Pepe Mújica: “Téñolle simpatía ao Rei vello (Juan Carlos) que é unha caveira, un vello bandido"

Pepe achégase á terraza empuxando a súa propia maleta, mentres unha pinga de suor corre polo centro da súa fronte e termina xustamente na punta do seu nariz. É media mañá, pero parece canso, debe estalo. O expresidente uruguaio apenas durmiu nos últimos días. De inmediato viaxou a Cuba en canto soubo que morrera Fidel Castro. O mesmo home a quen situou na categoría de lenda. 'O pobo cubano pode criticar até a Deus, pero Fidel é unha cousa mítica', dime. Mujica viaxou máis de 10 horas en avión, asistiu a unha longa velada na Praza da Revolución, despediuse dun amigo. 

Bos días, ti es a xornalista? Es moi nova. Gústame falar cos mozos.

E aos mozos gústanos escoitalo a vostede..

Creo que non esaxerei coa miña cortesía. Desde que abandonou a presidencia en 2015 deu charlas para raparigos en todo o mundo. Transcendeu barreiras continentais, idiomáticas e até ideolóxicas. Sen abandonar o seu discurso de esquerdas, converteuse nun referente mundial de autenticidade e coherencia. É moi peculiar que sempre fale da felicidade.

Sentémonos aquí na terraza, se che parece- dime o home que estivo preso máis dunha década, que era feliz o día que lle deixaban un colchón para durmir, que durante sete anos non puido sequera ter un libro nas súas mans. O home que nalgún momento coqueteou coa tolemia. E a pesar diso, chegou á cadeira presidencial do seu país sen cambiar o seu estilo de vida.

-Vostede foi guerrilleiro e deixou as armas para facer política sen violencia. Como se dá este paso nun militante?

Dáse cando cambian as circunstancias e as coordenadas da historia en que se vive. Cando terminou a ditadura en Uruguai, ter continuado a loita armada sería un acto de provocación para a unión do noso pobo. Un pobo que vivira máis dunha década baixo unha ditadura militar e que estaba ansioso por vivir outras cousas. Se insistísemos en continuar un camiño que a historia cegaba, non seríamos entendidos xamais pola xente.

-Que cre vostede desas esquerdas sectaristas ou excluíntes que impoñen os códigos do que é 'ser revolucionario'?

Non sei que entenden algúns por código de esquerda. Iso ten moito de panfletario e 'declaracionista'. O verdadeiro kit da cuestión é se vives como pensas, porque pola contra terminarás pensando como vives

Non se loita só polo goberno, polo desenvolvemento ou por unha maior equidade. Isto é importante, obviamente; pero no fondo polo que se loita é por avanzar dentro da civilización humana. Iso vai máis aló da nosa peripecia histórica conxuntural.

Os cambios civilizatorios víronse cando o home abdicou da escravitude ou das monarquías absolutas. Cando formou as repúblicas ou cando coa súa loita consegue unha xornada laboral de oito horas. Eses son cambios civilizatorios. Os que se incorporan ao acontecer humano e non se discuten máis, sen importar quen estea ou non no poder. Para min ese é o papel fundamental do que chamamos esquerda.

Hai xente que cre que un día chegaremos a unha sociedade sen problemas. Eu non estou dentro desa xente. Creo que os homes sempre teremos conflitos no marco social. O premio está no avance que logremos. É coma se subísemos unha escaleira onde o premio non está en chegar á cima, na cal supostamente hai un mundo idílico; senón en non estancarse e avanzar. Os seres humanos somos diferentes. A natureza fainos semellantes pero nunca idénticos. Por tanto é normal que teñamos conflitos; moito máis cando temos clases sociais distintas. Pero aínda soñando que non teñamos clases sociais sempre teremos diferenzas e ese é o papel da política: amortecelas. O avance da sociedade nos seus valores e benestar é o verdadeiro progreso. A verdadeira revolución son os chanzos que subimos non os berros que pegamos.

José Mujica é o presidente que despenalizou o aborto e puxo o mercado do cannabis en mans do Estado uruguaio. O que doou o 90% dos seus 10.000 dólares de salario mensual para construír casas para os pobres. O home que estaba á fronte dunha nación, pero nunca abandonou o seu Volkswagen dos anos 50. Un mítico coche co cal o propio presidente recolleu a un home que realizaba autostop nunha estrada. Pepe motivou a multitudes e dirixiu un país co que algúns chaman puro 'sentido común'.

Gobernar é elixir solucións que favorecerán a uns e inevitablemente prexudicarán a outros. Máis claro: se corto o touciño máis gordo para un lado é porque o estou cortando máis fraco para outro. Ao que lle toque a parte delgada anoxarase. Se teño políticas a favor da igualdade e trato de distribuír neste sentido, gañarei a inimizade de xente que cre que lle estou metendo a man nos seus petos. Por iso digo que haberá conflitos sempre. O conflito é inherente ás decisións. Non se pode tomar disposicións neutrais ou asépticas que comprazan a todos porque entón o único que facemos é manter o status.

A economía contemporánea demostra unha cousa: non garante igualdade, ao contrario. En América Latina hai 32 persoas que teñen o mesmo que 300 millóns de habitantes. E o peor é que o patrimonio anual desa minoría crece a unha taxa do 21 por cento mentres que a economía crece só ao 2,5. A riqueza ascende pero tamén se concentra excesivamente. Iso pon en xaque á democracia porque as decisións empezan a ser favorables aos sectores poderosos.

A verdadeira revolución son os chanzos que subimos non os berros que pegamos.

Mujica é directo. Parecese que non lle preocupa o impacto de ningunha das súas palabras, como á maioría dos políticos. Mujica é todo o contrario a un político tradicional: el fala sen filtros. E di, en ocasións, o que moitos pensan pero que, por protocolo, omiten.

“Nicolás Maduro está tolo como unha cabra” e “téñolle simpatía ao Rei vello (Juan Carlos, de España) que é unha caveira, un vello bandido, pero cumpriu un papel importante nun momento crucial". Son só dúas das súas frases irreverentes.

-Vostede é gran herexe. Busca intencionalmente pór en crise aos dogmáticos?

Si, é intencional. Esta herexía é a miña interpretación de por que viñeron as repúblicas, as cales comezaron como un berro do vello liberalismo cando xorde a burguesía como clase creadora. Falo daquela burguesía que antes loitaba contra o feudalismo, pero as clases sociais teñen idades e o que foron onte dista do que son hoxe. Agora esa burguesía ten outros criterios diferentes. É moito máis especulativa e financeira, e menos traballadora e comprometida coa loita diaria. Pero no seu momento díxolle non á nobreza de sangue e afirmou no mundo que todos eramos iguais, polo menos ante a lei.

Cando digo igualdade non falo de total homoxeneidade coma se fósemos ladrillos, todos idénticos. Non somos un produto de fábrica. Refírome a igualdade de oportunidades. Sempre haberá quen logre máis ou menos. Iso é natural. Pero se hai desigualdade que sexa xerada polos esforzos propios, e non por levantarse sobre o lombo dos demais. Quen se poña a mediar nese preito ten garantida a oposición e o odio de xente moi poderosa que non perdoa a herexía. Por iso a loita ten custo.

-Ten algún consello para os mozos que senten coartada a súa iniciativa por actitudes e decisións dogmáticas?

Aos mozos nunca lle deron paso. Sempre tiveron que abrirse o camiño a cotenadas. O deber da mocidade é loitar polos cambios. Cambios que son xeracionais, pero tamén de loita e camiño. Os mozos non son uns pobriños aos que hai que darlles. Eles teñen que ter unha actitude desafiante e aprender que ninguén lles vai a regalar nada; que son portadores dun tempo que non é mellor ou peor, pero si distinto. E sobre todo que non deberían cometer os erros que cometemos nós, senón os erros do seu propio tempo?.

- E que lle di aos mozos cubanos?

Moito máis forte que exércitos e canóns son as campañas de mercadotecnia que introducen subliminalmente unha cantidade de necesidades internas. Esa é unha forma de dominación moito máis profunda que o pode ser a subordinación por imposición aparente. Pero contra iso pódese loitar por conciencia. Hai que loitar por unha mellora colectiva pero tamén individual.

Hai que soster un combate interno para non deixarse endulzar polos meles do mercado e vivir escravo a el, tratando de comprar e comprar sen ter tempo para vivir. Como lle digo a todos: cando ti compras non compras con prata, compras co tempo que necesitaches para gañar esa prata. Pero o tempo non se repón, non se pode pedir horas nun supermercado.

O ser sobrio no consumo das cousas é garantirse liberdade individual e garantir a túa oportunidade de estar coa túa aventura melosa, amigos, fillos. Ao final é o único que realmente nos fará felices.

A resposta está na forza de vontade. É como aprender a cruzar unha rúa chea de tráfico sen que che golpee un auto. Entón, se non podemos cambiar a sociedade, sempre poderemos cambiar a nosa conduta.

Aos mozos cubanos dígolles que aprendan a ser felices, e para ser felices que teñan tempo libre para os afectos e que non se deixen absorber pola tolemia imposta pola economía de mercado, onde hai que traballar e comprar e seguir traballando ata que sexas un vello e termines nun caixón. Así de simple?.

Pepe Mujica despídese, agradece pola conversación (aínda que son eu quen insiste en agradecerlle a el), di que os xornalistas deben traballar moito e ser honestos. Sinto que quizais me incita a súa mesma herexía. Pepe Mujica comeza a camiñar, empuxa novamente a súa propia maleta, mentres se aproxima ao auto. Volta a Uruguai e faino en clase de turista.

Entrevista cedida por Clara Bárbara Padrón Cueto e publicada orixinalmente na revista El toque de Cuba