O Estado pode reclamar o Pazo de Meirás mediante demanda civil, pero tería que indemnizar aos Franco

A proposta xurídica que propón a comisión de expertos nomeada pola Consellería de Cultura para estudar a incorporación ao patrimonio público do Pazo de Meirás (BIC desde 2011), tamén coñecido como as Torres de Meirás, pasa por que a Administración Xeral do Estado presente unha acción reivindicatoria, a través dunha demanda civil, na que se argumente o uso do inmoble como espazo institucional durante máis de 30 anos.

A fórmula prevista, cuxa palabra técnica é demanialización —e que, en síntese, significa que pola "forza do uso" trátase dun inmoble público—, abre a porta, iso si, a que os herdeiros do Franco sexan compensados economicamente.

Así, como resumiron os redactores, esta situación de compensación daríase no caso de que, unha vez que haxa sentenza firme (Tribunal Supremo) a favor do Estado, se produza unha liquidación da propiedade e os actuais posuidores do pazo sexan compensados por gastos de mantemento desde o 20 de novembro de 1975 —data do falecemento do ditador—, se eses investimentos están probadas.

O traballo da comisión de expertos, presidida polo catedrático de Historia Contemporánea da Universidade de Santiago de Compostela Xosé Manoel Núñez Seixas, prolongouse durante máis de seis meses. Ao informe final, o Concello de Sada presentou un voto particular ao mostrarse en desacordo nesa hipótese que expoñen as conclusións sobre a "liquidación" do inmoble, que os xuristas, con todo, ven unha hipótese posible.

Segundo inclúen as conclusións, a comisión de expertos propón unha acción reivindicatoria contra a comunidade hereditaria e, solicitar a través dunha demanda (civil), que se declare o "carácter do inmoble como ben de dominio público afecto á Xefatura do Estado". Isto suporía que, en consecuencia, se condene aos actuais posuidores a "reintegrar a posesión á Administración xeral do Estado".

Nesta acción xudicial, o Estado tamén debe solicitar que se cancelen as inscricións rexistrais contraditorias con ese pronunciamiento (é dicir, contrarias a que o inmoble pertence ao Estado); e que se expida un mandamento ao Rexistro da Propiedade de Betanzos (A Coruña) para a inscrición dos bens inmobles como bens demaniales do Estado.

Ademais, ante os "riscos derivados dunha eventual venda dos inmobles —xa que os herdeiros puxeron en venda o Pazo de Meirás o pasado mes de febreiro—, propoñen que se inste como medida cautelar á "anotación preventiva da demanda (civil) no Rexistro da Propiedade".

O xulgado competente para a presentación da demanda é o de primeira instancia de Betanzos e a última instancia antes de sentenza firme é o Tribunal Supremo.

"BOA FE"

O motivo de discrepancia do Concello de Sada, onde se sitúa o pazo, dáse na conclusión cuarta, na que a comisión advirte de que a estimación da acción xudicial "determinaría a necesidade de liquidar os gastos e custos derivados da posesión do inmoble", entre o 21 de novembro de 1975 e a actualidade.

"Prudencialmente", pódese cualificar a posesión por parte dos herdeiros como unha "posesión de boa fe", co obxectivo de que prospere polo camiño desexado a demanda; iso si, unha vez presentada, pasaría a considerarse "mala fe".

Precisamente, neste punto presentou o seu voto particular Sada, cuxo representante na comisión, Francisco Montouto, contrapuxo este luns que os herdeiros de Franco "coñecían perfectamente" cal era a situación do pazo cando faleceu o ditador, polo que "non" se pode falar de "boa fe".

"ABONO DE GASTOS"

Con todo, esta formulación que se suxire dá lugar a que "os posuidores teñan dereito ao abono dos gastos en que incorresen e que fosen necesarios para a conservación e mantemento do inmoble, así como os gastos útiles efectivamente realizados e que resulten probados". Pero tamén caberían compensacións entre as partes do procedemento de liquidación, como consecuencia do uso anterior ao 20 de novembro.

"Aínda que no caso de que nunha eventual liquidación do Estado posesorio resultase un saldo favorable aos actuais posuidores do inmoble, esta sería notablemente inferior ao seu valor de mercado ou ao prezo que habería de satisfacerse como xusto prezo expropiatorio se se considerase de causa de utilidade pública ou de interese social que habilitase a seguir este procedemento de privación singular da propiedade", sinala o documento.

Así as cousas, a comisión de expertos conclúe que é "posible defender o dereito á adquisición por usurpación da condición de ben de dominio público". Os expertos consideran que a vía da "demanialización" permitiría incorporar Meirás ao dominio público pola "forza do uso" do inmoble, é dicir, que se usase polo ditador como edificio do Estado coa celebración de reunións do Consello de Ministros.

DOAZÓN AO DITADOR

Na presentación do informe, o profesor de Historia Contemporánea da USC Emilio Grandío explicou que esta propiedade, que foi adquirida a familia Pardo Bazán, non conta até o ano 1941 con documentos que acrediten a posesión do Franco.

En todo caso, determinou que se lle doou por parte da comisión promotora da época (pola que se engadiron outras leiras contiguas dos veciños, das que se denunciaron expropiacións forzosas) ao ditador "en calidade de xefe do Estado", como así figura esta anotación no rexistro da propiedade. Ademais, acreditouse como vivenda vacacional con uso institucional (visitas de embaixadores, consellos de ministros, etc).

Grandío indicou que desde finais da década de 1960 non se conta con documentación do pazo, xa que, se de seu tiveron dificultades para acceder a algúns rexistros (información do Exército); a iso hai que sumar que a lei protexe a información reservada dese momento.

Pola súa banda, o profesor de Dereito Civil da Universidade da Coruña (UDC) José Manuel Busto Lago explicou que, aínda que non foron capaces de acreditar a súa propiedade entre 1938 e 1940, os máis de 30 anos de funcionamento como residencia do xefe do Estado e os investimentos feitos son suficientes para argumentar a demanda civil para incorporar o pazo ao patrimonio público, xa que así o recolle o Dereito Civil.

De feito, o "primeiro atranco" que tiveron que salvar foi o uso da vivenda como inmoble institucional, pero finalmente lográronse as probas para a "posesión continuada" e eses usos durante máis de 30 anos. Sobre este punto, e preguntado se hai urxencia xurídica para que o Estado interpoña a demanda, explicou que unha vez que por "usucapión" (polo seu uso pasa a ser público) se incorpora ao patrimonio estatal, os herdeiros non teñen dereito a reclamalo, aínda que xa pasasen tamén 30 anos.

PARLAMENTO DE GALICIA

Como explicou o presidente da comisión, as conclusións e o informe, xunto co voto particular e anexos documentais, están en posesión da Consellería de Cultura, que terá que facer chegar o informe ao Parlamento de Galicia. Neste sentido, Núñez Seixas defendeu que "non houbo inxerencias de ningún tipo" na elaboración do informe.

Na comisión, ademais da Consellería e do Concello de Sada, tamén participou a Deputación da Coruña, que xa promovera o seu informe propio coa proposta de declarar nula compra-venda do inmoble para os Franco. Con todo, Patrimonio Nacional —entón co Goberno de Mariano Rajoy— non considerou os argumentos para impulsar unha iniciativa.