As lembranzas e a realidade

Estas semanas de confinamento permítenme ler libros e ver series que fora deixando para cando tivera ocasión. Unha das series que rematei estes días foi “McMafia”, estreada en 2018 na BBC One, basada no libro “McMafia. O crime sen fronteiras”, do xornalista Misha Glenny, colaborador da mesma BBC e autor de varios libros sobre a guerra nas repúblicas Ex iugoslavas e outro, de 2012, “O lado escuro da rede” sobre ciberdelincuencia.

Por Emilio Martinez | A Coruña | 21/04/2020

A serie ten como protagonista a Alex Godman, interpretado por James Norton, que participara na excelente serie “Happy  Valley”, que da vida agora a un mozo inglés, de familia rusa cun pasado relacionado coas redes criminais dese pais. O protagonista, inicialmente lonxe de calquera actividade delitiva, vai, para salvar da ruína a súa empresa de investimentos,  enredándose nas operacións de diversos grupos criminais de Sur América, Rusia, Israel… e nas súas loitas de poder. O libro, xornalismo, e a serie, ficción, ou tal vez tamén realidade apenas maquillada, pagan a pena só sexa porque realidade e ficción vanse entrelazando e chegado un punto non sabemos xa si, como tantas veces, a realidade supera á propia ficción.

Muller con máscara nun autobús para protexerse do coronavirus | Fonte: © Miguel Núñez.

No último capítulo, Alex Godman visita en Moscú a vivenda na que se criou. A vivenda está nun barrio obreiro, similar a tantos de tantas cidades rusas, polacas ou húngaras, ou mesmo do propio Londres ou de París, torres altas e desanxeladas. Cando chega ao seu antigo fogar ábrelle unha muller de mediana idade que o déixao pasar, facéndolle un comentario: “Seguramente agora todo o verá moito mais pequeno…”. Efectivamente a humilde vivenda non será vista igual coa a perspectiva dun atlético mozo de 1,85 metros que coa dun cativo de catro ou cinco anos. Aquelas fiestras ás que apenas se asomaba de puntillas non serán vistas do mesmo xeito que agora, que quedan pola cintura, o chan do salón campo de batalla de mil xogos  será agora un espazo estreito no que se fai difícil moverse sen pegar cos mobles.

A frase dita pola dona da casa resume unha realidade: que a propia realidade é distinta dependendo de quen a mira, dependendo do lugar dende onde a miremos, e co tempo os recordos van modificándose, adaptándose a experiencias posteriores, á nosa propia evolución…
Teño unha anécdota persoal de hai moitos anos, do meu primeiro ano en Santiago cursando Económicas. Os venres tíñamos unha clase de supostos de Contabilidade Financeira, de catro a seis da tarde. Un deses días, nun novembro que recordo gris e húmido, logo de xantar na rúa da Raiña, camiñaba cara á facultade, e pasada a facultade de  Medicina, á altura das escaleiras que suben cara á Costa Vella, acercóuseme un cativo. Non sei dicir a idade, tal vez cinco anos, tal vez seis. Cando estaba ao meu carón díxome “Señor, señor, por favor, teño que ir á casa, pero hai un can moi grande que me quere morder, por favor acompáñeme…”.

Quedei parado, tíñalle e téñolle moito respecto aos cans, pero o rapaciño, que me debía ver como unha especie de xigante, colleume da man e tirou de min escaleiras arriba. O rapaz miraba para todos os lados inquedo, aínda que por alí eu non vía can ningún. Xa perto da que debía ser a súa casa soltou a man, e correu os poucos metros que nos separaban da porta, abriuna e pechouna tras de si con forza. Quedei alí un intre, abriuse a porta, o rapaz sacou a cabeza berrou “Moitas grazas señor!!”, voltando a pechala con moita presa. Eu seguía alí, agradecendo que non aparecerá aquel can tan grande, e foi cando escoite uns ladridos. Mirei e alí estaba, nun camiño entre unhas silveiras, un can pequeno, moi pequeno… para min. Supoño que esa tarde Isabel, a profesora de Financeira, debeu preguntarse que tería de simpático aquel suposto contable que o rapaz que se sentaba cara ao fondo estivera toda a clase cun sorriso que lle ocupaba toda a cara.

Os recordos, as experiencias, e como estas inflúen no devir das persoas, tamén das colectividades, mesmo das mais complexas, como os Estados, son temas que trata, entre outros, un dos libros que aproveitei para ler estes días: “Los 90. Euforia y miedo en la modernidad democrática española” (Akal, 2018), do profesor de Filosofía na Universidade Complutense de Madrid Eduardo Maura, que foi deputado de Podemos por Bizkaia nas dúas lexislaturas pasadas.

O libro ten capítulos interesantes, para min son destacables o III e o IV “Consenso e conflito como factores democráticos” e “Vasco sí, ETA non”. Paga a pena a reflexión sobre como viviu un rapaz novo, o autor naceu en 1981, alleo ao entorno nacionalista vasco, eses anos. No libro discútense unha serie de feitos que conformaron eses anos 90 e cuxa sombra se estende sobre as décadas seguintes. Os feitos que discorren polas páxinas do libro son de tipo moi diverso, as Olimpíadas de Barcelona, a Expo de Sevilla, a ruta do “bacalao” o asasinato de Miguel Angel Blanco e o das nenas de Alcasser. Sen dubida sen eles os 90 terían sido vividos de forma diferente e a súa longa sombra tería outra forma, outra textura. A década dos 90 tamén foi a década do fin do felipismo e o empoderamento de persoaxes que logo marcarían os anos 2000: o propio Aznar, pero tamén os seus segundos, Rato ou Rajoy.

A propia selección dos eventos, dos momentos históricos que centran o libro son unha mostra de como a realidade pode ser, sen faltar a ela, interpretada de formas diferentes, narrada poñendo o acento en aspectos distintos.

Eu mesmo tería feito outra selección, ou cando menos tería incorporado outros elementos que, creo, marcaron a década e dunha forma ou outra influíron nas seguintes. A fin de contas a situación de Eduardo Maura e a miña, neses anos, era diferente. El comezou a década como un neno de nove anos, e a remata ao borde da maioría de idade. Eu comecei os 90 con 25 anos, coa carreira xa acabada e nos meus primeiros traballos como economista. A realidade tamén se ve diferente cando a oteas dende Bilbao que cando o fas dende Santiago de Compostela ou dende Lugo. Para a miña xeneración, cando menos para unha parte dela, a activa no mundo da política, seguramente os noventa están unidos á obxección de conciencia e a loita dos insubmisos, tamén ao movemento polo 0,7, e as acamapadas, que no ano 1994 puxeron nas axendas políticas a necesidade dunha maior implicación na cooperación ao desenvolvemento, e fixo que o que era algo de minorías, se converterá nun movemento con arraigo social. En Galicia os 90 son a década do fraguismo: comezamos con Manuel Fraga de presidente da Xunta de Galicia e alí seguía ao acabar, e aínda continuaría outro lustro. E os 90, para unha parte da esquerda en Galicia, son tamén a década do BNG, a década de Xosé Manuel Beiras, a década do sorpraso ao PSOE…

A realidade dos 90 narrada por Eduardo Maura é distinta á miña, pero non é contraposta, é complementaria. Forman parte da forma na que se constrúen as realidades sociais, xuntando visións, vivencias, sentimentos diferentes. A realidade co paso dos anos convertese no produto das vivencias propias, do que leemos, dos que escoitamos, do que compartimos, e tamén do propio futuro que inflúe nos recordos.

Como influirá esta situación que hoxe vivimos no futuro?. Como a recordaremos?. Unha e outra cousa están unidas, sen dúbida. A forma na que dentro duns anos nos lembremos dos meses de marzo e abril de 2020 estará condicionada polas medidas que se tomen para superar as feridas que esta crise cause, no económico e no social. Os recordos persoais serán tantos como persoas. Como sociedade tal vez teñamos sorte e recordarémonos estes meses, e os seguintes, como o momento no que tomamos consciencia do que somos, do que queremos ser, o tempo no que que soubemos facer realidade esa frase tan de película de heroes e heroínas: “Non deixamos a ninguén atrás”.

Eu recordareime dos aplausos ás oito, dos nenos que vía nas súas casas xogando, dos arcos da vella nas xanelas, do tempo coa miña parella, das conversas e das risas, dos biscoitos e das galletas, dos whatsapps cos amigos, das lecturas, das sesión de exercicio no salón...
Haberá, tamén, moitas cousas das que pagará a pena esquecerse. Si temos a oportunidade de facelo. Por exemplo tal vez nos esquezamos dos políticos que non souberon estar á altura das circunstancias, e antepuseron as súas mesquindades de partido a facer causa común ante a adversidade. Tal vez a Historia faga xustiza e os poña no lugar que lle corresponde: o esquecemento, o lugar a onde enviamos os nosos pesadelos cando acordamos.

Hai cousas, destas semanas, das que non me quero esquecer: non me quero esquecer de toda a xente que continuou nos seus postos de traballo dando o mellor de si polas persoas que necesitaban asistencia, que necesitaban atención: tantos de tantas profesións e oficios que é difícil enumeralos, pero todos e todas creo que os recoñecemos. E non me quero esquecer, de cousas desagradables, por exemplo do cheiro fétido que quedaba no ar cada vez que os representantes de Vox facían unha declaración noxenta. Sería imprudente esquecerse deles. Deles temos que acordarnos. Hoxe son o maior perigo que encaramos se queremos un país xusto, solidario, que fai da dignidade, da responsabilidade as súas sinais de identidade. Os abascales, as monaterios, as olano encarnan o peor da sociedade española: a mentira, o odio, a sen razón. Da igual onde estes, da igual dende onde mires, da igual o futuro. Esta crise mostrou, moi claro, que hai un inimigo común para calquera demócrata, non un adversario, non un contrincante… un inimigo.