O Pórtico da Gloria xa pode contemplarse co seu esplendor orixinal

Baixo a superficie, persistía a cor. Dez anos de "exhaustiva" e minuciosa restauración e un investimento de 6,2 millóns de euros foron necesarios para arroxar luz sobre a gran obra do Mestre Mateo, o Pórtico da Gloria da Catedral de Santiago de Compostela, que desvela agora a súa impresionante policromía orixinal grazas á colaboración das institucións capitaneadas pola Fundación Barrié.

Unha capa de sucidade, sales, restos biolóxicos e acumulacións acrílicas e de morteiro cubrían a superficie da gran xoia do románico e dábanlle un aspecto grisáceo e apagado. Con todo, a restauración iniciada hai unha década permitiu desvelar un segredo: o Pórtico da Gloria conservaba aínda boa parte das súas tres policromías orixinais que agora, retiradas as estadas que o cubriron durante estes anos, impresionan coa súa viveza.

"Non se engadiu ningunha policromía", adiantouse a precisar o arcebispo de Santiago, Julián Barrio, durante a presentación este xoves a medios do final desta "minuciosa" restauración. E é que, aínda que chame a atención, a cor que pode contemplarse, sobre todo no tímpano central desta xoia histórica, é orixinal e restaurada.

Os tons das caras de apóstolos e profetas, as letras das cartelas, os coloridos roupaxes e até o sangue de Cristo que preside o tímpano central poden observarse con gran detalle grazas a un proceso de rehabilitación e conservación que devolveu o esplendor a unha historia que "comeza fai oito séculos e medio", lembrou monseñor Barrio.

UN DOS SEUS PROXECTOS "MÁIS IMPORTANTES"

As actuacións sobre o Pórtico, iniciadas en 2009, estiveron enmarcadas no Programa Catedral, promovido pola Fundación Catedral e a Fundación Barrié, en colaboración coa Consellería de Cultura da Xunta e do Instituto de Patrimonio Cultural de España.

Este foi, en palabras do presidente da Fundación Barrié, José María Arias Mosquera, un dos "proxectos máis importantes, máis longos e máis complexos" aos que se enfrontou a entidade, tanto pola "magnitude da obra" como pola presión social existente. "Non nos podiamos permitir o máis mínimo erro", dixo.

Cada fase do proxecto, apuntou, foi "minuciosamente estudada", polo que deu por feito que "marcará un antes e un despois na investigación de proxectos de restauración" dada a documentación xerada e os procesos descubertos.

No ano 2009 iniciáronse os estudos de diagnóstico que permitiron a redacción dunha proposta de intervención. En total, realizáronse até 20 meses de monitorización das condicións ambientais do Pórtico e a súa influencia na obra, así como estudos detallados antes de iniciar os labores, que atraeron a investigadores nacionais e internacionais.

Ademais, foi necesario intervir en fachada e cubertas do Obradoiro para frear a entrada de auga ao recinto que estaba a danar especialmente os restos de policromía. En 2015 completouse a montaxe da estada para poder acceder a todos os relevos do nártex e abordar a súa intervención directa, unha estrutura que mantivo durante anos oculta a gran obra do Mestre Mateo.

POLICROMÍAS

O aspecto máis rechamante da restauración é a revelación das policromías, algo que sorprendeu mesmo aos expertos. Durante a intervención confirmouse a existencia de tres policromados ao óleo que cambiaron en diferentes etapas a imaxe do Pórtico.

A primeira delas, con decoración medieval, aínda permanece en multitude de vestixios como o anxo que porta a columna ou os que portan a cruz. Ademais de pigmentos orixinais, identificáronse láminas metálicas de ouro e algúns usos de prata.

A segunda policromía data do século XVI, coincidindo coas primeiras modificacións da fachada exterior do Obradoiro. A utilización da cor é diferente neste ámbito e os tons son máis intensos. Aínda que os materiais utilizados non foron tan exclusivos, a singularidade máis destacable é a decoración de mantos e túnicas con técnica  deorixe flamenca que imitan os relevos de tecidos bordados.

A terceira policromía, a máis visible na actualidade, data do século XVII e conta cunha paleta cromática moi similar á renacentista, con máis presenza de ouro. Foi Crispín de Evelino o que policromou rostros, mans e pés en 1651, deixando constancia nun documento conservado no Arquivo da Catedral. A partir dese momento aparecen policromados parciais con intención reparadora nas zonas máis degradadas.

Un episodio de gran interese para a policromía é o baleirado en xeso que se realizou para o Victoria and Albert Museum de Londres en 1866. Grazas a un convenio, agora puidéronse relacionar ambas as obras, podendo identificar materiais comúns e a súa relación con algúns procesos de deterioración. Así, localizouse nunha xunta do tímpano do Pórtico un coitelo con restos de escaiola e unha caixa de mistos datada no último cuarto do século XIX, "probas inquívocas deste momento".

TÉCNICAS DE NOVA XERACIÓN

Para completar esta actuación empregouse un "amplo rango de produtos e sistemas de uneva xeración" para a conservación de policromías, granitos, mármores e morteiros. Do mesmo xeito, hase testado unha "ampla gama" de produtos de limpeza, fixación e consolidación de materiais, sempre con criterios "moi conservadores", mantendo todos os restos de cor conservados e retirando unicamente os depósitos "nocivos" acumulados sobre a superficie.