Inmigrantes, os novos galegofalantes

Que idioma adoptan os inmigrantes que chegan a Galicia? É o galego útil para eles? Considéranse falantes lexítimos da nosa lingua? Estas son preguntas básicas ás que tentan responder as profesoras británicas Nicola Bermingham (Universidade de Liverpool) e Gwennan Higham (Universidade de Swansea), interesadas en comparar as realidades idiomáticas das comunidades inmigrantes en Galicia e Gales, "dous contextos subestatais nos que a presenza dun idioma estatal e un idioma local revelan diferentes complexidades e realidades lingüísticas que afectan o novo falante", introducen.

Comparando os resultados de dous proxectos de investigación  etnográfica, as profesoras británicas concluíron que "os inmigrantes en ambos os contextos —o galego e o galés— desafían os conceptos tradicionais de novos falantes de linguas minoritarias, abrindo novas formas de pertenza e tamén revelando límites aos seus camiños de converterse en novos falantes lexítimos", aportan.

"Pode alguén que non é considerado nativo de Galicia ser aceptado como un falante lexítimo da lingua galega?", pregúntase a profesora Nicola Bermingham.

Os datos deste estudo sobre a realidade galega forman parte dun proxecto de doutoramento máis amplo de Nicola Bermingham, cuxa motivación xurdiu do seu interese en "explorar o contexto sociolingüístico de Galicia no século XXI, ao observar especificamente como as cambiantes ondas de migración significaron que agora hai inmigrantes de fóra de España que están a aprender o idioma galego a través do sistema educativo", explica a Galicia Confidencial.

Bermingham, profesora de Estudos Hispánicos no Departamento de Linguas e Culturas Modernas da Universidade de Liverpool, centrouse no seu estudo especificamente nun grupo de inmigrantes de Cabo Verde que son novos falantes de galego e español, pero tamén falantes nativos de portugués e crioulo de Cabo Verde. "Descubrín que estes repertorios lingüísticos complexos tiñan implicacións interesantes para o proceso de integración na súa comunidade de acollida e para o proceso de formación de identidade", comenta a profesora.

Esta nova achega que agora publica canda Gwennan Higham —profesora de galés— "discute os desafíos e as oportunidades que enfrontan os inmigrantes cando negocian un contexto de lingua nova e minoritaria".

"A maior presenza de inmigrantes en Galicia e Gales que aprenden o idioma minoritario e maioritario está abrindo novas formas cívicas e plurais de pertenza".

O traballo, prosegue Bermingham, "examina especialmente as cuestións de lexitimidade: pode alguén que non é considerado nativo de Galicia ser aceptado como un falante lexítimo da lingua galega?".

O que atoparon as profesoras británicas é que "este estudo de caso [o galego] comparte moitos paralelismos co contexto de Gales, onde se descubriu que os inmigrantes están a aprender galés para mellorar as súas oportunidades no mercado laboral e para a comunicación". 

"No artigo sostemos que, en ambos os contextos (Galicia e Gales), a maior presenza de inmigrantes que aprenden o idioma minoritario e maioritario da rexión está a transformar a relación entre a lingua e a identidade étnica e abrindo novas formas cívicas e plurais de pertenza", detalla Bermingham a este xornal.

As investigadoras salientan no estudo que "os inmigrantes que aprenden e usan o galego ou o galés fano para a mobilidade social e a comunicación, aínda que as súas motivacións para aprender o idioma da minoría nacional tamén poden estar vinculadas ao marco do valor do orgullo". Ademais, suxiren que en ambas "hai un movemento crecente cara a un marco baseado nos beneficios vinculado ao aumento do capital económico". 

"Os inmigrantes de Galicia e Gales reclaman o idioma pero non necesariamente a etnia ou identidade asociada con el".

En resumo, Bermingham e Higham argumentan que os inmigrantes que adoptan o galego e español, no caso de Galicia, e o galés e inglés, no de Gales, "reclaman o idioma pero non necesariamente a etnia ou identidade asociada con el". "Desta maneira, suxerimos que o idioma local lles permite cambiar entre as comunidades de falantes, reflectindo de moitas maneiras os seus propios repertorios e identidades plurais", clarifican.

Con todo, estes dous estudos realizados en Galicia e Gales tamén revelan que "os membros da comunidade anfitrioa tamén poden rexeitar a reclamación dos inmigrantes sobre o idioma". "No caso do galego, algúns dos entrevistados son autocríticos da súa reivindicación de ser novos falantes debido a que non son nativos. No caso de Gales, os entrevistados afirmaron que os recursos limitados e o acceso ao idioma minoritario os excluían da aprendizaxe da lingua. Ambos os casos revelan que estes inmigrantes poden non considerarse falantes lexítimos ou auténticos do idioma, influíndo en moitos casos na súa relación e confianza como novos falantes", conclúen as investigadoras.

MODELO BURELA, UN REFERENTE 

A posición que manteñen as investigadoras británicas é que "aínda que as políticas poden axudar a facilitar o acceso á educación en idiomas minoritarios, son a miúdo as iniciativas comunitarias as que poden achandar o camiño a cambios nas actitudes e o comportamento tanto dos novos falantes inmigrantes como dos falantes nativos de idiomas minoritarios".

"Un exemplo dunha iniciativa baseada na comunidade que está a alentar os novos falantes de galego de diferentes orixes é o Proxecto Neo en Burela, dirixido por Bernardo Penabade", destaca Bermingham na súa conversa. 

"Son iniciativas como o Proxecto Neo en Burela as que poden xerar cambios tanto nas actitudes como no comportamento cara ás linguas minoritarias".

A profesora da Universidade de Liverpool considera que "son proxectos como este os que poden xerar cambios tanto nas actitudes como no comportamento cara ás linguas minoritarias", de aí a importancia que lle dá a esta iniciativa, que botou a andar en xaneiro de 2012 para promover e alentar desde Radio Burela a integración de inmigrantes na cultura de destino, sen descoidar a atención ás culturas orixinarias.

O certo é que Burela se converteu no perfecto exemplo de integración lingüística. A intervención educativa coñecida como Modelo Burela, do IES Perdouro, xa recibiu varios recoñecementos, un de carácter internacional a través do proxecto Hitzargiak da Fundación Donostia/San Sebastián Capital Europea da Cultura 2016, que ten como obxectivo a creación dun novo modelo de convivencia nas relacións entre cidadáns.

O Modelo Burela, en aplicación desde 2004, foi no seu día tomado como base para a elaboración do Proxecto de planificación lingüística municipal, que foi aprobado por unanimidade de todas as forzas políticas no Concello de Burela en abril de 2008.

No marco desta iniciativa se desenvolve o Proxecto Neo, que inclúe un programa semanal de Radio Burela desenvolvido en colaboración coa área de Innovación Educativa do IES Perdouro. O obxectivo é darlle visibilidade a persoas neofalantes de galego, nomeadamente aquelas que residen no Concello de Burela, e facer da lingua un instumento de integración de alumnos foráneos.

Este programa de integración conseguiu unha taxa de éxito do 70%, con todo, mantense con voluntarismo e fondos dos premios que o avalan. As escasas axudas levaron ao bordo da extinción esta iniciativa educativa e integradora, que estivo a piques de desaparecer a finais de 2017. O propio impulsor do Modelo Burela, advertiu de que era precisa a implicación da comunidade educativa, da Asociación de Nais e Pais de Alumnos (ANPA), así como da Consellería de Educación da Xunta de Galicia e do Concello de Burela para manter vivo un proxecto que agora é tamén recoñecido e eloxiado por profefores universitarios do Reino Unido.

Nicola Bermingham e Gwennan Higham avisan de que "co aumento da migración e o acceso á educación de linguas minoritarias, as comunidades de acollida á súa vez deben responder a estas transformacións", non só desde a política, que "pode ser de gran axuda para facilitar o acceso a estes idiomas", senón tamén, e principalmenrte, mediante "máis iniciativas locais baseadas na comunidade", as cales "poderían achandar o camiño aos cambios nas actitudes e o comportamento tanto dos novos falantes inmigrantes como dos falantes nativos destes idiomas".

Os resultados do seu estudo publícanse no Journal of Multilingual and Multicultural Development nun artigo titulado 'Immigrants as new speakers in Galicia and Wales: issues of integration, belonging and legitimacy'.