“O nivel de vixilancia en Internet supera o que había na Unión Soviética”

Se cría que o hacking é cousa exclusiva de programadores informáticos, talvez debería escoitar e ler ao neoiorquino Richard Stallman, gurú mundial do software libre e un daqueles hackers do prestixioso e glorificado Massachusetts Institute of Technology (MIT) que nos anos setenta e principios dos oitenta fixeron evolucionar a un novo estadio a computación e o uso do software —a lóxica das computadoras—. Hoxe, ningún deses trebellos tecnolóxicos intelixentes que nos conectan co mundo, coa totalidade, estarían ao noso alcance de non ser polos hackers informáticos. Ás primeiras comunidades de hackers, as aparecidas nas décadas dos anos sesenta, setenta e oitenta en Estados Unidos, debémoslles esta revolución tecnolóxica que o toca todo.

Libérese, pois, de prexuízos. Os medios tradicionais de masas mentíronlle sobre os hackers. Solte a carga semántica negativa que inocularon prensa, radio e televisión sobre a palabra hacker. Desbote interpretacións reducionistas sobre o hacking. Vostede pode ser un hacker. Créao ou non, así é. Só ten que empregar a súa intelixencia con espírito brincadeiro para resolver algo difícil, gozalo e recrearse nesa labor, sexa útil ou non. Non importa se é no mundo da informática, do xornalismo, da ciencia, da música, da poesía.. ou da vida cotiá. Explore os límites do posible con alegría. Estará hackeando. Non se confunda, os hackers hipermodernos non son os ciberdelincuentes que poden asaltar a súa vida pola porta traseira da súa computadora ou teléfono móbil. Os hackers hipermodernos son persoas como Lady Gaga... ou coma vostede talvez. Pensar e resolver como coller seis palillos chineses, tres en cada man, manipulalos individualmente sen que caiga ningún e coller unha porción de comida ten o valor dun hack, nada práctico, certo, pero gratificante se se fai con alegría. Palabra de gurú hacker, a de Richard Stallman, tamén coñecido como RMS ou St. iGNUcius.

A seguinte entrevista é un extracto dunha parola que mantiven con Stallman como parte do meu traballo para a miña tese doutoral en Investigación en Medios de Comunicación na Universidade Carlos III de Madrid.

- Qué é ser hacker?

- A palabra hacker ten varios significados diferentes. Para min é gozar do emprego da intelixencia cun espírito brincadeiro. Esta definición é o meu intento de buscar o que hai en común entre os varios usos que fixemos deste término. A palabra hacker empezouse a usar no MIT e noutras institucións relacionadas, por exemplo, a Universidade de Stanford, xa que había bastante migración de xente entre estas. Foron partes da mesma comunidade. O caso é que usabamos a palabra hacker de varias maneiras, pero o que tiñan en común era o uso da intelixencia cun espírito brincadeiro e non necesariamente na informática. O hack era posible noutras actividades tamén.

- Por que esa imaxe negativa que transmitiron dos hackers os medios de comunicación de masas?

- O que sucedeu foi que sobre os anos 1980-1981 os medios de comunicación se decataron da nosa existencia, pero fixérono con gran confusión porque só se fixaron nun aspecto limitado do hacking, nunha das actividades que algúns hackers facían ás veces, a de romper a seguridade informática para gañar acceso ás computadoras. E para gañar acceso facía falla usar a intelixencia cun espírito brincadeiro. Pero é incorrecto supor que ser hacker signifique só romper a seguridade. O único que se quería daquela era poder ter acceso e usar en calquera momento algunha computadora do MIT para a investigación... Non se fixo para danar nada e a ninguén, senón só para romper unha regra que bloqueaba o acceso. Non o considerabamos malo, non había por que facelo. Só foi algo malo para os autoritarios, para os que pensan en termos de obediencia. Porén, outros hackers pensaron máis alá. No laboratorio onde eu traballaba, o equipo de desenvolvemento do sistema operativo decidiu non introducir seguridade informática. Moito mellor que romper a seguridade das computadoras foi non ter seguridade para usar as computadoras sen obstáculos. 

- Coa popularización de Internet, dos medios e redes sociais, e o desenvolvemento da sociedade rede, espallouse un novo fenómeno, o do hacktivismo, cunha dimensión política que talvez non tiña o hacking... 

- Si, o hacktivismo ten unha dimensión máis política. Pero quero enfatizar que nós, os hackers, aínda insistimos en que hack significa moito máis que aquilo de romper a seguridade para o desenvolvemento informático. Por exemplo, Lady Gaga é hacker de roupa. O que fai coa súa roupa é empregar a súa intelixencia cun espírito brincadeiro. E se es hacker podes aprecialo como hack. Porque ser hacker non só significa que che gusta empregar a túa intelixencia cun espírito brincadeiro, senón tamén probablemente que gozas vendo que outros o fan e como o fan, que desfrutas vendo os seus logros.

- Pero mudou o movemento hacker? 

- Nunca foi un movemento. Non se trata dun movemento, senón dun gusto. Se tes o gusto da intelixencia brincadeira, se eu fago algo que demostra esa intelixencia, gustarache velo e tamén desexarás lograr tales cousas para amosar aos demais. É máis ou menos un tipo de arte.

- Aportaron algo as redes sociais aos hackers?

- Disto, das redes sociais, non sei nada. Só sei o que lin, porque non as uso.

- Por que?

- Non as uso porque, primeiro, sería incómodo para min e, segundo, porque nalgúns casos son abusivas cos usuarios, como por exemplo Facebook, que é un sistema para espiar a xente. Eu dígolle a todo o mundo que non poña as miñas fotos en Facebook.

- Pero semella que Internet e as redes socais ampliaron o impacto dos hackers na sociedade...

- Evidentemente, hoxe dise moito máis acerca dos hackers. Os medios de comunicación adoitan a usar o termo hacker para significar quen rompe a seguridade informática. Pero tamén vemos máis artigos hoxe en día cunha maior tendencia que hai dez anos a falar de hackers co significado de explorar os límites do posible en calquera campo técnico.

- Insiste en hackear como un acto para gozar. Pero, non ten o hacking unha dimensión ética, filosófica e política?

- Si, no campo do hacking pódense atopar as dimensións ética, filosófica e política.

- Na obra 'A ética do hacker e o espírito da era da información', o profesor Pekka Himanen falounos dunha nova moral que desafía a ética protestante do traballo que dominou a nosa cultura, especialmente dende a revolución industrial. Cre que se pode producir o cambio?

-  Eu non falo de ética hacker, para min é simplemente gusto, un tipo de arte. É un poco como a poesía. Hai quen compón poemas e goza dos poemas doutros ao tempo que amosa orgullo dos poemas que compuxo. Hai unha actitude que vai coa práctica do hack igual que a que hai na poesía.

- Considérase parte dunha revolución social pola vía tecnolóxica?

- Eu non diría que se trate dunha revolución. Normalmente os hackers non desexan facer unha revolución. Ser hacker non implica ningún desexo de cambiar o mundo. Fundamentalmente é un desexo de lucir a túa intelixencia brincadeira, como sucede por exemplo co poeta cando compón poemas. No meu artigo 'On Hacking' cito como exemplo o palíndromo musical 'Ma Fin Est Mon Commencement' de Guillaume de Machaut, unha peza do século XIV que foi un bo hack.

- Que son para vostede Julian Assange, fundador de WikiLeaks, e Edward Snowden, o analista da NSA que descubriu ao mundo o sistema de espionaxe masivo da Axencia Nacional de Seguridade dos Estados Unidos?

- Son heroes.

- Heroes hackers?

- En WikiLeaks hai un aspecto de hack. No acto de Snowden non vexo tanto de hack, o seu é un acto político para actuar contra unha tiranía, pero non vin en Snowden o gusto do hack que si vin en WikiLeaks. Teño a impresión de que Assange gusta tamén deste aspecto da intelixencia brincadeira facendo o que fai.

- E os ciberactivistas de Anonymous?

- Eu non vexo esta actitude propia do hacker en Anonymous. É posible que alguns tivesen esa actitude, por exemplo no desenvolvemento dalgúns programas que usan. Pero a actitude xeral dos Anonymous non me parece que teña este espírito. En todo caso, é difícil afirmar calquera cousa respecto a todos os Anonymous. É posible que algún si o teña.

- Son cada vez máis as voces que alertan dos perigos en Internet baixo un sistema de vixilancia masiva por parte de gobernos e empresas que utilizan tecnoloxías da comunicación e da información para tal fin. Isto fai da Internet social unha utopía?

- Eu non sei que sería unha Internet social. Para min Internet pode ser un órgano de tiranía. 

- Pensa que o está sendo?

- Estano facendo, evidentemente. 

- Vostede fala da necesidade de limitar os niveis de vixilancia xeral na Rede. Superáronse os límites aceptables para unha sociedade democrática?

-Superáronse por moito. Vostede terá lido as denuncias de Snowden… Temos un nivel de vixilancia xeral moito maior que o que existía na Unión Soviética. Para ser compatible coa democracia habería que diminuír moito o nivel actual de vixilancia xeral.

- No centro do debate están as tensións que se producen entre o dereito á privacidade dos individuos e a vixilancia e secretos do Estado...

- Si. A loita é entre o secreto do Estado e a democracia. Os cidadáns non podemos ter o control do Estado sen saber que fai este. E para a democracia tamén fai falla o dereito á privacidade do individuo.

-  E o software libre?

- Co software libre os usuarios teñen o control sobre o programa; co software privativo é o programa o que ten o control sobre os usuarios. Así que a loita polo uso de software libre tamén é fundamental para a democracia. Por iso penso que cada Estado debe recuperar a súa soberanía informártica cambiando o software privativo polo software libre.

- O software privativo que usan os Estados deixa a estes en mans doutras estruturas de poder?

- Exacto. O asunto é que co software privativo o programa ten o control do usuario e o dono do programa exerce o poder sobre este. E se o usuario é un Estado, o dono do programa exerce o poder sobre o Estado. Por iso o Estado ten que deixar de usar programas privativos.

- O escenario é orwelliano, o do totalitarismo do Gran Irmán...

- Si, así o creo. Por iso rexeito moitos produtos dixitais, o software privativo… Sabe, por exemplo, que Amazon borrou remotamente miles de copias dun libro aos usuarios de Kindle? Sabe que libro? '1984', de George Orwell. Isto simboliza o poder orwelliano que Amazon exerce sobre os usarios. Amazon é un produto orwelliano.

- E todo isto non se solucionaría pola vía lexislativa?

- Así é. Fai falla lexislar, porque nin as empresas nin os estados pararán de vixiarnos se non son forzados polas leis.

- Grazas.

- Happy hacking.