“Vivimos un espellismo de normalización do colectivo LGTB”

Nove de Novembro é o primeiro filme LGTB en galego. Dirixido por Lázaro Louzao e protagonizado por Ademar Silvoso e Brais Yanek, é unha produción de Costura Films que se afasta das vías convencionais da industria do cinema. De feito, ten activa unha campaña de financiamento colectivo (o coñecido como crowdfuning, en inglés) na plataforma Verkami, onde levan recadados máis de 8.000 euros para custear a rodaxe e os soldos dos actores. Agora fáltanlles outros 5.000 para asegurar o salario do equipo técnico e rematar a rodaxe dunha historia que narra a relación de Roberto e Miguel, unha parella que leva unha década de vida en común e cuxa relación comezará a esnaquizarse co regreso de cada recordo ao longo de catro días de novembro, mentres a máis de 2.000 quilómetros de distancia, no Berlín dividido, outra relación moito mais grande está a piques de cambiar tamén. Co seu director falamos nesta entrevista sobre o filme e sobre a actualidade LGTB.

Como xurdiu a idea de Nove de Novembro?

Nove de Novembro xurde dunha idea moi simple, de querer facer unha metafora entre a caída do Muro de Berlín e a caída do “muro” que separa a duas persoas na recta final da súa relación de parella.

Por que novembro de 1989?

Polo Muro de Berlín, de feito o título fai referencia ao día que cae o Muro, e iso sérveme como marco para tratar todos os demáis temas do filme.

"O cinema, como as demáis artes, debe sempre posicionarse, sen caer tampouco no panfleto nin na propaganda, pero ningunha obra é inocente ou obxectiva".

Entre a Galicia daquela época e o Berlín que derrubou o Muro non so hai distancias físicas, senón tamén importantes diferenzas culturais. Que une e separa nesta historia eses dous mundos?

Sepáraos todo. A graza dese xogo, na miña opinión, é que mentres os protagonistas están encerrados no seu mundo e no que está pasando na sua relación, ao mesmo tempo o mundo enteiro está tamén mudando e é precisamente iso o que os une tamén, o cambio e a incerteza do que virá despois

É unha historia romántica, un drama, unha historia de denuncia, unha historia para a concienciación social...? Como a definiría?

Creo que ten un pouco de todo iso. A trama principal é un drama romántico, pero o transcorrer naquela época sérveme para falar de moitas outras cousas que estaban a acontecer, como a epidemia do sida, a heroína, a 'Ley de vagos y maleantes'...

A historia sitúase nunha época moi dura para o colectivo gai, polo sida, a estigmatización social... Como é a vida para os protagonistas nese contexto social?

É unha vida moi distinta á que levamos os gais agora. Miguel e Roberto pásanse case todo o tempo sós, en parte porque a sua relación se está descompoñendo e están vivindo un momento moi catártico de dicirse o un ao outro todo o que non se dixeran, pero tamén porque naquela época esas cousas non podían pasar en público.

"Non é certo que a discriminación dos LGTB sexa cousa do pasado; o caso do autobús dos energúmenos de Hatze Oír é un claro exemplo".

Estes días fálase moito de homofobia ou transfobia polas campañas da organización ultracatólica Hazte Oír, ás que hai que sumar ataques físicos e verbais ao colectivo LGTBI que de cando en cando aparecen nos medios e que non son simples anécdotas na vida cotiá. Que está a fallar e que papel pode ou debe xogar o cinema neste asunto?

O cinema, como as demáis artes, debe sempre posicionarse, sen caer tampouco no panfleto nin na propaganda, pero ningunha obra é inocente ou obxectiva. Na actualidade vivimos un espellismo de normalización, de que o colectivo LGTB está integrado na sociedade, que a discriminación é cousa do pasado, mais non é certo. O caso do autobús dos energúmenos de Hatze Oír é un claro exemplo disto, ou que se abrisen dilixencias xudiciais contra a raiña drag do entroido das Palmas polo espectaculo que fixo. Isto último lembroume a cando levaron a xuízo a Javier Krahe por cociñar un crucifixo ou cando a Fresh Gallery de Madrid recibiu ameazas e piquetes ultras por unha exposición de Bruce La Bruce. Pode que agora a maioría social estea do noso lado e que esteamos legalmente máis ou menos cubertos, pero seguimos sufrindo ataques a diario. Queda moitísimo traballo por facer.

Considera que os medios de información están sobreexpoñendo a mensaxe de Hazte Oír, como se está a criticar, ou é necesario visibilizar o problema aínda que sexa a costa de facer máis visibles tamén as campañas do odio dunha minoría? 

Sempre depende do tratamento que se lle dea. A maioría dos medios trataron o tema dende a repulsa e condena abertamente á mensaxe tránsfoba do autobús de Hazte Oír. Neses casos creo que canto máis se fale do tema, mellor. Pero non todos os medios reaccionaron igual. O pasado xoves, nunha cadea de radio de dereitas dábanlle voz a un oínte que xustificaba o autobús e lanzaba unha serie de improperios vexatorios contra Drag Shetlas e todos os gais con pluma en xeral, e os locutores do programa ríanlle o chiste; iso non era menos grave nin incitaba menos ao odio que o devandito autobús. Como dicía, queda moito por facer.

"Usar o galego é un acto subversivo, tanto rodar un filme como ir polo pan. Nas cidades galegas, usalo en calquera ámbito é subversivo".

Á estigmatización do colectivo LGTB súmase a estigmatización do idioma galego, desprestixiado durante moitos anos, por herdanza do franquismo, malia ser a lingua propia do país. Rodar o primeiro filme LGTB en galego é un acto subversivo? E que papel xoga a lingua na propia historia do filme?

Usar o galego é un acto subversivo, tanto rodar un filme como ir polo pan. Nas cidades galegas, usalo en calquera ámbito é subversivo. Ti entras nun local comercial falando en galego e a xente que ali traballa contéstache en castelán, moitas veces porque unha norma interna da empresa lles obriga. Un idioma non se desprestixia facilmente, ten que haber unha clara intención de atacalo dende as esferas de poder, e están gañando. O estado do galego no ensino é calamitoso e a porcentaxe de galegofalantes nas áreas urbanas é vergoñoso. Nove de Novembro é en galego porque os seus protagonistas son galegos e a historia transcorre en Galicia; o inexplicable sería que a rodase en castelán.

Esgrime dúas razóns para non acceder ás canles tradicionais de axudas ao cine, nin por medio de entidades financeiras nin polos mecanismos propios da industria, supoño que incluíndo publicidade e patrocinio convencionais e axudas das administracións públicas. A primeira razón, di, porque xa asume de partida que este tipo de filme tería moi difícil acceder a esas axudas. Iso en si mesmo é unha denuncia do estado actual das cousas. Tanto amolan a temática LGTB e o cine alternativo?

O que máis afecta á hora de acceder ás axudas é o tamaño do proxecto. O orzamento de Nove de Novembro é inferior ao dunha curtametraxe da industria. As axudas están plantexadas ao revés de como deberían estar; priman a rendabilidade potencial dos proxectos, cando os proxectos que son potencialmente rendibles son os que non deberían acceder ás axudas, porque en teoría non as necesitan. A isto hai que sumarlle o feito de que as axudas son case inexistentes. Hai un eterno debate arredor delas, pero o que case nunca se fai é comparalas con calqueroutra partida orzamentaria. As axudas en Galicia non chegan aos tres millóns de euros; iso é menos do 0,0003% do orzamento da Xunta. Tres millóns é o que se pode gastar un concello como o de Vigo ou A Coruña en renovar unhas beirarrúas. E despois miramos cara o cine francés e non entendemos que ao noso non lle chegue nin á sola do zapato. En Francia adican ao seu cine máis de vinte veces o que se adica en todo o Estado español ao noso.

"Acceder ás salas comerciais para un filme como o noso é unha utopía, primeiro, polo propio tamaño da produción, pero polo idioma tamén".

Por outro lado, o certo é que varios estudos feitos na Universidade demostraron que o cine en galego está a ser maxinado tanto polas administracións públicas como polas propias salas comerciais e a gran industria do cine. Como ve a situación e por onde ou como pensan exhibir e distribuír o filme?

Acceder ás salas comerciais para un filme como o noso é unha utopía, primeiro, polo propio tamaño da produción, pero polo idioma tamén. En Cataluña tomaron medidas para aumentar a presenza de cine en catalán nas salas e foilles bastante ben; ás veces non fai falla inventar nada novo, só tomar exemplos de onde están a funcionar mellor as cousas. No caso de Nove de Novembro trataremos de suplir esa invisibilidade de todas as formas posibles: festivais, salas alternativas, centros culturais... Basicamente, calquera sitio que nos queira proxectar. Queremos chegar ao maior número posible de xente, custe o que custe.

A segunda razón que aduce para non acceder ás vías tradicionais de financiamento é que queren manter a independencia do proxecto. É isto tamén un acto subversivo? Temería que as axudas de empresas, entidades financeiras ou administracións públicas condicionasen de xeito substancial a propia historia que pretende contar?

Que o proxecto sexa tan pequeno non sempre é malo. Por exemplo, permítenos xuntar os cartos necesarios sen ter que pedir préstamos bancarios nin encher o filme de logotipos. O único patrocinio que temos é o do Concello de Xove, que nos deu liberdade total e non nos pediu nada a cambio. Unha das esceas de exteriores do filme rodarase al, pero deixaronnos a nos elexir que lugar e non nos puxeron ningunha condición. Estamos abertos a que se sume quen queira, administracións e empresas, pero nun filme de 20.000 euros, un patrocinio por canto ponde andar?,  os mil euros? Bos estariamos se aceptásemos condicións falando de cifras tan baixas.

Sorprendeulle a reacción da xente na campaña que emprenderon en Verkami para recadar fondos?

Levamos moitas sorpresas. Chegar á meta mínima trece días antes de acabar o prazo foi incrible, pero quizais o que máis nos sorprendeu foi a reacción da prensa e a enorme visibilidade que se lle deu a un proxecto tan pequeniño como este. Dubido moito que o éxito da campaña fose tal sen a axuda dos medios.

"Na sociedade non hai conciencia de que os profesionais dos sectores creativos debamos cobrar polo noso traballo".

Logo de recadar o mínimo para custear a rodaxe e pagar aos actores, agora restan 5.000 euros para poder pagar ao equipo, porque, como din, a xente non pode traballar de balde. Considera que hai conciencia na sociedade de que os profesionais que traballan en proxectos fóra do chamado mainstream no eido do cine, da música, do xornalismo ou da ciencia, por poñer algúns exemplos de eidos que accederon á vía do crowdfunding, son traballadores que merecen retribucións polos seus traballos e aportacións á sociedade? 

Penso que na sociedade non hai conciencia de que os profesionais dos sectores creativos debamos cobrar polo noso traballo, tanto se é un proxecto alternativo ou non. Escoitamos a diario casos de empresas que buscan deseñadores que lles renoven a imaxe corporativa de balde; ofertas de traballo a cambio de “facer curriculum”; contratos en prácticas para “coller expericiencia”... Pois mire vostede, vai ser que non. Que eu saiba, a xeración dos nosos pais non naceron aprendidos e non por iso deixaban de cobrar nos seus primeiros traballos. Creo que todo está relacionado co ciclo económico que estamos a vivir; están destruíndo sistematicamente todos os dereitos laborais gañados nas décadas anteriores e o verdadeiramente triste é que lles estamos deixando facelo.

Vostede formouse en fotografía e desenvolveu a súa carreira profesional neste campo até que se somerxeu no mundo do cine. Agora, esta será a súa primeira longametraxe tras varios proxectos audiovisuais. Que hai neste filme do Lázaro Louzao fotógrafo?

A obsesión polo corpo masculino e as paisaxes industrais son os dous temas que ocupan o 90 porcento da miña produción fotográfica e nas miñas curtas tamén saen recorrentemente. No aspecto visual de Nove de Novembro volverán ser dous temas centrais. Creo que o van ser en case todo o que faga sempre; non escapo da fascinación estética que espertan en min.

Unha vez que remate a rodaxe, onde marcaría a liña do éxito para este filme?

Non a marco en termos de fama ou galas de premios. Con que o vexa o maior número posible de xente e se xeneren as suficientes sinerxias para botar a andar o seguinte filme váleme.