Unha modesta reflexión sobre o galego

Cando eu era pequena estaba convencida de que no mundo solo se falaban dúas linguas, o galego e o castelán, e que unha era o idioma dos pobres e a outra a dos ricos. Era así porque no meu pobo, Camariñas, os mariñeiros, os labregos, as mulleres da fábrica de conserva... todos cantos dobraban o espiñazo na procura do sustento, falábamos exclusivamente en galego. No outro lado estaban os que mandaban e representaban o poder: a mestra, o cura, a garda civil, o xuíz de paz, a señorita solteirona de familia ben pero vida a menos... todos os que non necesitaban facer traballos físicos e penosos eran, para os meus ollos de nena, ricos... e todos eles falaban castelán.

Por Marisol Soneira | Camariñas | 18/01/2010

Na miña concepción do mundo, pensaba que, se na miña casa falásemos castelán, seríamos ricos e non entendía porqué os meus pais persistían en manterse na pobreza cando era tan fácil abandonar esa condición.  Estaba convencida diso porque tiña a proba irrefutable que o demostraba: toda esa xente que falaba en castelán podíanse permitir o luxo de pasar tódalas tardes xogando as cartas no Casino, e non era pola súa condición social, non señor; era pola fala que usaban xa que incluso un zapateiro remendón de orixe andaluz estaba incluído nese círculo e o señor Moncho, que era o zapateiro nativo e falaba galego, nunca o vira xogando as cartas cos “ricos” que falaban en castelán. Polo tanto a conclusión non admitía discusión: se falabas castelán eras rico e se falabas galego eras pobre. Por si iso fose pouco, o meu primeiro contacto coa escola non fixo mais que confirmalo xa que a primeira lección que aprendín, coa correspondente labazada na cara, foi que falar ben era facelo en castelán e que falar “en dialecto” era falar mal. Os nenos dos “”ricos, por suposto, eran postos como exemplo de dicción e de boa fala.

Toda a miña concepción do   mundo e dos seus idiomas veuse abaixo nunha mañá de xiada cando, na Radio Nacional, escoitei a un suxeito que dicía ser gandeiro de Santander (aínda non había Cantabria no mapa de España)  que falaba un castelán como os locutores da radio e que, comparado con el, os “ricos” de Camariñas falaban coma pailáns. O bo señor saía nas noticias para contar cunha vaca súa tivera un parto de tres crías e, como feito excepcional, merecera uns minutos de protagonismo no “parte”. A miña primeira reacción foi a de que aquilo non podía ser e que, como dicía a miña avoa Aurora, todo canto saía da radio eran mentiras e falsidades que contaban unhas xentes moi malas que gañaran a guerra.

Todo o meu mundo cambiou de xeito radical cando, Aurora “a roxa” me tivo que explicar que a pobreza non era patrimonio de ningunha lingua e que eu estaba aprendendo na escola en castelán e que, a pesar diso, a nosa familia e as familias veciñas,seguíamos  a ser tan pobres coma sempre. Coido que foi a primeira vez en que tomei conciencia do mundo real no que me había tocado vivir e de que nada era o que parecía. Tamén tomei conciencia de que, ou ben porque eramos pobres ou porque eramos galego falantes, nunca ocupábamos os primeiros bancos da igrexa que, de maneira natural, sempre estaban reservados para as familias que “hablaban bién”. Quizá tamén, por iso ou por outras razóns que non alcanzaba a entender, os mellores predios da concentración parcelaria tocáranlle os que “hablaban bien” e non os outros, a pesar de que a ningún deles os vira nunca traballando nas leiras.

Moitos galegos temos estas sensacións e estes sentimentos, en galego, porque así os vivimos e forman parte da nosa conformación como seres humanos. Tamén moitos galegos teñen sentimentos semellantes, ou radicalmente distintos, en castelán. Aios, tamén, que senten o mesmo e non o poden expresar en ningunha lingua. Todos son respectables e o compromiso co país non é sinónimo do idioma que falas; de feito, hai xentes galego falantes que nunca se comprometeron con nada que  non fose consigo mesmo, e hai casteláns falantes aos que este país lle debe moito. Non é ese o problema dende a miña opinión.

O problema é que aínda queda xente neste país que pensan que conservar o galego é un estrago e unha perda de tempo. Que ensinar matemáticas ou física en galego non é científico. Que falar galego é ser pouco español. Que falar galego é de incultos, de brutos... e de pobres. Hainos que preferirían que aos seus fillos lle ensinaran en latín ou en grego antes que “nun idioma de pailáns”. Hai xente neste país que pensan que ten que haber un idioma para os pobres e un idioma para os ricos... sempre me lembrarei daquela señora que, dirixíndose a miña irmán que lle falaba en galego a miña sobriña María, lle espetou con expresión compunxida:  “que niña tan guapa, que lástima que la enseñe en gallego”.  

Hai unha parte da nosa sociedade que considera, aínda hoxe, que falar en galego é unha especie de tara evitable e que non aporta nada o noso patrimonio colectivo. Ninguén, cun mínimo de sentido común, pode compartir semellantes posicións, pero eu son capaz de entendelos  tendo en conta a educación recibida. O que me parece  realmente atroz e irresponsable é que unha forza política, esencial no escenario político galego e español, houbese asumido semellantes postulados. Foi grave e irresponsable que promovese  o enfrontamento social e que convertese o idioma en arma de confrontación política, pero é ruín e miserable que, agora, pretenda exportar o  conflito os centros escolares para escapar do incendio que el mesmo provocou; dividir o país entre os que falan un idioma de pobres e os que falan un idioma de ricos; entre os que hablan bien e os que falan mal.

Mais lamentable, aínda, é que esta situación témola importado dos cenáculos madrileños onde os patriotas de salón solo conciben unha única forma de ser español: en castelán, en católico ultraconservador e sen ningunha concesión a diferencia. Estes opinadores dunha concepción de España que solo existe na súa imaxinación e no Valle de los Caídos, son incapaces de facer o esforzo de aprender, a lo menos, unha das linguas oficiais de España que non sexa o castelán. Nunca caeron na conta que, aqueles que fomos aloumiñados no berce polo idioma dos afectos, fixemos o esforzo de aprender  outra lingua para poder transmitir o noso afecto por outros homes e mulleres que, coma nos, comparten unha historia, un modelo social e uns valores comúns xerados o longo de séculos de convivencia en común. E Núñez Feijoo importou un monstruoso que ameaza con destruír unha parte esencial do noso modelo de convivencia.
 
O modelo proposto pola Xunta de Galicia a través do famoso borrador de Decreto do Galego sitúanos tamén nun escenario ben curioso. A de un Partido que non dubida en utilizar calquera procedemento para chegar o poder e,  cando o acada, abdica das súas responsabilidades e delega as  funcións propias do goberno nas familias (aquí habería que facer un tratado sobre o que significa iso para a dereita), nos claustros dos centros educativos e na sociedade en xeral. Mentras tanto o Presidente anda na procura da Chirimolla de Oro, ou cede a dignidade do seu cargo e a residencia oficial de Montepio, para que sexa instrumentalizada por Novas Xeracións, que debemos lembrar que nin son goberno nin teñen ningunha representación institucional, nunha charada mais propia dos reality,s que dun gobernante responsable.

Onde eu vivo coñezo moita xente que nunca a oín falar en castelán, e por iso non se sente menos española que ningún dos defensores da España única e monocorde.. nin mais galega que os que aman a este país en castelán. O idioma é o vehículo a través do que expresamos os nosos sentimentos, as nosas emocións e transmitimos o que a vida nos ensina cada día. Cantos mais idiomas dominemos mais posibilidades teremos de chegar aos demais e que os demais cheguen a nós. O que non entenden os Galicias Bilingües e os Feijoos da vida  é que os nosos sentimentos é as nosas emocións  sempre serán nosas, independentemente da lingua que escollamos para manifestalas. Algúns parécelles que ensinarlle aos seus fillos a que as expresen en galego é de “pobres”, sen decatarse que a pobreza e a miseria non está na lingua que utilizan se non nos valores que sexamos capaces de transmitirlles como sociedade.