Presuposto ou orzamento?

Estes días nos medios aparece sen cesar o termo presuposto ou ben o seu sinónimo orzamento para referirise a ´cantidade de cartos que se calcula e que se destina para facer fronte aos gastos, especialmente aos do Estado´. O dicionario dixital da Real Academia Galega considera ambos os dous termos sinónimos, sen amosar preferencia por ningún deles.

Presuposto/Orzamento é un tecnicismo propio do rexistro da economía. O primeiro termo, presuposto, é un calco do castelán presupuesto, mentres que o segundo, orzamento, é unha adaptación do portugués orçamento.

Facendo un pouco de historia, na recente estandarización do galego o primeiro termo que se empregou foi o castelanismo presuposto. Este é o termo que figura, por exemplo, no Diccionario normativo castelán-galego, de 1988, elaborado por membros do ILGa, coordinados por H. Monteagudo e García Cancela. Este dicionario ofrece como único termo para esta realidade presuposto. Non obstante, a primeira edición do Xerais (1986), dicionario que acadou, especialmente no ámbito escolar, o maior espallamento, xa introduce o lusismo orzamento como sinónimo de presuposto. A Nova Gramática para a aprendizaxe da língua, na súa liña de achegamento ao portugués, ofrece só orzamento.

Nas primeiras edicións mecanografadas do VOLGa, do remate dos oitenta e dos comezos do noventa, presuposto aparece como participio do verbo presupor/presupoñer e como substantivo masculino, pero neste caso aclárase que equivale a ´conxectura´. É dicir, que o VOLGa, nos seus primeiros tempos, rexeita presuposto como substantivo referido a ´cálculo de custos´. No seu lugar impón como única forma obrigatoria orzamento.

O rexeitamento académico de presuposto e a elección única de orzamento referido a esta acepción propia do rexistro económico vaise producir no Diccionario da Lingua Galega da RAG e do ILGa, de 1990, dirixido por C. García e coordinado por González González e Santamarina Fernández. Na entrada presuposto dise en observación: É castelanismo que compre [sic, sen acento gráfico] rexeitar o uso de presuposto por orzamento, cálculo anticipado do custo de algo ou cantidade destinada a tal fin´. Ben é certo, que coa proverbial incuria e falta de atención dos nosos dicionarios este mesmo dicionario usa presuposto e non orzamento nos exemplos ou definicións das entradas continuación, congreso, imposto: O Congreso rexeitou os presupostos xerais do estado [sic, con inicial minúscula], Para a continuación da obra precisan un maior presuposto, Cantidade que o cidadán paga ao Estado…[sic, aquí con inicial minúscula].

No ano 1991 a RAG e mais o ILGa publican un Léxico da Administración catelán-galego no que, descoñecendo a súa propia proposta do ano 90, consideran sinónimos sen preferencia por ningún dos dous presuposto/orzamento.

Mais esta elección de orzamento e non presuposto para esta acepción pouco lle durou á Real Academia. O Pequeno Diccionario da lingua galega da RAG e co mesmo director e que se di baseado no dicionario do 90 e publicado en 1993 considera correctos para a acepción económica presuposto e orzamento, mais prefire o castelanismo presuposto.

O Diccionario da Academia Galega, de 1997, dirixido tamén por C. García e González González (son os mesmos os que o dirixen e coordinan todo na filoloxía galega, grandes exemplos do que Cortázar chamaba todólogos, pois igual dirixen traballos de sociolingüística, de dialectoloxía ou de lexicografía…, amén de daren clases e de desempeñaren cargos directivos en distintas institucións públicas) xa consideran sinónimos sen preferencias o lusismo orzamento e mais o castelanismo presuposto. Esta é hoxe a postura xeral dos dicionarios galegos, como acontece no Gran Xerais.

O Dicionario Galaxia de Usos e Dificultades da Lingua Galega, de Galaxia e de 2004, descoñece, nunha nova mostra de desleixamento e incuria dos nosos lexicógrafos oficiais, a postura da RAG do ano 97 e mesmo do dicionario castelán-galego tamén da RAG de 2004. Na entrada presuposto di que o VOLGa propón a súa subtitución polo lusismo orzamento, o cal era certo nas primeiras edicións do VOLGa, mais xa non na editada en libro en 2004, onde desaparece a aclaración de que equivale como substantivo masculino a ´conxectura´. Non obstante, na entrada orzamento di este mesmo dicionario  que o VOLGa da orzamento como preferible a presuposto. Nada diso acontece na última edición do VOLGa, como xa vimos. Ademais o VOLGa non define. Os dicionarios académicos de 1997 e de 2004 dánnos como sinónimos sen preferencias orzamento/presuposto. Se atendemos ao que se chama información oculta dos dicionarios, o Dicionario castelán-galego da RAG de 2004 coloca como equivalentes ao presupuesto castelán e por esta orde presuposto, orzamento e nos exemplos de uso emprega sempre presuposto e nunca orzamento. Deste xeito, a devandita información oculta parece preferir presuposto.

Volvendo ao recentemente editado dicionario dixital a RAG considera, igual ca en 1997, sen preferencias presuposto/orzamento como tamén acontece con presupostar/orzar e presupostario/orzamentario.

Mais cal termo debemos preferir nós? Tendo en conta os principios seguidos para a elaboración das NOMIG, especialmente o número 4, que di: Para o arrequecemento do léxico culto, nomeadamente no referido aos ámbitos científico e técnico, o portugués será considerado recurso fundamental…(NOMIG, 2004, páx. 12), sen dúbida ningunha optamos por orzamento e mais orzar, orzamentario. Orzar resúltalles a algúns un pouco duro e tendente a confundirse co mariñeiro orzar  ´virar o buque, dirixindo a proa desde sotavento a barlovento´. Nese caso,  podemos utilizar a locución elaborar/presentar o orzamento. Ademais, evístase así sermos engulidos polo castelán.