OPINION.- A morte orgánica

 Por Xurxo Ayán. Seica nos Estados Unidos está a triunfar a morte orgánica, a volta aos antigos rituais funerarios, un froito máis da crise económica que leva aos cidadáns a prescindir dos gastos vencellados ao grande negocio da morte (cadaleitos de luxo, tanatorios, pompas fúnebres...) nunha surrealista e pragmática volta á Tradición. Confort, servicio, modernidad, buen gusto. Este é o lema dun tanatorio nunha grande urbe galega. Este sector económico da funébria (como din os portugueses) crea toda unha paisaxe, a paisaxe da Modernidade...

Por Galicia Confidencial | Galicia | 23/09/2009

O último enterro tradicional a o que acodín foi no ano 1996, na Terra de Lemos. O meu avó morrera na cama. O salón comedor habilitouse como marco para o velorio. Os veciños, parentes e amigos rubían as escaleiras e daban a mao aos membros da familia, de pé no corredor da galería, antes de daren o último adeus ao defunto. Na viaxe final o compadre do meu avó encabezaba a procesión fúnebre coa cruz parroquial de prata de 1763; os netos portabamos as flores e os homes da familia levaban ao ombreiro o cadaleito a través das casas da aldea até chegar ao centro simbólico da parroquia, a igrexa. Todo un ritual na honra do falecido que xa aparece reflectido nos documentos das vellas confrarías do Antigo Rexime. A morte como algo próximo, cercano, co que se convive.

En troques, a Modernidade supón o alonxamento da Morte, que é rexeitada dos centros urbáns á periferia no século XIX, en camposantos nos que se reproduce a xerarquía social, a Cidade dos Vivos. Unha amiga arqueóloga fixera hai tempo unha análise espacial do camposanto de San Amaro n’A Coruña, amosando que se coñece mellor unha cidade a través da organización espacial e simbólica dos seus camposantos. Isto adoita ocurrir na Protohistoria: coñecemos mellor unha manchea de pobos prerromanos grazas ao rexistro das súas necrópoles e non tanto ao que sabemos sobre o seu espazo doméstico. Con todo, no rural galaico, malia os tanatorios, os mortos resístense. Trala prohibición decimonónica de soterrar no interior das igrexas, no NW demos coa fórmula de invadir o adro da igrexa, derivando nese modelo do panteón (cemento, tixolo, mármore, letras douradas), outro icono da Modernidade galega. O outro día a miña nai levoume dar un paseo pola parroquia, toda enchida e repoluda. Acabou amosándome un panteón recén feito no adro da igrexa, presidido por unha única frase: familia AYÁN VILA. Loxicamente, a pesares da miña querencia pola Etnoarqueoloxía, está claro que a miña mai e máis eu manexamos dous discursos ou lóxicas diferentes. A súa cara de satisfacción contrastaba co meu sorriso desencaixado.

Esta relación natural coa Morte si que é realmente moderna, vangardista; como aquela parella de irmáns solteiras que discutían para elixir o seu posto no panteón; a señora máis vella lereaba por ocupar a balda máis alta, para non estar en contacto coa terra e a humidade, polo aquel do reúma.

Xurxo Ayán é arqueólogo e investigador do Laboratorio de Arqueoloxía da Paisaxe do Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento (CSIC).http://neixon.blogspot.com/