Acuíferos, un recurso "desprezado" pola Xunta

Galicia conta cunha importante reserva de auga subterránea aínda por explotar para facer fronte a períodos de seca, xa que supón "tres veces máis" que a embalsada. De feito, con só o 1% dos recursos dos acuíferos poderíase abastecer ao 40% da poboación, en concreto á máis dispersa e situada no rural.

Nunha entrevista con Europa Press, Juan Ramón Raposo, que conta cunha tese da USC sobre os recursos hídricos galegos subterráneos, lamenta que "a escasa planificación de augas subterráneas é algo de sempre en Galicia", un recurso desaproveitado ao que "non se lle prestou especial atención por parte da administración".

A dispersión da poboación galega é propicia para tirar deste tipo de recursos, pois "non son grandes masas de auga para cidades ou grandes núcleos", pero "son un recurso óptimo para abastecer ao rural ou vilas de tamaño medio".

Na súa tese presentada hai cinco anos, xa estimaba que os recursos renovables de augas subterráneas, só na demarcación Galicia Costa (sen ter en conta Miño-Sil) eran de 4.427 hectómetros cúbicos ao ano. A modo de exemplo, a suma da auga embalsada na primeira semana deste 2018 en toda Galicia é de pouco máis de 1.800 hectómetros cúbicos.

"Usando unicamente o 1% dos recursos deses hectómetros subterráneos poderíase abastecer ao 40% da poboación, que é a que vive en Galicia en núcleos pequenos e medianos, sen entrar en cidades onde tamén poderían ser complementarios", subliña. Todo iso unido a que "son augas de moitísima máis calidade".

Como exemplo a seguir refírese ao caso de Verín (municipio ourensán que fornece auga mineral a toda España como Cabreiroá ou Agua de Sousas), por onde pasa o río Támega, e que traballa en "tres captacións" con sondaxes profundas que entrarán en funcionamento en breve, as cales servirán para abastecer a un municipio de tamaño medio como este (uns 14.000 habitantes).

RECURSO "DESPREZADO" POLA ADMINISTRACIÓN

Raposo deixou patente na súa tese doutoral que os recursos subterráneos foron "desprezados no plan e xestión das augas por parte da administración", "centrándose o abastecemento case exclusivamente nas augas superficiais embalsadas".

En concreto, refírese a como o Plan Auga da Xunta céntrase na "tradición clásica de sempre en España", é dicir, en "encoros", "abastecer a partir de augas superficiais", mentres "en moi contados casos empréganse as augas subterráneas", "a pesar de que, mesmo, tradicionalmente nas cidades usábase".

Ademais, remarca o aforro económico fronte a outras infraestruturas. "É facilmente imaxinable que é moito máis custoso facer unha gran presa que uns pozos", ilustra, "sen contabilizar os custos ecolóxicos e de impacto ambiental".

A este respecto, explica que "os que lle deron un uso importante foron as poboacións a nivel particular". "Foi un pouco como o 'far west' no que cada un facía o seu pozo, abastecíase, pero por parte da administración non hai control dos existentes", explica. "Hai cantidade de pozos que non están regularizados e tampouco se preocupan moito en coñecer e usar este recurso, que é un recurso importante", agrega.

OS ACUÍFEROS GALEGOS, "MÁIS VULNERABLES AO CAMBIO CLIMÁTICO"

E é que se prevé que os acuíferos galegos "sexan máis vulnerables ao cambio climático" pola súa tipoloxía, con zonas rochosas fracturadas, en comparación con outras partes como o Sur de España, onde contan con grandes masas.

No caso de Galicia, os descensos de choivas nos próximos anos "non serán tan fortes como no Sur de España", pero ao tratarse de "pequenos acuíferos que se desenvolven nas fracturas das rocas" a súa "capacidade de almacenamento de auga é relativamente pequena e permanece curto tempo".

De aí o impacto da seca, posto que "pequenas afeccións teñen grandes efectos", son "moito máis sensibles". Con todo, a afectación da seca sobre os acuíferos nos próximos anos en Galicia será entre un 6% e un 12%, polo que "non é terrible" fronte a outras zonas de España.

De tal forma, os períodos de precipitacións e recarga, "no canto de ser máis dispersa", co cambio climático "concéntrase no inverno", posto que na primavera e outono redúcense en gran medida, polo que aumenta "un 30 por cento" o período no que non se produce recarga subterránea.

VÍA POR EXPLORAR

Ante unha situación de descenso de recursos hidráulicos é "máis importante aínda diversificar" ese ben, polo que "o máis lóxico é que se prestase atención" á auga baixo terra, que conta con "un volume moi importante que non se está aproveitando".

Chama a atención, en conversación con Europa Press, sobre como a administración "tende a ampliar as redes municipais de auga a zonas rurais que se autoabastecían", aínda que eran captacións artesanais, case precarias".

"Con todo, o que sería máis interesante e máis lóxico sería non abandonar eses usos tradicionais e adaptalos á situación actual, melloralos", sostén. "Iso poría nas nosas mans un volume de recursos importante que permitiría solucionar problemas", resalta.

"Non é lóxico extrapolar a situación das grandes cidades a pequenas poboacións", afirma, e máis "cando se dá o caso de que Galicia conta cunha poboación moi dispersa, que se adapta perfectamente aos recursos dispersos". "Parece ilóxico concentrar recursos para logo dispersalos", nin facer un encoro con redes de transporte de auga de quilómetros para levar auga a cada aldea, "nas que xa hai fontes de auga".

UN ÚNICO GRAN ACUÍFERO

O caso é que Galicia pode ser vista como "un único gran acuífero", xa que a multitude de augas existentes son "imposibles" de contabilizar --segundo datos do Instituto Xeolóxico e Mineiro en Galicia existían en 1982 máis de 300.000 puntos de auga subterránea--.

Estas masas de auga, no canto de estar concentradas, están distribuídas por todo o territorio, o que "pode ser unha oportunidade". "Cavas un pouco en calquera lado, vaias onde vaias, e hai auga (...) non hai que ir por aí cun pau como un zahorí".

Así mesmo, deixa claro que "non se poden aproveitar todo", porque "non tería ningún sentido", dado que este líquido "ten unha implicación ambiental e nutre os ríos", pero sería suficiente cunha pequena parte. "Tampouco se pode montar en toda Galicia un campo de bombeo".

MODERNIZAR CAPTACIÓNS

Para un maior aproveitamento destes recursos, Raposo González aposta por "modernizar" os sistemas de captación para evitar a contaminación, con pozos de barrena profundos co fin de que sexan "menos vulnerables" ante a seca.

Uns pozos de maior profundidade, de 100 ou 150 metros, que "sexan menos sensibles ás variacións do nivel freático", e que "protexen fronte a calquera contaminación que se poida producir na superficie, que, por tanto, son moito máis seguros".

Con todo, prevé que co cambio climático "vanse a tender a abandonar", "cousa que sería un erro", e "tenderán a non utilizarse", no canto de preocuparse por profundar nelas e melloralas.

O feito de que sexan actuacións "antigas", "non implica que sexa unha razón pola que abandonar estes recursos, senón que deben modernizarse e facer unhas captacións de mellor calidade".

Logo duns días nos que Galicia recupera as súas reservas de auga, a pesar de continuar en alerta por seca, Raposo deixa a reflexión final de que "é interesante non pensar na auga só cando falta, senón cando hai dabondo".