Residencias antes do coronavirus: falta de persoal, sobreocupación e 33 expedientes sancionadores

Falta de persoal e condenas por vulnerar dereitos laborais, sobreocupación, algunha sentenza máis puntual por neglixencias e un total de 33 expedientes sancionadores da Xunta no que vai desta Lexislatura, que botou a andar en outubro de 2016. Son puntos que debuxan o mapa de carencias que xa había nas residencias galegas antes de que a crise sanitaria do coronavirus as situase no foco. Así o ratifican fontes xurídicas, sindicais e da Administración galega consultadas. Todas coinciden en que non se poden converter os "fallos" detectados nunha causa xeral contra un sector que, pola súa banda, defende o seu labor e pide ter en conta o carácter "sanitario" da crise da COVID-19, así como a súa especial incidencia letal nos maiores, antes de caer en xuízos errados.

Premisa que comparte o subdirector de Inspección de Servizos Sociais na Xunta, Fernando González, quen incide en que "as residencias non son hospitais". "É algo que convén lembrar agora con esta crise, teñen as súas instalacións e persoal con características propias do que son, centros para que os maiores poidan vivir", subliñou.

O feito é que, do mesmo xeito que no resto de España, en Galicia as residencias, con centos de contaxios e un alto número de falecidos, seguen sendo un dos principais focos de preocupación da COVID-19. A día de hoxe a Xunta púxose ao mando de cinco delas: a residencia Porta do Camiño (Santiago), a de Fundación San Rosendo en Baños de Molgas (Ourense), a DomusVi Cangas, a DomusVi Barreiro e A nosa Señora de Fátima (O Barco de Valdeorras).

As dúas primeiras foron habilitadas para recibir a usuarios destes centros que padezan a enfermidade e as outras tres, intervidas.

33 EXPEDIENTES SANCIONADORES E DOUS PECHES

Pero máis aló da incidencia e letalidade do virus nos maiores, segundo datos facilitados pola Consellería de Política Social, as residencias acumularon en Galicia un total de 33 expedientes sancionadores no últimos tres anos e medio.

En dous casos finalizaron con peches de centros, o último deles este mesmo mes, cando se decretou a clausura cautelar das vivendas comunitarias Burón I e II, na Fonsagrada (Lugo), tras constatar as malas condicións dos anciáns que residían nelas. Antes, en 2017, a Xunta ordenou tamén o peche da Residencia Valle Inclán, en Vilanova de Arousa (Pontevedra).

No seu último informe presentado (que corresponde a 2018), o Valedor do Pobo fai referencia ao peche da Valle Inclán e constata que houbo "diferentes queixas, unhas relacionadas coa situación dos residentes" e outras por cuestións laborais. Pero o que levou a ordenar a clausura foi "a falta de licenza para o exercicio da actividade".

PERSOAL, SOBREOCUPACIÓN E ALGUNHA NEGLIXENCIA

Entre as causas dos expedientes sancionadores, o subdirector de Inspección apunta ao incumprimento do cociente de persoal que traballa no centro, á "falta de mantemento" de instalacións ou a situacións "de sobreocupación".

Un dos casos de "sobreocupación" que transcendeu e polo que se abriu expediente é o dunha residencia de Pazos de Borbén (Pontevedra) en 2017. A CIG chegou a afirmar que o centro "escondeu nun galpón" a varios anciáns, aínda que a dirección negou este extremo de forma tallante.

Á marxe de casos concretos, as incidencias que expón Fernando González coinciden coas detectadas polo Consello de Contas nun informe específico sobre xeriátricos galegos que realizou en 2017 (e incorpora datos de 2015 e 2016) e que remarca as carencias de persoal.

Fontes sindicais ratifican esta problemática e tamén aluden ás condicións laborais, con varias sentenzas favorables sobre a mesa. De especial relevancia, apuntan desde CC.OO., é a inclusión do plus de asistencia na retribución do mes de vacacións, ratificada no seu día polo Tribunal Supremo.

Á marxe dos problemas de persoal, Contas tamén avisa do "uso inadecuado das instalacións" e da "falta de rigor dos rexistros", entre outras carencias. E dá un dato: en 2015 o prazo medio de trámite do procedemento para o recoñecemento do dereito a unha praza residencial en Galicia foi de 453 días, "moi por enriba" do seis meses que determinaba a lei vixente.

Fontes xurídicas avalan o peso das sentenzas de persoal, pero tamén hai sentenzas puntuais por neglixencia ou trato inadecuado a usuarios que, lembran, ten responsabilidade penal para o traballador e civil para o centro.

O SECTOR REIVINDICA O SEU LABOR

As distintas fontes consultadas confirman que se detectan máis deficiencias no sector privado galego, pero tamén o número de prazas é moito maior (das 22.000 que hai, só unhas 4.000 son públicas). Aínda que non faltan voces —a oposición adoita ser un altofalante habitual— que alertan deste tipo de xestión.

E é que os fondos de investimento fixáronse no volume de negocio dos xeriátricos e lanzáronse a comprar. Ocorreu coa galega Geriatros, agora DomusVi, con varios centros entre os máis afectados pola crise do coronavirus. Voces do sector privado, en cambio, defenden a xestión "profesional", a "transparencia" coas familias —a pesar das queixas que houbo, precisamente, na pandemia— e avisan de que "as excepcións non son a norma".

Pero tamén recoñecen que había problemas antes da COVID-19 e cren que a crise do coronavirus, máis que para "criminalizar" a xestión das residencias, debería favorecer melloras no modelo. Entre as voces máis significativas en Galicia no ámbito representativo do sector privado están a Asociación Galega de Residencias Privadas da Terceira Idade (Agarte) e Acole, que aglutina aos centros de iniciativa social.

En distintas entrevistas, o presidente de Agarte, José Manuel Pazos, defendeu publicamente a problemática da falta de prazas, por exemplo. Un estudo do estatal Círculo Empresarial de Atención ás Persoas (CEAPs), ao que está ligado a patronal galega de residencias, incide tamén no incumprimento da lei de dependencia por comunidades (en Galicia recalca que a incidencia é maior).

Pazos tamén alertou en diversas publicacións do sector da falta de "implicación" do sistema sanitario, cando hai un cambio no perfil de usuarios dos xeriátricos: nos anos 90 podíanse demandar máis servizos similares aos dun hotel, pero agora os maiores teñen máis idade e un grao de dependencia tamén máis elevado. A cualificación do persoal e as dificultades para retelo son outros hándicaps que desde o sector se puxeron enriba da mesa.

A secretaria técnica de Acole, Lorena Martínez, ten unha visión similar e incide en que o persoal máis cualificado tamén esixe un maior custo. E as prazas dos seus centros, lembra, teñen "un prezo bastante alcanzable", xa que son entidades "sen ánimo de lucro", polo que a marxe é limitada.

Tamén apela a unha maior coordinación sociosanitaria e remarca a súa satisfacción coa actuación da Administración. "Tarden un pouco máis ou algo menos, sempre que lles expomos un problema, axúdannos", asegura, á vez que incide no que custa facer centros públicos, comprensiva co ritmo lento co que se tenta paliar a falta de prazas. Exemplo diso son as sete novas residencias para as principais urbes galegas anunciadas anos atrás e que aínda non funcionan.