Lenin e os dereitos de autodeterminación das das nacións oprimidas

Con todo, as complexidades do mundo actual, o seu humillante dinámica, a conciencia lacerante das ameazas e perigos que se cernen sobre a humanidade, inducen ao estudoso, ao combatente, a revisitar a obra colosal do líder da Revolución de Outubro para comprobar a súa asombrosa vixencia.

 

Parafraseando a Terencio, nada do humano foille alleo a Lenin, é dicir, non hai temática filosófica, ideolóxica,económica, política, sociolóxica, que non fose abordada polo seu pensamento poderoso. Nese marco, neste apertado relatorio habemos de tomar o 

enfoque leninista sobre o problema das nacionalidades e a autodeterminación dos pobos. Por certo, este problema foi desenvolvido por el en varios artigos e traballos, coa rigorosidade do que aplica o método dialéctico para a acción. 

 

No seu artigo, que expuxo en forma de tese, titulado “A revolución socialista e o dereito á autodeterminación” (xaneiro-febreiro 1916), Lenin expón: 

“ (…)O imperialismo empuxa ás masas cara a esta loita (a loita revolucionaria) ao agudizar en grao enorme as contradicións de clase, ao empeorar a situación das masas, tanto no sentido económico -- trusts, carestía -- como no político: ascenso do militarismo, maior frecuencia das guerras, agravamento da reacción, afianzamento e ampliación da opresión nacional e da rapina colonialista.

“(…) Sería por completo erróneo pensar que a loita pola democracia poida distraer ao proletariado da revolución socialista, ou relegala, pospoñela, etc. Pola contra, así como é imposible un socialismo vitorioso que non realizase a democracia total, así non pode prepararse para a vitoria sobre a burguesía un proletariado que non libre unha loita revolucionaria xeneral e consecuente pola democracia.

 

Non menos erróneo sería eliminar un dos puntos do programa democrático, por exemplo, o dereito das nacións á súa autodeterminación, fundándose en que é aparentemente "irrealizable" ou "ilusorio" baixo o imperialismo. A afirmación de que o dereito das nacións á autodeterminación é irrealizable dentro dos límites do capitalismo pode interpretarse nun sentido absoluto, económico, ou nun sentido condicional, político” (*negritas nosas).

Lenin é un revolucionario práctico e desenvolve esta idea mostrando que se pode e débese avanzar na realización do dereito á autodeterminación dos pobos dependendo da acción política práctica das masas.

 

Cita como exemplo a separación entre as monarquías de Noruega e Suecia en 1905. Pero ao longo do século XX a loita pola autodeterminación dos pobos adquiriu especial relevancia principalmente nos países de América Latina, Asia e África. Nese aspecto, Lenin advertía que o proletariado das nacións opresoras debía apoiar a autodeterminación dos pobos oprimidos con accións concretas e non con declaracións.

 

Un das grandes achegas de Lenin foi o de distinguir o nacionalismo das nacións opresoras, imperialistas e colonialistas do nacionalismo das nacións oprimidas. Nese aspecto, Lenin advertía que o proletariado das nacións opresoras debía apoiar a autodeterminación dos pobos oprimidos con accións concretas e non con declaracións baleiras e abstractas. Partía do principio enunciado por Marx de que un pobo que oprime a outro pobo non pode ser libre. 

 Doutra banda, instaba o proletariado da nación oprimida a actuar mancomunadamente co da nación opresora sen deixarse enganar pola utilización demagóxica da demanda de autodeterminación da burguesía da nación oprimida.  

 

Nun artigo anterior, “O dereito das nacións á autodeterminación” publicado en 1914, Lenin precisa: “…se queremos entender o que significa a autodeterminación das nacións, sen xogar a definicións xurídicas nin "inventar" definicións abstractas, senón examinando as condicións históricas e económicas dos movementos nacionais, chegaremos inevitablemente á conclusión seguinte: por autodeterminación das nacións enténdese a súa separación estatal das colectividades doutra nación, enténdese a formación dun Estado nacional independente”. Nese traballo, V. Ulianov polemiza con Rosa Luxemburgo advertindo acerca do erro de confundir a autodeterminación política das nacións na sociedade burguesa, da súa independencia estatal, co da súa autodeterminación e independencia económicas. Esa distinción resulta particularmente importante pois Lenin apunta que tanto as pequenas nacións como as grandes, sen excluír á Rusia dos tsares, están subordinadas ao crecente poderío do gran capital financeiro. Pero este dato incontrastable para a loita de clases internacional non inhibe senón, pola contra, compromete a loita política do proletariado pola autodeterminación nacional dos pobos. 

 

Por iso, a participación activa das masas durante o século XX, onde foi relevante o papel do proletariado seguindo os ensinos de Marx e de Lenin, reflíctese no recoñecemento das Nacións Unidas ao dereito dos pobos para decidir o seu destino político, económico, social e cultural.  Este dereito establécese na Carta da ONU e no Pacto Internacional de Dereitos Civís e Políticos. 

 

A loita pola autodeterminación dos pobos ascende ao primeiro plano internacional cos casos de Ucraína e Palestina.

 

En referencia á primeira, este relatorio desexa moi claramente, desmentir a especie de que Lenin regalaría Ucraína. O contrario é verdade. O que Lenin fixo foi facer realidade o programa bolxevique. No artigo mencionado en primeiro lugar el sostén: 

“O socialismo vitorioso debe necesariamente realizar a democracia total; por conseguinte, non só ten que poñer en práctica a absoluta igualdade de dereitos entre as nacións, senón tamén realizar o dereito das nacións oprimidas á súa autodeterminación, é dicir, o dereito á libre separación política. Os partidos socialistas que non demostrasen en toda a súa actividade, agora, durante a revolución, como logo da súa vitoria, ser capaces de liberar ás nacións asoballadas e construír as relacións coas mesmas sobre a base dunha unión libre -- e unha unión libre, sen liberdade de separación, é unha frase mentireira --, eses partidos cometerían unha traizón ao socialismo”.

 

A disolución da URSS e do campo socialista, significou un estímulo ás apetencias voraces do imperialismo que hoxe se expresan na agresión da OTAN contra Rusia e a utilización do pobo ucraíno como carne de canón. Por iso, a propaganda chovinista de Zelenszky, mascarón de proa do imperialismo norteamericano, avoga por unha falsa autodeterminación. A realidade é que o réxime autocrático de Zelensky encobre cun discurso chovinista a subordinación absoluta aos intereses do capital financeiro internacional. 

 

Pero, doutra banda, a afirmación de atribuír a Lenin e os bolxeviques unha innecesaria concesión da autodeterminación a Ucraína, que conduciría á actual guerra, non é un simple erro de concepto, senón que está a expresar os intereses e ambicións expansionistas da actual oligarquía industrial e financeira rusa alleas á lexítima defensa da integridade, a soberanía e a seguridade do territorio ruso. Máis aínda: son opostas ao obxectivo revolucionario e socialista do proletariado mundial.  

 

No caso de Palestina, a autodeterminación do pobo palestino fai parte dun proceso de loita que recoñece a súa orixe na Nakba de 1948, cando as forzas internacionais  do sionismo, co pleno respaldo político e militar do imperialismo británico e máis tarde do ianqui, iniciaron a súa descarada política de exterminio étnico. Por iso a Franxa de Gaza e o conxunto do territorio de Palestina son epicentro dunha guerra mundial impulsada polos imperialismos inglés, ianqui, aliados ao Estado fascista de Israel. E a risco de parecer redundantes, subliñamos que esta contenda interesa obxectivamente ao conxunto da humanidade progresista e democrática. 

 

Sen pretender esgotar o complexo problema da autodeterminación dos pobos desde a óptica da loita de clases, entendemos que a achega teórica e práctica de Lenin é insoslayable na actual conxuntura internacional.