10 de marzo do 72: o día en que os obreiros da Bazán abanearon a ditadura franquista

Non fai falla coñecer Ferrol con detalle. Imaxinen simplemente unha vía longa, moi longa, desprovista de edificios. É a estrada de Castela. Sobre ela hai uns 4.000 obreiros da Bazán, camiño do barrio de Caranza. É 10 de marzo do 72. Venres. De súpeto, chegan voces dende dunha rúa travesa á principal. Son os grises. Os uniformados lánzanse contra o batallón do naval. Estes responden con pedras.

Os grises saen en retirada como poden. Soan entón primeiros disparos. Un chamábase Daniel, outro Amador. Rafael Pillado, entón líder das Comisións Obreiras da empresa, viu morrer ao primeiro: “No momento, eu non son consciente de que lle acaban de pegar un tiro. Véxoo caer, dobrado. Intento levantalo e vexo que lle sae un chorro de sangue do centro da fronte. Morreu no acto”. Pillado detense un momento. Agora é 3 de marzo de 2022, case medio século despois desa mañá marcada en vermello e negro. O silencio na habitación é indescritible. “En algunha ocasión”, confesa, “teño pensado se esa bala non era para min, porque eu ía metro e medio detrás del... pero penso que non. Disparaban a discreción e tocoulle a quen lle tocou”.

A tarde do xoves é fría no barrio ferrolán de Caranza. De cando en vez soa a choiva chamando á porta de cristal. Estamos na Asociación Fuco Buxán, a poucos metros do cruce onde se produciu o fatídico encontro da data sinalada. Pouco hai que non se contara xa sobre os feitos dese mes de marzo do 72: o convenio colectivo que se negociaba, as presións do Sindicato Vertical, a brutalidade da policía ante os despidos... Nihil nuovum se pode dicir. Sondeo a Pillado:

- 50 anos máis tarde, non está canso de falar do mesmo asunto?

El rise e responde, negando coa cabeza:

- Non, non...

Comeza entón a contar a súa historia dende o día en que naceu. A vida deste home, hoxe ao bordo das oito décadas de idade, parece unha sinfonía marcada sempre pola mesma batuta: a loita. Diríase que Pillado naceu para loitar, que algunha forza escura o escolleu a el como depositario do deber de facer avanzar a historia. Só así se explica que o réxime cachara ao pai colaborando coa guerrilla e tivera que vir co posto a Ferrol, sendo aínda un neno, para non separarse del. “Aínda podo ver a caseta na que vivín con miña nai ao pé do Castelo de San Felipe, onde estaba preso. Nin sequera se lle podía chamar vivenda, era un cobertizo de animais”, recorda.

Pillado vai ao seu, inmerso nun torrente de palabras que só seca de cando en vez para coller aire. Hai un mes comunicáronlle que padece cancro de pulmón polo tempo que estivo exposto ao amianto na Bazán. Danlle un ano de vida. E da vida fala, capítulo a capítulo, ano a ano. Non se podería dicir, estritamente, que ignore as preguntas do entrevistador sobre os feitos do 72. O vello obreiro tece a historia completa, porque os sucesos dese ano non se poden comprender sen a viaxe clandestina á RDA para formarse no loita obreira, nin esquivando tampouco esa vez que, embarcado na mili, botou ao mar das Canarias 40 botellas de cervexa, cada unha co seu pasquín dentro, minuciosamente mecanografado, chamando á revolta contra o réxime. “Tiña 19 anos, e sabía que había que botar abaixo a ditadura dalgún xeito. Claro que, por sorte, foron parar todas ao fondo do mar, porque se non teríanme collido sen esforzo”, recorda.

O camiño a seguir no antifranquismo chegaría nos 60 baixo indicación do PCE. O partido decidiu entón que, ante o esfarelamento da guerrilla, era mellor conducir a loita aproveitando as canles do réxime. Por eses anos, o franquismo abrira timidamente as estruturas do Sindicato Vertical, permitindo a elección democrática de representantes laborais en cada factoría. As nacentes Comisións Obreiras anegaron Bazán, conquistando a hexemonía interna do estaleiro a finais da década.

Ese sería o terreo sobre o que logo xermolarían as protestas do 72. Pero a resistencia colectiva e o sentimento de unidade entre os traballadores do naval viña de atrás, antes aínda das primeiras incursións das cédulas afíns ao PCE. “Cando entramos na Bazán, había moitos operarios xa vellos, que viviran a República, as dúas guerras mundiais, a Guerra Civil... Esta xente tiña unha conciencia histórica enorme, pero tiñan medo, precisamente por ter pasado esas épocas. Pero os novos non tiñamos medo”, explica.

Así foi que, co mono de traballo aínda a estrear, os alevíns da Bazán comezaron a sentar novos precedentes nun espazo que xa era bastión histórico do movemento obreiro. En contra da concepción popular de Ferrol como cidade facha e conservadora, a urbe destacara xa en décadas anteriores pola forte sindicación dos seus operarios. Non por nada foi un dos tres primeiros municipios onde o PSOE entrou nas institucións en 1895. A Bazán, escenario da primeira folga da que se ten noticia baixo o Franquismo --a do aceite, de 1946--, exercía como núcleo irradiador.

En fin, que votación aquí e xuntanza clandestina alá, o calendario do estaleiro foi chegando ao ano 72. Volvemos entón á historia do convenio colectivo e as leas co Sindicato Vertical. Por aquel entón, Pillado viña de saír dunha breve estancia carceraria que pretendía excluílo das eleccións sindicais. A empresa quería instaurar unhas quendas de 12 horas, e confiaba que o descabezamento das Comisións abrira camiño para a medida. Pero non foi así.

“Démoslles un ultimatum: que pagaran por 8 horas o que se estaba a cobrar por 12. Se non o facían, non nos sentariamos a negociar”. Ao día seguinte, 9 de marzo, Bazán dispuxo o despido dos representantes sindicais implicados. Os traballadores responden entón coa primeira das mobilizacións deses días, concentrándose ante a dirección ata a chegada dos grises, que desaloxan o estaleiro a paus. Son as 5 da tarde. Na práctica, o 10 de marzo comeza aquí.

“Esa noite, a coordinadora comarcal de obreiros reunímonos nunha casa de Canido e acordamos que facer ao día seguinte”. Trázase o plan a seguir: se as portas da factoría están pechadas, os 4.000 obreiros pasarán pola sede do Sindicato Vertical no Cantón de Molíns. “Acordaramos cos de Astano que virían con nós ata Caranza. Pero é que Caranza estaba en construción, e había miles de traballadores. A nosa idea era pedirlles que nos acompañaran e volver ata o centro da cidade para proporlles [á Bazán] negociar. Pero xa non nos deixaron”.

Regresa entón a imaxe da Estrada de Castela, desolada, e os primeiros berros dos policías correndo costa abaixo contra o pelotón de 4.000 traballadores. “Eu non vin chegar os grises porque ía na cabeceira, e xa rebasaramos a parte onde eles bateron. Cando vemos que tentan contar a marcha, retrocedemos a toda hostia para poñernos á cabeza, contra eles, pero xa case non nos deu tempo. Había alí un vertedoiro con pedras, e a xente comezou a lanzalas. A policía non era capaz de avanzar, empezou a retroceder, e máis pedras, máis pedras, máis pedras... a policía correndo pola rúa arriba e nós detrás”.

- Cantos eran os grises aproximadamente?

- Uns cen. Serían uns cen.

“Entón”, continúa, “a policía chega á parte alta da rúa e lanza un contraataque. Pero alí non paraba nadie, teríamos corrido ata metelos dentro do cuartel. Entón un mando baixa, colle a metralleta e ponse a disparar. Teoricamente ao aire, para amedrentar aos que iamos correndo nesa dirección, pero non se amedrenta nin dios. Empezaron a disparar, sen saber a onde tiraban. Aí é cando morre Daniel”.

- Coñecíao persoalmente?

- Si, si, claro. Compañeiro noso de traballo.

Nas horas seguintes, o Goberno cortaría as comunicacións telefónicas e terrestres de Ferrol coa idea de paralizar a insurrección. Pero os traballadores lograran dar parte do feito a tempo ao PCE. Así foi como os sucesos chegaron ás portadas do Guardian e o New York Times.

- Erades conscientes de que morrera xente xa?

- A miña sensación é que morreran moitos. Moitos. Tal e como vin como disparaban... eu ía acojonado.

As cifras oficiais falan dunhas ducias de feridos. Pero intúense que foron moitos máis porque a maioría evitaron pasar polo hospital para non ser fichados. “Tivo que subir dun cento”, valora.

Chegaron entón os días fríos da cidade tomada pola policía, do buque militar axexando dende As Pías, do exército acuartelado agardando a voz da corneta. Pillado e os seus puideron agacharse na casa dun coñecido. “Díxonos que puxeramos música para disimular, porque el sempre a tiña posta”. Ao final, collérono catro días máis tarde cando se dispoñía a participar nunha xuntanza do PCE en Santiago. “Un compañeiro prestoume o coche pero debíano ter fichado xa. Estaba buscando a saída da cidade e de súpeto plántaseme en Jeep a toda hostia diante. Tento dar marcha atrás pero baixa un gris e ponme a escopeta aquí”, di, coa man nas costelas. “Tiña a ventanilla aberta”, recorda.

Rafael Pillado pasou catro anos nos cárceres da xeografía española como consecuencia do 10M. Ao seu regreso da cadea recibírono 10.000 persoas en Ferrol. Volvendo a vista atrás, reafírmase no papel que xogou esa semana negra do naval na transición á democracia. “Moitos dos que nos perseguían a pedradas logo foron de demócratas. Pero foi a loita obreira a que desgastou o Franquismo”, reivindica, cun golpe na mesa. Xa non chove en Caranza. 3 de marzo de 2022. Pillado, boina negra, mans rexas polos anos do metal, peito que coñeceu as porras da Ditadura, sentencia, con voz clara: “O dez de marzo non foi só unha loita por un convenio colectivo. Era a batalla pola democracia”.