntase como profesora de literatura, que quería coñecerme; entón falamos de literatura e eu pensando nas miñas cousas, a ver se marchaba dunha vez”. Sábato non lembraba o nome, insisto, mais si lembraba que “falaba un galego moi aportuguesado”, e aí caín na conta de quen era, díxenlle o nome e Sábato contestou “si, esa, home, esa!”.

-Sábato entendía o galego?

En todo caso non lle era descoñecido. Buenos Aires chegou a ter medio millón de galegos. Eu nunca lle falei en galego pero non sei se el o falaba. Memoria Infinda tamén recolle o testemuño doutras persoas como o dunha das mulleres de Neruda.

-Profesionalmente quédache algunha espiña profesional que por diversas razóns non puideras ter realizado?

Perfecto Conde 3
Perfecto Conde 3 | Fonte: Moncho Mariño

Non o sei, supoño que me quedarán moitas e dada a profesión que tiven as frustracións non están ausentes. A un xornalista case sempre lle queda na alforxa algo sen publicar ou sen investigar a fondo ou sen ter coñecemento dese algo. Mais agora non podería concretar ese elemento que non puiden cubrir ou traballar. Non teño especiais frustracións e nunca pensei en ter feito algo que non fixen. Fun unha persoa fácil de conformar aínda que son difícil de carácter e teño frustracións na orde política e social. Nacín en 1943, a miña mocidade transcorreu en plena ditadura franquista e tiña a ilusión de que despois de Franco viñese outra cousa, veu outra cousa mais non a que hai. Sempre pensei que estaría vivindo nun país máis desenvolvido democraticamente. Pensei mesmo que a Franco o podiamos botar antes de morrer. Nin o botamos, morreu tranquilamente e deixounos ben atado o que deixou. Aí si teño frustracións moi grandes, difíciles e moi amargas.

-Indo cara atrás na túa vida. Saes da aldea de Xinzo, na Pontenova, e chegas a ser unha das firmas máis recoñecidas do xornalismo: cales foron os fitos que marcaron este percorrido?

Son mal antólogo de min mesmo. Se me preguntan: “que cousa importante fixeches na túa vida?”, respondería: “non sei, ao mellor non fixen ningunha”. Sinceramente, son un individuo máis que fixo o que fixo para gañar a vida pois debía subsistir e seguir respirando. Se fixen algo fóra do habitual? Pois non é mérito meu senón dunha serie de pasos que se deron na miña persoa, vivir nun tempo determinado, ter unha educación determinada e ter uns profesores determinados. Sempre digo que Perfecto Conde xornalista e cidadán non existiría, ou existiría doutra maneira, sen ter a Enrique Muruais que foi un gran orientador -ademais era da familia-, e a Alonso Montero e a non sei quen máis de profesores. Se en vez de nacer no 1943 durante a ditadura tivese nacido en Londres ou París, sería outro tipo de cidadán e ao mellor facía outras cousas, ou faría as mesmas de maneira distinta. O mérito foi das circunstancias que me envolveron. Se agora me pregunta sobre o máis importante que teña feito dentro do xornalismo, pois sigo sen saber cales son as máis importantes, se as investigacións arredor do narcotráfico ou investigar a ditadura na Arxentina, realmente non o sei. Se fixen algo importante, xa o dixeron os lectores.

-Dis que un dos primeiros mestres foi Enrique Muruais. Quen era este home?

Era un primo da miña nai e fora mestre durante a República. Durante o franquismo tivera algún problema de primeiras mais logo puido seguir exercendo. Tamén tiña unha academia onde daba aulas particulares e aí foi onde aprendín algo máis que na simple escola pública. Tamén Enrique foi quen convenceu a meu pai para que eu estudase. Debo dicir que Xinzo era unha aldea máis das tantas que hai por Galicia, con quince familias, posiblemente con menos de cincuenta habitantes. De Xinzo saímos dous universitarios da miña xeración, José Luis Rodríguez Fontangordo e eu. Fontangordo ingresou no seminario para ser cura, algo moi frecuente no mundo rural. Despois deixouno e estudou Filoloxía Románica en Madrid e alí acabou de profesor de instituto. Para ser unha aldea como Xinzo é unha porcentaxe abondo alta: dous universitarios. Os dous respondemos ao patrón da época: mandar estudar o fillo maior. A miña irmá non chegou á universidade.

-Fixeches seis anos de bacharelato por libre en Lugo.

Fixen o exame de ingreso ao bacharelato e fixen catro anos de bacharelato elemental. Logo, no cuarto ano había unha reválida e pasabas ao bacharelato superior. O elemental estudeino con Enrique Muruais e o superior tiven que ir para Lugo. Dous anos, unha reválida en sexto e logo o curso preuniversitario.

-Nese instituto de Lugo, como era a túa relación con Xesús Alonso Montero?

Moi boa, magnífica, non sei por que. Non recordo cal foi a primeira conversa con Xesús fóra do ámbito das aulas. Iso si, como bon fillo de labrego, na miña casa entendían que eu ía para médico, para iso debía estudar o bacharelato de ciencias. Por iso fixen ese bacharelato até o preuniversitario e, cando coñezo a Alonso Montero, paso a letras. Xesús influíu moito na miña vida. Pasei de ciencia a letras cousa que me custou esforzos porque eu co latín máis ou menos ía aprobando, mais non estudara grego. Á parte do curso ao que asistín no instituto, tiven aulas particulares e aprendín catro cousas. Tiña claro que me ían suspender así que aprendín de maneira case fotográfica o texto que mandaban para ese ano. Aprendino así, de memoria fotográfica. Os exames fíxenos en Santiago e fun tremendo para o de grego. Cando me deron o texto, recoñecino e fixen a tradución literal.

-Na facultade de Filosofía e Letras de Santiago coincides con Carlos Casares.

Coincido aínda que non iamos no mesmo curso. Casares e máis eu comezamos a tratarnos porque naqueles anos era doado ter conexión persoal rapidamente. Había empatía coa xente que descubrías con só unha ollada. Sabías se eran dos teus ou non só pola maneira de vivir, ir tomar un viño ou ler unha serie de libros. As cousas eran doutra maneira, a comunicación era moito máis política e máis fonda. Casares foi dos homes e mulleres de confianza, que nos viamos polas rúas, na Facultade e nos pisos de estudantes. Eu vivía con Arturo Reguera, Santiago Lamas e con Federico Ordás. Iamos uns aos pisos doutros e intercambiábamos libros clandestinos e panfletos. Había unha vida clandestina ou secreta que te unía moito á xente. Casares foi un dos dese grupo.

-Non tiñades medo de infiltrados?

Si, mais desde logo Casares non era un deles. Houbo algún que axiña se descubría, habería máis de un, mais non recordo quen eran.

-Coñeciches a Vicente Álvarez Areces e supoño que a Emilio Pérez Touriño tamén?

Si, aínda que a Emilio menos porque era máis novo que min e coñecémonos fóra da universidade. A Vicente coñecino máis porque fora moi importante para os que andabamos na “órbita vermella”, “la cáscara amarga”, como se nos chamaba daquela. Vicente chega a Santiago enviado polo Partido Comunista para tratar de organizar o que eles consideraban un caos. De entrada é recibido polos locais con algunha precaución por iso de que che manden alguén de fóra. A todo isto tiña que vir disfrazado e el veu “disfrazado” como estudante de matemáticas. Era como un “comisario político” para quen non eramos cus de bo acougo pois non eramos militantes disciplinados. Eramos xente que ía á súa maneira, mais axiña puidemos ver que nesa persoa había grandes valores humanos, certa sabedoría, moita formación política e ademais moi boa persoa. Non era un tipo autoritario, tiña moita man esquerda, era moi humano e empatizabas rapidamente.

-Para estudar xornalismo fuches á Escuela de Periodismo de la Iglesia en Madrid. Que institución era esta?

Non sei se foi no verán de 1968 ou 1969. Daquela había tres institucións académicas dedicadas a ensinar xornalismo: a Escuela Oficial de Periodismo, fundada por Fraga; a Escuela de Periodismo de la Iglesia, que fundara o cardeal Herrera Oria durante os anos vinte; e, por último, a Escuela de Periodismo de Pamplona, que era do Opus Dei. Cando fun para a escola da Igrexa non foi porque fose a mellor, que logo descubrín que si, mais eu daquela non tiña nin idea. Eu matriculeime no exame desa escola porque un día lin o anuncio do exame no Ideal Gallego, un medio que se lía moito nos medios universitarios.

-E iso?

Pois entre outras cousas porque causara impresión que fora o primeiro medio en España que dera a noticia da invasión de Checoslovaquia por parte da URSS. Estabamos en época de exames, aquela noite por quedarnos a estudar non durmimos e fomos a unha cafetaría para almorzar e chegou a furgoneta do Ideal Gallego coa noticia en primeira plana, a razón é que pechaba moi tarde e iso permitiulle recoller o teletipo. Desde aquela era o xornal que seguiamos os estudantes.

-E aí liches o anuncio da Escuela de Periodismo de la Iglesia.

Si. A escola era da Igrexa e El Ideal Gallego era da Editorial Católica, por tanto da Igrexa. Eu facía a mili en Santiago de maneira normal, mesmo boa, mais un día, o xefe do Servizo de Información Militar (SIM), di que eu son un comunista perigoso e comezou a amargarme a vida. Eu tiña pase de pernocta, entraba ás nove da mañá e saía ás dúas, mesmo na rúa ía de paisano. Mais o comandante Galán, o do SIM, comezou a complicarme a vida e fixéronme ter vida de soldado. Logo rehabilitáronme e así, un día que volvía de permiso chego ao cuartel, danme o alto, pregúntanme para onde vou, dígolles que acabei o permiso e eles “ti es parvo? A túa quinta licenciou hai quince días”. Cóntoche isto porque eu estaba moi mal por culpa daquel militar do SIM e quería librarme daquilo. E cando lin a noticia, pensei que matriculándome deberían darme un permiso de quince días. Fun a unha axencia chamada Llovo, mostrei o papel do anuncio e dixen: “teño que matricularme nisto, custe o que custe”. Non sabían como facer, non sabían nada da Escuela de Periodismo de la Iglesia. Dixéronme que volvese en tres días. Cando volvín, o director da axencia dixo que lles dera máis días porque non sabían como facer. Ao final matriculeime. Cando cheguei a Madrid pensei en non presentarme, mais como ao comandante Galán lle dese por esixirme un xustificante do exame, a cousa acabaría mal. Presenteime coa tranquilidade de quen xa sabe que vai suspender. Había un tema de libre elección para redactar e logo un “Test de curiosidad periodística” que serían 300 ou 400 preguntas. Sobre o tema escollín unha excursión aos Ancares con Alonso Montero. Comecei cunha cita do Pedro Páramo de Juan Rulfo que dicía: “como las vi se las endorso”.

-E cal foi o resultado?

Examineime diante dun tribunal universitario onde tamén había un cura. Vin que se fixaran no meu exame e pensei “veñen por min”, mais tanto me tiña, total ía suspender. Un dos do tribunal preguntara quen era Juan Rulfo. Eu expliqueille todo chulo quen era Rulfo e o do tribunal dixo: “saberá de literatura latinoamericana, mais eu lin unha novela dun autor que vostede seguro que non leu porque non chegou a España”. Pregunteille polo autor e el dixo Gabriel García Márquez; e eu respondin que a novela era Cien Años de Soledad. O home aventurou: “vostede non a leu aínda”. Díxenlle que si e que era unha grande novela. Eu lera unha edición publicada en La Habana. Despois chegou o curiña, que era moi simpático e preguntoume sobre a liberdade relixiosa na Unión Soviética. Debín asomarlles a orella e total, como xa o tiña suspenso, dixen: “pois agora van ver”. Conteilles todo o que pensaba e vin que o velliño, en vez de botarme a paus, escoitábame e falei con el durante vinte minutos. Despois volvín para Santiago pensando que suspendera e logo vin que de 250 aprobados sacara o número 33.

-E a decisión de ser xornalista como a tomaches?

Xa non ía ser médico e o meu norte sería acabar de profesor de lingua e literatura nun instituto, mais nunca pensara en ser xornalista. Por outra parte, o mundo do que eu viña ser xornalista non deixaba de ser un funcionario do franquismo. Meu pai case non lía xornais, a miña nai si. Para meu pai os xornais daban conta do que poñían, é dicir, que estaban cheos de mentiras. Funme para Madrid estudar xornalismo e tamén para independizarme. Aí empecei a traballar en Chan, con Borobó e con Rodrigo Royo no diario SP. Así sen querer, acabei traballando neste oficio e aí descubrín que isto serve para algo.

-Antes disto, houbo un tempo na túa vida en que estiveras en Francia.

Si, penso que por ser de aldea tendo ao romanticismo, a idealizar, por unha parte, mais polos meus anos de estudoso do marxismo e materialismo dialéctico, teño unha parte máis analítica. As dúas ás veces chocan e loitan entre si mais ás veces dominaba o romanticismo. Coñecía os fillos dun médico na Pontenova e unha das fillas estudaba en Alemaña e alí casou cun grego que estudaba medicina. El pagaba os estudos de medicina traballando de taxista en Frankfurt. Así que un día dixo: “pasado mañá voume para Alemaña”. Eu contáralles algo aos meus pais para ir a París. Eu aínda estaba na universidade e gañara un concurso de narrativa curta do Centro Galego de Barakaldo, 3.000 pesetas da época. Aínda non pagaran porque ardera a documentación, iso foi certo. Así que un día arrincamos pola mañá moi cedo. A idea era coller os cartos en Barakaldo e tirar para París. En Oviedo, na primeira parada, nun restaurante vimos entrar unha voda e o grego e máis eu metémonos nela. Ao final, déronnos un puro e, cando acabamos o café, marchamos. En Bilbao o presidente do centro dixo que me pagaría para o outro día as 3.500 pesetas, o premio eran 500 pesetas máis. En París ía acabando o diñeiro e necesitaba buscar algo para gañar a vida. Unha prima miña estaba casada e vivía co marido na Lorena como emigrante. Chameinos e dixeron “vente para aquí a ver se che encontramos algo”. Entrei nun traballo e axiña me fixen colega do enxeñeiro e debeu ver en min un tipo espabilado. Eu xa falaba francés de antes e alí mellorei. Entón o enxeñeiro cae na conta que eu lle conveño. Promoveume e comecei traducindo ao español e portugués os libros de seguridade e hixiene destinados aos traballadores. Así comecei a botar tempo, case ano e medio. Ao mellor quedaba alí.

-E por que o deixaches?

Pola mili, estaba a acabar os prazos da prórroga e xusto acababan ese ano. Así pois, ou regresaba ou podían declararme prófugo. Collín medo e souben ademais que o delito de prófugo non prescribía até dez anos despois. Comecei a agobiarme por dez anos de cadea, o caso é que un día cheguei á fábrica e pedín que me desen a conta. Como era necesario un preaviso de quince días antes de deixar o traballo, avisáronme de que podía ter consecuencias económicas e a min tanto me tiña, eu quería coller o tren para volver. Fun falar co enxeñeiro, que fora das mocidades hitlerianas no seu tempo. Enfadouse dicindo que el fixera moito por min e eu expliqueille toda a miña situación: “ou regreso ou teño que quedar aquí dez anos e se espero non me vou”. Ao final para o outro día xa estaba no tren para Lugo.

-Que significou Borobó para ti?

Raimundo García Domínguez, Borobó, era un xornalista galego que dirixiu moitos anos un xornal do grupo El Correo que se chamaba La Noche de edición vespertina, saía sobre as cinco da tarde. Fíxose un diario importante por un tempo porque comezou a abrir as súas páxinas de opinión e mesmo de información a xente moza e tamén a persoas que non eran as sinaturas de sempre, os galeguistas, os de esquerdas, os que non tiñan voz xornalística daquela. Entón apareceron nas páxinas de La Noche Otero Pedrayo, Alonso Montero, García Sabell, Ramón Piñeiro e o mesmo Ferrín. Isto deu paso a un fenómeno xornalístico e literario que foi batizado en castelán “la generación de La Noche”. O nome ía con segundas intencións, o sobrenome significaba “la generación de la larga noche de piedra”, o franquismo. Borobó era un grande articulista, un mestre do artigo curto. Por que Borobó era así? Porque era republicano e socialista. El fora comisario político no batallón do que era xeneral Liste. Non ten problemas graves cando triunfa o golpe de estado de Franco, a proba é que non o mataron. Que eu recorde non pasou pola cadea, foi purgado mais non estivo preso. El tardou pouco en volver mostrar a orella e morreu sendo socialista no PSOE Histórico de Alfredo Llopis. Cando o botan do grupo El Correo, vaise para Madrid e alí traballa na Agencia EFE.

-A Agencia EFE fora creada polo franquismo. Como podía estar alguén como Borobó dentro dela?

Si fora creada polo franquismo, mais estamos falando de finais dos anos sesenta. Á parte diso, protexerao Manuel Blanco Tobío, un galego que fora falanxista, despois seguiu sendo franquista e durante moito tempo foi director de Arriba, o xornal da Falange. Daquela as cousas estaban cambiando, o Arriba comezara a abrirse algo, de feito por un tempo fora articulista no Arriba. Aí publicaba unha columna que se titulaba “El callejón del gato”. Na Agencia Efe traballou durante moitos anos. En 1969 sacan el e o seu cuñado, Ceferino Nogueira, a revista Chan. Eu daquela estaba en Madrid malvivindo publicando algunha cousa para o xornal SP, un xornal que se publicaba a catro cores en Madrid. O director era Rodrigo Royo, un personaxe que algúns denominaban como “tolo”, si, tolo si mais editou un xornal que tiña un grande interese para aquel tempo, pois tivo traballando para el xornalistas da “cáscara amarga” sabendo el mesmo que o eramos. Rodrigo Royo desilusionárase con Franco e ademais era un antiamericano total. Naquela altura eu era amigo de Alberto Míguez, outro xornalista, redactor xefe do diario Madrid. Un día falando con Alberto dígolle que ando buscando traballo e dime: “por que non vas ver a Borobó que vai sacar a revista Chan”. Sabía de Borobó por Alonso Montero mais eu non o coñecía. Un día presenteime na redacción, falei con Borobó quen me fixo unhas preguntas e ao final dixo: “mañá incorpóraste ao traballo”. Traballando con el descubrín que era un personaxe. Se me preguntaran polos meus tres mestres diría: Enrique Muruais, o mestre de Vilameá; Alonso Montero, no Instituto de Lugo; e Borobó en xornalismo. Estivemos dous anos ou tres traballando en Chan nun soto propiedade de Ceferino Nogueira.

-Cal era a liña de Chan?

Non había liña, Borobó era unha persoa que traballaba sen métodos nin liñas. Podiamos publicar calquera cousa mais cuns niveis de calidade e que se puidesen publicar, non podiamos ser camicaces, aínda así había que pasar a censura. Moitos números leveinos eu a censura e cando os recollía moitas veces vías o lapis vermello sobre algúns parágrafos. Borobó tiña algunhas manías como andar cunha castaña de indias no peto para espantar o mal de ollo. Eu presumo de ateo e tamén a levo por se é o caso.

-Despois veu Gran Enciclopedia Gallega. Debeu ser unha aventura.

A Gran Enciclopedia Gallega máis que aventura foi un experimento. Daquela as cousas se non se facían planificadas, si se facían pensadas, moi pensadas. Para mín foi unha época interesante e para o editor tamén, Silverio Cañada, un home que eu non coñecía mais acabamos sendo amigos. Para el foi un experimento interesante e supoño que para todos os que participaron na elaboración da enciclopedia. Silverio Cañada era fillo dun pequeno empresario de Xixón a quen lle fora ben. Silverio e eu conxeniamos ben, eramos coetáneos e da mesma xeración. Non traballou no negocio do pai porque tiña as súas inquietudes, así que cando morreu o proxenitor liquidou a empresa e montou varias editoriais, Ediciones Júcar e varias coleccións de libros. Ademais diso, foi o creador de La Gran Enciclopedia Asturiana. A galega foise articulando en 1972 e comezouse a publicar en 1974. O experimento en Asturias foilles moi ben. En consecuencia Silverio pensa en facer outras como a galega, faina e pensa en facer a de Aragón que ao final non a fai el. Non sei quen lle falou de min, o caso é que me chaman a Madrid e Silverio presentouse. Fomos comer xuntos e explicoume que ía publicar a enciclopedia galega e necesitaba alguén de alí. Tería que ir a Asturias para ver como funcionou o da enciclopedia asturiana “e logo vas para Galicia e alí pos en marcha a galega”, dixo. Eu daquela facía pezas para Triunfo e outras colaboracións que me pagaban a peza e mal. Aquilo veume moi ben porque tería un salario mensual, non era moito, mais eu aceptei. Fun para Asturias e alí estiven de maio a outubro de 1972. Alí entrei en contacto coa dirección e cos redactores.

-E cando comeza o traballo para a Gran Enciclopedia Galega?

En novembro do 1972 veño para Santiago coa misión de montar isto. O primeiro que fago é buscar un piso para montar unha redacción. Comezo a contratar os primeiros redactores, unha secretaria, todo o material, mercar fotos e facer eu fotos. Fixemos as maquetas, a cabeceira fíxena eu, e de aí a publicar. Non sei cantos números se publican cando eu estaba alí. O caso é que a min sempre me gustou montar algo novo e cando aquilo xa comezaba a ser rutineiro, se podo dígolle ao responsable “busca outro que ao mellor che dá máis resultado que eu, mais isto xa non me emociona”. Aínda así, se non quedaba outra, eu permanecía na redacción porque necesitabas un salario. Con todo eu necesito cambiar a proxectos novos.

-Foi cando pasaches a TVE?

Si. Daquela c levaba un tempo xa Luis Mariñas que logo dirixiu o centro de TVE en Galicia. Coñecémonos, comezamos a falar e ao final propúxome ir traballar dicindo “quero galeguizar isto”. Levoume porque eu falaba galego, escribía en galego e era defensor do idioma. Se me vas preguntar por que non se fixo a enciclopedia galega en galego, dígoche que iso tróuxonos debates entre Silverio e eu. Se o faciamos en galego, ao mellor só vendiamos uns poucos exemplares. O motivo de facelo en castelán foi económico.

-E a relación con Mariñas como naceu?

Antes e despois da Gran Enciclopedia xa me coñecía moita xente porque era a cara e a voz da enciclopedia. Silverio Cañada apenas saía, digamos que quería evitar aquilo de “un non galego dirixindo unha enciclopedia sobre Galicia”. Así que para as entrevistas en relación con este traballo saía eu. Non sei se Mariñas me entrevistou, o caso é que nos coñecemos, caémonos ben, comiamos xuntos, eramos mozos novos, golfos, faciamos moitas esmorgas nocturnas e así comezamos a conxeniar. Un día dime “por que non vés comigo? Teño un proxecto no que ti encaixarías ben”. Penseino un tempo e ao final, o dito, as rutinas non me gustaban, e a televisión era algo moi novo. Custoume explicarllo a Cañada que de primeiras non lle gustou moito mais acabou entendendo. Ao final seguimos sendo bos amigos. Anos despois eu fun para Madrid e cada vez que el ía por alí sempre me chamaba.

-Entón, xunto con Mariñas, tedes o mérito de serdes os primeiros en falar galego na TVE?

Supoño que antes falarían galego o propio Luís ou outras persoas que traballaban alí. A facer cousas sistematicamente en galego, con método, comezouse nesa época. Chegamos a facer unha parte do telexornal, o “Panorama de Galicia”, duns dez minutos, cando o telexornal era de 30 ou 35 minutos. Ese espazo faciámolo en galego. Tiven un programa semanal, unha mesa redonda cos alcaldes, integramente en galego. Logo, pasado un tempo cesan a Luís, un pouco por culpa miña ademais.

-E iso?

Porque un día chegou un gobernador provincial, típico fascista, que ve o centro de TVE como un lugar de antifranquismo pernicioso e nacionalismo etarra. Eu lin as cartas que lle enviaba a Sancho Rof, daquela director de RTVE, un home que sen ser comunista polo menos tiña algo de cabeza e non cría aquilo, mesmo nos citara a Luís e a min para rirnos das cartas que lle escribía. O gobernador este era tan burro que chegou a dicir nalgunha carta que eu era o secretario xeral do Partido Comunista de Galicia. Non debía ler os xornais, porque xa naquela altura existía o PCG mais o secretario xeral era un dirixente histórico que se chamaba Santiago Álvarez. Tamén había outro que era delegado de Turismo en Pontevedra, pai do que logo estivo envolvido na “Operación Gurtel”, Pablo Crespo, o pai tamén se chamaba así. Pois ese era outro que metía veleno contra Mariñas e contra min, aínda que o principal era este gobernador da Coruña. Así pois, aguantaron, aguantaron até que cesaron a Luís Mariñas. Creo que Sancho Rof xa non estaba na dirección de RTVE. Eu seguín alí un tempo, moi fodido, porque sabía que o motivo do cesamento era eu e iso dáche rabia.

-A ti cando te cesan?

Realmente a min tivéranme cesado moito antes disto. Un día viñeran os Reis, Juan Carlos e Sofía a Ribadavia, a primeira viaxe dos reis a Galicia. Eu son un dos que deben cubrir a viaxe do rei e como non tiñamos camarógrafos suficientes, envían un camarógrafo xa veterano desde Asturias. Ademais era un home que traballaba moito no cinema, un xenio da cámara. Conxeniamos axiña, porque era un home que sabía moito. En Ribadavia había unha concentración na praza central e o rei falaba desde o balcón do Concello. Os planos que se facían eran xerais, non había maneira de chegar máis cerca. Entón este cámara dixo “se tivésemos unha escada para achegala ao balcón, eu subo e podo gravar os reis moito mellor”. Eu recordeille que estaba prohibido achegarse a menos de dous metros e que non podiamos achegarlles un micro. Total, conseguín unha escada e o asturiano máis eu chegamos debaixo do balcón e colocamos a escada. Aí pensei que se non nos mataban tiraban a escada para abaixo. Ao final o cámara fixo os planos que quixo e logo, cando acabou, retirei a escada e devolvinlla a quen ma prestara. Volvemos o asturiano e eu para Santiago e vemos que abren o telediario cos planos que conseguira o cámara que viñera canda min. Non podía crelo porque estaba prohibido filmar cerca dos reis e falar coa raíña. Isto dígocho porque despois do da escada pedinlle ao cámara que preparase son para falar coa raíña e el di: “iso está prohibido” e eu dixen “tamén estaba prohibido o da escada”. Metín o micro diante da raíña, preguntei algo e ela responde. Enviei todo a Madrid e abren o telediario con esas imaxes.

-E por iso te cesaran?

Os dous estabamos contentos polo traballo feito mais eu coa mosca detrás da orella. O caso é que me chama Luís Mariñas: “Teño unha mala noticia, acaba de chamar Madrid e estás cesado”. No fondo sabía que algo tiña que pasar. Aínda que o asturiano e eu faríamolo outra vez. Fomos cear e tomar unha copa nunha cafetaría e entran o director de centros rexionais de RTVE, Augusto González Besada, que o enviaran para controlar a cobertura da visita dos reis, e Luís Mariñas. Os dous entran sorrindo e eu estiven a piques de responder coa miña vehemencia ante o meu cesamento e a punto estiven de dicirlles algo. Só quería tomar un whisky tranquilamente co asturiano en paz. Mariñas e Besada sentan nunha mesa e o Besada pregúntame “que vas facer mañá?”. “Eu que sei! Supoño que nada” díxenlle e el responde “mañá ás nove tes que estar en TVE”. Mirei para el e contestei “mañá en TVE? Se me cesastes hoxe”. “Volveron chamar de Madrid e anularon o teu cese”. Non sei que pasou aí, ao mellor preguntaron na Zarzuela e ao mellor aos reis lles gustou a emisión. Ao pouco tempo cesan a Luís Mariñas e no seu canto chega Eugenio Pena, un tipo de Pontedeume que tivera éxito no que hoxe chamarían “televisión lixo” con programas como “Esta es su vida”. Pena comezou como radiotelegrafista no iate “Azor” de Franco, iso xa di todo. Entón eu estou incómodo con el e digo “teño que irme”.

-E como foi a túa saída?

Un día chámanme e preguntan que se quero participar no proxecto da revista Teima. Eu xa preguntei cando había que estar alí. Estiven un tempo até que pechou a revista e logo viñeron El País e Interviú.

-Como foi entrar en Interviú?

Un día chamoume P. García que era un personaxe, un humorista moi coñecido na súa época. Coñecíamonos mais non eramos amigos. Eu xa estaba en El País onde entrara uns meses antes, porque o xornal e a revista naceran no mesmo ano, só con meses de diferenza. Pois García chamou dicindo “Perfecto, os cataláns están facendo unha revista que vai dar o golpe e é importante que te sumes a ela, eu serei o representante en Madrid. Queres traballar con esta revista?”. Preguntei quen a levaba, dixo que un tal Asensio e xa no segundo número aparece unha publicación miña. A partir de aí acabei sendo delegado en Galicia desde Santiago. Un día, sendo director Eduardo Álvarez Puga, un home nado en Ourense e que en Barcelona dirixira varias revistas entre elas Mundo, pois este Eduardo dime “imos trasladarnos a Madrid e quérote comigo en Madrid”. Díxenlle que si porque supuxo un aumento salarial e un grande paso profesional. En El País volveu aparecer Alberto Míguez que o levaran como redactor xefe xa para o primeiro número. Alberto chamoume e preguntou: “queres ser o correspondente en Galicia?” e eu dixen que si, creo que aínda non fora o de Interviú, e no primeiro número xa tiña un traballo publicado.

-En Interviú chegaches a ser xefe de investigación.

Primeiro fun xefe de investigación e despois redactor xefe. O equipo de investigación formeino con xente da que tiña. Ofrecéranme orzamento desde a revista para ampliar o equipo e mesmo quixen levar a un galego, Gustavo Luca de Tena. Propúxenlle levalo para Madrid cun salario decente na época. El pensouno e dixo que non, a explicación foi que non quería moverse de Galicia e supoño que foi sincero. Ademais, daquela xa estaba dentro do persoal de A Nosa Terra.

-Creas o equipo de investigación e cando vin a serie documental de TVE Edelweiss sobre a seita de Eduardo González, houbo un momento en que apareces ti dicindo: “cando estiven con Eddie González creo que viu en min o xornalista co que espallaría as súas ideas”. Cando tes unha persoa así diante, como pode un xornalista non deixarse manipular?

Era difícil que unha mente como a de Eddie González Arenas e a miña puidesen coincidir nalgo. Xa dixen que a miña mentalidade debe algo ao materialismo dialéctico, cousa que non ten relación con seitas. Supoño que a Eddie lle pasou o mesmo comigo, viu que non conxeniariamos. Que pasou aí? Ao mellor pensou que era capaz de manipularme, era un encantador de serpes, o que xa sabía del e as horas que botamos falando xa me deixou ver que era listo, tamén intelixente, mais sobre todo listo. Tiña moita capacidade de empatizar, de “levarte ao rego”, aínda así, creo que nunca me viu como alguén a quen podía manipular. Que lle pasou? Ao mellor estaba moi necesitado de ter un enlace co exterior, alguén que o escoitase.

-E todo isto fixécheo en Lisboa?

Na prensa de Madrid saíra xa “Eddi González preso en Lisboa”, porque cando xa comezan a perseguilo en España el foxe. A vía de fuxida que escolle é Portugal a onde entra en coche para buscar unha saída cara a Brasil, seguramente. A Portugal aínda non chegara orde de busca e instalouse nunha pensión en Lisboa, o último mes pagueillo eu. Logo foi cando a Policía española emite unha orde de busca internacional mediante a Interpol e os portugueses comezan a investigar as fichas de hoteis e así dan con el. Póñeno en situación de espera até que España resolva a extradición pero iso non é automático. Levárono aos calabozos da Dirección Xeral da Policía en Lisboa e hai que esperar a autorización para extraditalo e para iso hai que ver se o delito cometido en España tamén está tipificado en Portugal, senón non é posible entregalo a España. Nada mais souben que estaba en Lisboa, fun aló coa idea de entrevistalo e buscar toda a información posible. Conseguín acceder a Eddie González a través do director xeral da policía, que acabamos sendo amigos; e por medio dun presentador da TV portuguesa, Manolo Velho, que era de orixe galega e colega meu ademais de ter sido xornalista-estrela da RTP. Por influencia de Manolo puiden ver, extraoficialmente, o Eddie. Fun ao calabozo, non escribín nada, fomos a un despacho e alí estivemos falando máis dunha hora. Alí Eddie dime que estivera nunha pensión e que lle quedaran unhas cousas, entre elas un maletín con fotos e documentos da seita. “Se vas até alí, seguramente o dono pedirache un mes a deber. Se pagas ese mes, seguramente che deixe levar o maletín e outras cousas máis”, dixo.

-E accediches a ir até a pensión.

Eu non quería ir só, pedinlle a Manolo Velho que me acompañase. Non lle dixen a que iamos, el preguntoume mais eu só lle dixen “cando cheguemos, dígoche todo”. Ademais, Manolo era unha figura pública, moi coñecido en Portugal. Se pasaba algo, el sería unha coiraza. “Se queres, non veñas” díxenlle, Manolo accedeu e logo contaba con moita graza “primeiro entraches, miraches debaixo da cama, do colchón, tiraches unha porta dun armario e cando xa nos iamos miraches para arriba e viches algo sobre o armario, colliches unha cadeira, subícheste e colliches un maletín”. Para entrar, conteille ao dono da pensión que era familiar do cliente e que viña pagarlle o mes que lle debía e buscar as cousas que deixara. O dono riu e dixo “con tal de que pague, pode levar calquera cousa menos as mantas e colchón”. Ao final, con todo o que encontrei alí escribín catro reportaxes sucesivas sen parar.

-Non lle entregastes primeiro o maletín á xustiza?

Fixémolo antes de finalizar a serie de reportaxes. Entregar o maletín era legal mais apoderarme del podería ter consecuencias, seguramente non se me podería condenar mais daba para un xuízo se Eddie ou outra persoa presentaba unha demanda. O que era ilegal era non entregalo á xustiza porque alí se demostraba a comisión dun delito. Se quedase co maletín, estaría ocultando probas e pasaría a ser cómplice dun delito. Aí está a dúbida: se non o entregamos, é delito; e, se o entregamos, parece que revelamos as nosas fontes avisando sobre elas. De entrada o director e eu dixemos de manter o tipo, mais os avogados recomendaron que era mellor entregalas aos tribunais porque senón recibiríamos un pau moi gordo. Como había elementos publicados na revista, as fontes estaban descubertas. Fixemos copias e entregamos os orixinais.

-Por outra parte estaba este outro libro La conexión gallega. Del tabaco a la cocaína. Cantos anos che levou facelo?

O libro moi pouco, un mes de agosto para escribilo, renunciei ás miñas vacacións. Publicábao Ediciones B dirixida por unha sobriña de Asensio, o dono do Grupo Z. Chamábase Rosa Roca Asensio. Eles levaban tempo pedindo un libro sobre o narcotráfico pois vían os traballos da revista e dicían que un libro así vendía. Logo crearon un premio de investigación dotado con catro millóns de pesetas. Así dixéronme “escribe o libro, preséntao e ao mellor levas o premio”. Entón renunciei ás vacacións e fun para a aldea coa miña nai e o computador e pasei un mes de escravo escribindo das seis da mañá até as doce da noite. Chamo a Madrid e aviso que envío o libro. Despois chaman e din: “non podemos darche o primeiro premio pero podemos darche o segundo que son dous millóns de pesetas”. Eu preguntei cal era o motivo de non darme o primeiro e a resposta foi que se presentara Paco Umbral, que era amigo de Asensio, co libro El socialfelipismo. La democracia detenida (1991). O libro vendeuse moi ben mais non se reeditou até o 2018 cando o fixo Akal. Por certo, o libro ten agora outro pleito.

-Despois de tanto tempo?

Presentouno un tipo que se chama Alejandro Fernández Figueroa, quen foi dono dunha discoteca que se chamaba “Olympia” en Vigo. Agora este Fernández Figueroa está no Brasil. Primeiro presentou unha querela pola vía penal, que perdeu, e agora presentou outra pola vía civil. Espero que a perda porque ter que ir a Madrid a estas alturas non me apetece.

-Cal é o motivo?

Se houbese delito, estaría prescrito. A cita do libro di “transcurriendo el año 1982 Ricardo Portabales y José Paz Carballo viajaron en el “Ciudad de Santos” según el primero, conocieron a Alejandro Fernández Figueroa, dueño de la discoteca “Olympia” de Vigo, de la famosa sala de fiestas de Río de Janeiro “La Escala”, de varios bingos en la provincia de Pontevedra y otros negocios relacionados con el turismo, la hostelería y los espectáculos. Al ir a la casa de Figueroa en São Paulo contactaron con un holandés (…) y todos, salvo el arrepentido, realizaron un viaje a la vuelta del cual, Paz Carballo le dijo a Portabales que existía la posibilidad de hacer negocios de cocaína directamente en Colombia”. Isto está sacado da declaración de Portabales e eu non engadín nin unha coma nin nada.

-Como foi a redacción do libro.

Iso foi doado, xa dixen que un xornalista ten cousas no caixón: se es un tipo que sabe investigar e tes traballado moito o tema, pois hai material que non cabe en catro páxinas, moitas veces cousas importantes. Así, sobre contrabando e narcotráfico eu tiña material sobrado do que escribira en El País e en Interviú. Con eses retrincos podía facer un libro ou varios. Era sentarse e facer un traballo laborioso pois hai que ler moito, escoitar moitas cintas magnetofónicas, mais o contido xa o tes na casa.

-E como conseguías contactar coas persoas implicadas, cos narcotraficantes, etc?

Como podía, primeiro o intento directo, un teléfono, unha persoa que os coñecese e dicirlle “oe, dille a fulano se podemos falar” e a maioría desta xente do narcotráfico diríanche “vai á merda”, non queren nin verte. Outros dicían “ben, adiante” e falabas amplamente. O exemplo máis paradigmático foi Laureano Oubiña, con quen tiven dous ou tres encontros de varias horas onde falamos amplamente sen problemas. Tamén houbo un factor, o seu avogado era un amigo meu. Joaquín Ruíz-Jiménez fillo, foi o avogado de Oubiña. Joaquín na época miña en Madrid foi moi amigo meu, coñecino por outra avogada de Madrid e a través de José Luis Balbín, que era moi amigo de Joaquín. Veño de Madrid no 1995 e recibo unha chamada de Ruíz-Jiménez e dixen que si. Foi nun restaurante da Coruña cerca de La Voz de Galicia. Aí celebramos unha comida que durou varias horas entre Joaquín, Laureano e eu. E xusto ese día estaba comendo nunha das mesas Romay Beccaría. Como eles acabaron antes, eu dicía “van pasar onda nós e vanme ver comendo con Oubiña, a ver se non me ven”. Cando pasaron, non dixeron nada. Pensei que librara, mais de súpeto sinto: “Perfecto, como estás?!” e era Romay. Non sei se se decatou de quen eran os que estaban alí ou non. O caso é que lle presentei a Joaquín porque eu sabía que Beccaría fora coñecido do seu pai, abrazáronse e logo Beccaría marchou. Con Laureano Oubiña coincidín nun voo de Santiago a Madrid. Aínda non fora esta comida. Tratara de falar con el e sempre se negara, mais cando chegamos a Madrid achegouse e preguntou “ti es Perfecto?”, díxenlle que si, preguntoume para onde ía, contestei que para o traballo, pediume o enderezo e dixo que me levaba el que collía un taxi e me deixaba alí. Aceptei e polo camiño fomos falando. Antes da comida na Coruña el presentara cinco querelas contra min polo libro e perdéraas todas. Aínda así accedeu falar e teño que recoñecer se portou de boas maneiras. Outros non quixeron falar comigo e mesmo deixaban caer que se nos viamos ao mellor me podía pasar algo.

-E nas viaxes a América Latina tiveches problemas?

Non, aínda que unha vez tiven que ir a Chile clandestinamente porque o tema era perigoso. Nesa viaxe eu era outra persoa cunha documentación axeitada. Cun xornalista estranxeiro teñen certo respecto, non hai problemas, salvo que te metas directamente. En Colombia coa parte do exército coa que falei tratáronme moi ben, en México chegoume a recibir o ministro do Interior e anos despois descubriuse que estaba implicado no “negocio”. Ao mellor me estivo manipulando na entrevista, mais se me pasa información contrastada, para min estupendo. Nestes temas é estraño encontrar información inocente: se a alguén lle convén, dáche información que che interesa. Por iso non entendo que máis de vinte anos despois veñan con demandas. Mesmo lle dixen ao avogado de Figueroa, “a que vén tanta historia se ao mellor antes de resolver esta cuestión o teu cliente ou eu podemos estar mortos”. Mais non me arrepentín de escribir este libro.

-Que pensaches do libro Fariña, de Nacho Carretero?

Nacho chamárame un ano antes de publicar o libro. Despois da primeira lectura dixen que non aportaba nada. Volvín a lelo con máis calma e non me pareceu mal, mesmo me pareceu un bo libro de difusión. Logo o que si me gustou foi a serie, foi a primeira vez que se fixo unha cousa cinematograficamente ben feita.

-Agora, xa xubilado, como ves o xornalismo de investigación?

Por unha parte tivo un avance no audiovisual, con Internet, con podcasts, etc. Van a remolque do que xa se sabía, aínda que iso non é tan malo. As televisións poderían ter máis iniciativa para investigar cousas. Estou estrañado de que non haxa un libro como o que escribín mais con información de agora e temas de agora. Non o hai porque son temas difíciles de investigar e, sobre todo, porque as empresas xornalísticas son produtos do capitalismo. Un día esaxerei nunhas declaracións, logo arrepentinme por dicir “hoxe en día facer xornais é como facer chourizos”. Non é así, mais o xornalismo de investigación é caro. Se queres investigar unha cousa a fondo, tes que poñer máis dun xornalista con medios para desprazarse e con medios económicos. Algo así houbo un tempo que foi promovido por empresarios. Hoxe iso non pasa, descapitalizaron por completo o xornalismo de investigación. O que queren é unha entrevista en media hora e publicar dentro dunha hora. Mais se alguén di coñecer conexións entre traficantes de armas en Galicia pola guerra de Ucrania, axiña che dirán “déixao que iso custa moito” cando non che din “déixao porque os políticos nos dan moita publicidade”. Hoxe en día hai medios electrónicos que fan cousas interesantes. Por unha parte hai un baixón nos medios oficiais e canles de TV clásicos, mais por outra parte foron substituídos polos diarios electrónicos e outros semellantes, podcasts, etc. Aí refuxiouse un pouco o xornalismo de investigación. Nos medios “oficiais” hai algunhas excepcións. O que é máis grave é como medrou a manipulación. Podes ou non estar de acordo con Podemos e Pablo Iglesias, mais o que non podes aplaudir un acoso e derrube contra Iglesias e Podemos absolutamente digno do mellor franquismo. A política editorial da prensa de dereitas nomeadamente -e mesmo La Sexta ultimamente, con Ferreras- non facía algo así no franquismo. Agora a Ferreras interésalle acabar con Iglesias tal como se demostrou nas cintas de Villarejo. Agora xa é descarado. Nin sequera o diario Arriba facía campañas como as que se fan contra Iglesias.

-Entón, as plataformas dixitais son o refuxio do xornalismo de investigación?

Non sei se son refuxio, mais hai que defender esas alternativas.

Perfecto Conde 2
Perfecto Conde 2 | Fonte: Moncho Mariño
Perfecto Conde
Perfecto Conde | Fonte: Moncho Mariño
Comparte esta noticia
¿Gústache esta noticia?
Colabora para que sexan moitas máis activando GCplus
Que é GC plus? Achegas    icona Paypal icona VISA
Comenta