“Por que non mercar leite ecolóxico dun pequeno produtor?”

Xan Pouliquen Nnace o 23 de xaneiro de 1970 en Saint-Nazaire (Bretaña). Residiu máis de 15 anos no Estado Español e leva 8 no país. Realizou estudios de enxeñeiro agrónomo e, actualmente, é consultor en Produción Ecolóxica e Xestión Técnicoeconómica. Especialista en Agroecoloxía e Agricultura ecolóxica. Autor de gran cantidade de traballos científicos sobre a agricultura ecolóxica, acaba de publicar “A horta sen químicos.” (Baía Edicións) despois da boa acollida de “Horta ecolóxica na Galiza. Guía práctica para o cultivo” (Baía Edicións, 2005).

Baía acaba de publicar a súa guía "A horta sen químicos" e preséntao como un libro para "aquelas que queren comer tomates sen teren que sulfatalos; para estes que acaban de conseguir unha parcela no horto comunitario do concello". Responde polo tanto a guía ao feito de que os hortos urbanos tamén se están a introducir definitivamente en Galicia produto dunha maior conciencia social ao redor da calidade dos alimentos?

Claro, tamén. Maior consciencia da xente, que quer consumir máis san, eles e os seus fillos e fillas. Pero tamén hai moitas ganas de producir o que un vai comer, de saber como se fai, de velo crecer e de comelo ao final. Hai tamén unhas ganas enormes de pasalo tempo en actividades ao aire libre, que non supoñan moitos cartos para gastar, e de estar en relación con outras persoas que compartan os mesmos intereses.

E como convencería a unha persoa que leva décadas cunha horta para autoconsumo que abandone o uso de químicos? 

Agora mesmo, caseque hai un argumento máis contundente: certos produtos xa non son asqeuíbeis á venda se non tes carnet de manipulador de fitosanitarios...

En fin, este exercicio é bastante complicado, porque  xente que leva moito tempo coa horta adoita non ser moi consciente de que os químicos crian problemas para eles e para a terra. Ademáis, pensan que usan pouco. E, para finalizar, tamén pensan que non é posíbel ter cultivos sen sulfatar. O libro fíxose nesta perspectiva: dar ferramentas, métodos, para que se poda prescindir dos sulfatos e abonos.

Que vantaxe lle aportaría a nivel económico e de saúde?

A nivel económico, a verdade, que non supón moito. A nivel de saúde, esta moi claro que... a xente non o vai notar! Os efectos dos químicos se dan, por un lado, na terra, e polo outro, na xente. Pero en ambos casos, son efectos combinados, a longo prazo, e que o poder médico (farmaceútico) aínda esáa negando. Temos moi pouca evidencia contundente que relacione directamente un produto químico con un tipo de cancro, coa infertilidade humana ou con enfermidades autoimunes. Sabemos que hai moita relación, pero vai ligada ao conxunto dos químicos, ás interaccións que teñen entre sí. E moi difícil a relación directa (aínda que xa se demostrou nalgún caso). A xente non é consciente de que sulfatar un pouco hoxe, outro pouco maña, igual lle dará o cancro dentro de 20 ou 30 anos, ou mesmo o dará aos seus fillos. Tamén é porque non saben que, cada un de nós debemos ter como 40-50 produtos químicos distintos metidos no noso sangue...

Ten Galicia algunha avantaxa competitiva no sector da agricultura ecolóxica?

Galiza tiña moitas vantaxes competitivas vai 20 anos, que foi perdendo con rapidez. Agora mesmo, a verdade, é que pouco temos que ganar ao resto de Europa. 

Que cambios normativos serían necesarios para non desaproveitar este potencial?

Cambios normativos, non son imprescindíbeis. Bastaría só con ter vontade de desenvolver a produción ecolóxica en troques de puxar pola madeira para Ence e o abandono das explotacións, como se ve que esta a fomentar a política rural da Xunta. A partires de alí, son moitísimas cousas as que serían necesarias. De feito, tantas, que se recolleron no seu momento no plan de desenvolvemento da produción ecolóxica de Galicia, un documento do 2009 que quedou ben escondido nun caixón após o cambio de goberno na Xunta de Galicia no 2009. Do que alí se propoñía, o 90% é aproveitábel nas condicións actuais

Vostede é crítico coa introdución da agricultura ecolóxica como un produto máis das marcas brancas das grandes cadeas de distribución. Por qué?

Polo mesmo tipo de razoamento polo que se cuestiona a introdución de produtos de comercio xusto nas grandes superficies. Marca branca significará máis acceso ao público, pero tamén a preocupación por parte da distribución de que os prezos sexan os máis baixos posíbeis, polo que a problemática xeral da rendibilidade da actividade agraria non mudaría. Pola outra banda, a experiencia mostra que, dende o momento que se planifica unha baixada de prezo para un maior consumo/distribución, o que adoita pasar é unha presión á baixa sobre as normas de produción. De feito, cada vez que hai unha reforma da regulamentación sobre produción ecolóxica en europa, a tendencia é a rebaixar o nivel de esixencia en materia ecolóxica, para que se poda calificar como "ecolóxicos" produtos que o sexan cada vez menos na súa forma de produción. Por exemplo, a futura lexislación sobre produción de ovos vai permitir calificar un ovo como "ecolóxico" con un  sistema de produción moi semellante ao convencional, co unico cambio de itnroducir pensos ecolóxicos. Apenas estou esaxerando, abofé.

Nun recente artigo vostede critica aos que presentan como inviábel pasar unha granxa de leite convencional a económica, pero tamén aos que se pasan a ecolóxico sen pensalo. Cal é a realidade do sector? 

Agora mesmo o sector lácteo esta moi tocado, e toca o "salvese quen poida". Dentro disto, aparecen informacións que din que o leite ecolóxico se paga a 48 céntimos, máis do doble co convencional. O efecto era de esperar: hala, todos a facermos leite ecolóxico!

É o ecolóxico unha vía realista para as explotacións do país que están en perigo pola crise de prezos? 

Agora ben, o certo é que nós levamos 20 anos defendendo contra moitos ventos e mareas que producir en ecolóxico era, cando menos, igual de rendíbel que facelo en intensivo, con moito menos investimento, menos gastos, menos contaminación, menos maltrato animal. A conxuntura actual permite que xente totalmente cega aos nosos argumentos empece a velo doutro xeito.

Sería viábel que unha gran maioría delas se pasara a ecolóxico?

O ecolóxico pode ser unha vía, e moi interesante, con moito futuro, e iso mesmo se, como é de prever, os prezos irán baixando no futuro. Agora ben, non para todas as granxas, evidentemente. Unhas non terán outro remedio que pechar, e outras que seguir na súa carreira fuxindo adiante con máis investimentos, máis custos, máis tamaño, en fin, o que coñecemos hoxe.

Una gran maioría das granxas vai pechar, é o que se planificou para elas dende vai tempo, e estase traballando nesta dirección: ausencia de negociación en Bruxelas, desprezo aos gandeiros e gandeiras no trato coa Administración (non falo do persoal, evidentemente), aplicación da PAC de xeito máis negativo para o sector que noutras zona do Estado, e un longo etc... Algunhas poderán pasar a ecolóxico, outras non. E dentro das que se pasen, algunhas faramp con posibilidades e coñecemento, outras non. Criticamos o caso moi concreto dun empresario agrario que afirmaba a imposibilidade de producir con rendibilidade. Evidentemente, da mesma maneira que non todo o mundo é capaz de sacar rendibilidade de vacas de 14.000 litros anuais, non todo o mundo vai ter habilidade técnica para sacar rendibilidade en produción ecolóxica. Pero nese caso concreto, a citada granxa puxo todo do seu lado para que non sexa rendíbel, é lóxico que fixera esas afirmacións...

Cre que o último conflito leiteiro pechouse en falso? Ou as presións dos gandeiros están a servir para que a suba de prezo nos supermercados se translade aos produtores?

Que saiba eu, o conflito non se pechou en falso: é que non se pechou. Quen pensou que pechara en falso non se parou a pensar daquela. O que pasou é que se pararon mobilizacións, sen máis. Non houbo un acordo con compromisos firmes, e medíbeis, asinado entre todas as partes con medidas de control sobre este acordo, ou, o que é o mesmo: non houbo acordo. Pero si desmobilización. Ademais, daquela ao meu entender o conflito centrouse no prezo, máis que no xeito de fixar este prezo, polo que era evidente que non se ía avanzar nunha estabilización do sector.

Agora mesmo os gandeiros e gandeiras téñeno bastante complicado, as súas divisións (perfectamente organizadas, evidentemente) e as súas últimas accións, quitáronlle bastante do apoio cidadán que tiñan. Francamente, dubido que agora ningunha presión vaia levar a unha suba de prezos. Pero todos teñen a súa parte de culpabilidade: a Administración galega, que ve con bos ollos que se reduza o sector e se liberalice; os sindicatos, que levan tempo sen conectar cos seus afiliados e afiliadas; as gandeiras "autoorganizadas" que pensaron que as cousas se cambian por whatsApp e perderon todo o capital organizativo dos sindicatos; e o resto dos gandeiros, que pasaron de participar activamente nesas organizacións para que fagan o que eles pensan se deba facer.

Para 2014 vostede calculou que o custe de produción do litro anda polos 0,3705€/litro, pero recoñece que se pode baixar moito. Como se podería conseguir esta baixada de custes?

Para baixar custos de produción, son necesarias varias cuestións. Unha, que gandeiras e gandeiros o crean posíbel. Dous, que dunha vez por todas se entenda, por parte do sector técnico, que non existe unha única maneira de traballar; que neste mesmo momento, con prezos de leite e penso volátiles, é fundamental coñecer o nosos custo de produción real; que da igual facer máis ou menos litros, ter animais con máis puntos xenéticos ou menos, ter vacas con máis ou menos litros diarios; que o importante son os cartos que nos quedan, libres, de beneficio, a fin de mes. O que non ten, en absoluto, nada que ver de maneira directa co anterior. Tres, que se deixe de pensar que o pastoreo, o traballo con animais de menos de 8000 litros/ano e a produción ecolóxica son unha volta á fame, ao pasado dos nosos ancestros. Claro, tampouco o pastoreo de hoxe debe ser o mesmo do de fai 50 anos… Catro, que as granxas podan ter as máximas facilidades para unha produción barata, a saber: terra en cantidade, mínimamente agrupada en parcelas dun tamaño mínimo. Por certo, isto se chamou no seu momento "banco de terras", que se abandonou cando chegou o Sr Feijoo ao goberno. Isto significa tamén que debería haber unha loita efectiva, dende a Adminsitración, contra das plantacións forestais ilegais (por distancia ou directamente por plantación en terra agraria); pero é que a Administración esta facendo exactamente o contrario: abandonar o banco de terras (aínda que o mencione, algunha vez, como querendo quedar ben) e paralizar os expedientes contra plantacións ilegais.

Que leite lle recomendaría vostede mercar a unha familia que queira apoiar aos gandeiros galegos e esté disposta a gastarse un pouco máis que nunha m arcabranca, pero tampouco moitísmo máis?

Eu non son quen de recomendar!... Pero ben, porque non leite ecolóxico de venda directa dun pequeno produtor?  Haino e  cada vez máis. Despois diso, pois esta o leite do día, tamén empezan unhas poucas granxas a ofertalo.

Así e todo, debemos pensar que, por un lado, producimos máis leite do que consumimos galegas e galegos, e que, polo outro lado, o Estado Español produce menos do que consume. Polo tanto, nós, como galegos e galegas, non imos cambiar nada a prol do sector en xeral mediante as nosas pautas de consumo. O problema é outro, non ven de que consumamos máis ou menos leite nós dende aquí.

Agora ben, tamén hai que reflexionar sobre o propio leite. Hai moito debate sobre se o leite é bo ou malo para a saúde. Persoalmente, opino que nin unha cousa nin a outra, pero con dous matices. Primeiro, que non creo que sexa positivo para a nosa saúde inxerir tales cantidades de leite e lácteos. Segundo, que hai leite e leite; en fin, que o leite ben producido con grandes cantidades de penso e millo, ben procesado na súa industria, ben envasado no seu brick e ben esterilizado, seica non é o mellor alimento nin en probióticos, nin en calcio, nin en omega 3 e demais ácidos beneficiosos. En cambio, o leite ecolóxico...

Tan caro non é! Fixádevos un día no prezo dos leites con calcio, dos omega 3 e semellantes, ou mesmo dos preparados vexetais substitutivos (soxa, avea, améndoa...). Calculade un día a que prezo sae o litro de leite dos danacoles, bifidus e outros actimeles, que non son máis ca leite con un montón de propaganda detrás. Seica o leite ecolóxico, que é todo isto á vez, non é tan caro a fin de contas.