Por Manuel Vilas | O Barco de Valdeorras | 24/12/2015 | Actualizada ás 08:00
Hoxe adícase a escribir libros de investigación histórica. O último, As Mulleres do Monte (Galaxia), é, curiosamente o seu primeiroeditado en galego. Na súa opinión, a represión segue a ocultarse e o perdón definitivo non será posíbel até caia ese muro. Silencio que calou durante décadas estremecedoras historias de, por exemplo, casuais reencontros entre mulleres e os seus torturadores. Sobre a Memoria Histórica e o papel do nacionalismo na resistencia antifascista falamos nesta entrevista, pero tamén sobre as relacións actuais do xornalismo e o poder.
José Antonio Gurriarán naceu no Barco de Valdeorras, onde, segundo resume Galaxia, a súa infancia e primeira mocidade e onde se iniciou como xornalista con colaboracións esporádicas na emisora comarcal Ondas del Sil. Logo de cursar periodismo en Madrid, traballou en diversos xornais, axencias de prensa, radios e revistas, sendo enviado especial en acontecementos internacionais, como a cobertura informativa do asasinato de Kennedy. Dirixiu o Diario Montañés de Santander e, de volta a Madrid, foi redactor xefe, subdirector e director de Pueblo. En 1969 ingresou en TVE, onde dirixiu os telexornais de fin de semana. Despois de oito anos de correspondente de TVE en Lisboa, creou e dirixiu a segunda canle de Canal Sur. Entre outros títulos, é autor dos libros ¿Caerá Allende?, El ocaso del general, Armenios, el genocidio olvidado e La bomba (1980), no que conta o grave atentado con goma-2 que sufriu na Gran Vía madrileña. En 2015, este último foi adaptado ao cinema polo director francés Robert Guediguian co título Une histoire de fou.
O seu libro As Mulleres do Monte é produto dunha exhaustiva e longuísima investigación sobre o maquis, durante a cal falou con ducias de persoas. Na obra faise referencia a necesidade de tombar o "muro do silencio". Segue a existir ese muro entre os que viviron aqueles tempos? Por que, se vivimos en democracia? Aínda teñen medo?
Si, a pesar do tempo transcorrido hai homes e mulleres do maquis que aínda teñen medo e tremen ou gardan profundo silencio cando lles interrogas. Sobre todo as mulleres que foron torturadas en centros de detención. Recordo dous casos moi singulares: uno o de Felicitas, unha muller de Oval, unha aldea próxima ao O Barco, que viu como fusilaban ao seu compañeiro que se escondía na súa casa. Tamén viu como dunha cerdeira colgaban á súa nai e á súa irmá. Esta muller morreu non hai moito tempo, era naturalmente alegre e riseiro, pero cando falaba dese tema percibías como tremía. Outra unha muller que, nos corredores do Hospital do Barco atopouse cun garda civil que a torturara sesenta anos antes. O garda civil era un paciente e levaba unha sonda. A muller arroxouse sobre el chamándolle asasino e tentando quitarlle a sonda. "Ti torturaschesme e tentaches violarme na checa da estrada de Rubiana". Casos como estes vin moitos e en xeral gran parte dos antigos "fuxidos" non lograron superar os traumas.
E cal cre que é actitude dás novas xeracións, as que non viviron ou franquismo, sobre a cuestión do maquis. Existe descoñecemento ou ignorancia sobre a guerrilla franquista?
Existe un gran descoñecemento que foi impulsado polos vencedores da guerra pero, con todo, as novas xeracións teñen gran curiosidade con estes temas, como o demostra o éxito dos libros e películas que se fixeron. A guerra, o maquis e a posguerra son temas que quixeron ocultar pero, ao mesmo tempo, os que o sufriron tentan romper este muro de silencio.
Como é compatíbel ou papel destacado dá muller na loita armada contra ou fascismo en Galicia co feito de que entre vos propios guerrilleiros fose común ou rexeitamento de que as mulleres botásense ao monte?
Hai que situarse na época para entendelo. A represión que sufriron as mulleres en España nesta época, púidose superar legalmente, pero na práctica continua en moitos sectores. O franquismo, apoiado pola igrexa máis reaccionaria tentou manter esta situación pero, afortunadamente, cada vez é maior o número de homes que apoian á muller na súa loita lóxica e lexítima para ser igual en dereitos e deberes.
De todas as testemuñas que recolleu, cal foi a que máis lle impresionou?
É moi difícil resumir nunha a impresión que me causaron aínda que, a título de exemplo, vouche a dar varios nomes: Antonia e Consolo Rodríguez López, "as meniñas" de Soulesin que viron como elementos da Lexiónasasinaron os seus pais e que perderon tamén aos seus irmáns polas montañas de Valdeorras e O Bierzo. Matilde Fernández, de Cacabelos, compañeira de Abel Ares e eficaz informadora dos fuxidos. Paquina Neto que, de miss Ponferrada pasou a ser unha perseguida. A citada Felicitas de Oval, "a Penca", compañeira de Girón. Repito, é imposible, citar unha soa, pois foron centenares as mulleres do monte destas áreas e da fronteira galaico-portuguesa as que escribiron páxinas de valor e heroísmo na defensa da legalidade republicana.
A Memoria Histórica foi tema de campaña electoral. Ou líder de Cidadáns, por exemplo, declarou en varias ocasións que cómpre pasar páxina e non ir máis alá dúas dereitos dous familiares a localizar aos seus mortos. Pola contra, vostede declarou nunha entrevista que "mentres non se rexeite publicamente a Ditadura franquista e ou xenocidio labor, mediante lei, non se poderá reparar a xustiza que reclaman as familias dous perdedores". Cal é a súa opinión sobre a postura política que debe adoptar ou Estado Español respecto ao franquismo e a represión?
O Estado español ten a obrigación moral e política de acabar co muro de silencio que pechou estes temas á historia. Mentres non se conte toda a verdade, non hai razóns éticas para o esquecemento, primeiro recoñecer a verdade despois virá a reconciliación.
Vostede é sen dúbida un dous maiores coñecedores dá loita antifranquista galega, non só do maquis, tamén por exemplo dá primavera do 68. Por que en todos eses movementos ou papel do nacionalismo galego foi secundario en correlación con outras forzas, sexan anarquistas, socialistas ou comunistas?
Quizais porque carecía da capacidade organizativa que tiñan os partidos políticos e os sindicatos de clase, quizais porque descoñecemos toda a verdade sobre o tema. En Galicia houbo máis loita e resistencia antifranquista da que se conta, máis mortos nas cunetas dos que se contan, máis fusilados nos cárceres e nas tapias dos cemiterios dos que se contan, máis dor do que se conta. Por unha banda vai a realidade do que sucedeu e iso irano descubrindo e contando os novos historiadores aos poucos. Doutra banda vai a verdade oficial que contaron os feitos como quixeron culpabilizando aos inocentes e salvando aos culpables.
Vostede tamén é un xornalista veterano cunha traxectoria longuísima en múltimples medios de comunicación. Como ve ou panorama mediático hoxe non país, en particular a relación entre a prensa e ou poder político?
As eleccións que se celebraron en Galicia e o resto de España poñen en evidencia o control dos medios de comunicación por parte dos poderosos e da dereita política e económica. Os clásicos partidos democráticos e progresistas e as novas formacións políticas dispoñen de moi poucos medios para chegar ao pobo. Sen esquecer a "berlusconización" da opinión pública por medio de programas intranscendentes, incultos e, en ocasións, conscientemente manipuladores e controladores desa opinión.
E que anda a ler José Antonio Gurriarán lestes días? Algunha recomendación para o Nadal?
Estou a ler un libro moi interesante sobre a etapa da Transición escrito polo meu sobriño Carlos Santos Gurriarán. Titúlase "333 Historias da Transición" é un libro directo escrito por un xornalista que estaba no Congreso dos Deputados cando se produciu o carnavalesco golpe de estado de Tejero e os seus raparigos. Recomendaría ler outro, pero terán que esperar dous ou tres meses, o que estou a terminar sobre a estraña morte de Goya 1828 en Bordeus e as súas paixóns: España, a liberdade, a cultura e as mulleres belas como a 12ª Duquesa de Alba. É un tema que estou a investigar nos arquivos de Bordeus, Bayona, Paris e Zaragoza desde fai cinco anos.
Se tes problemas ou suxestións escribe a webmaster@galiciaconfidencial.com indicando: sistema operativo, navegador (e versións).
Agradecemos a túa colaboración.