A crise, a pobreza e a saúde

As medidas que está a aplicar o actual goberno (adelgazamento do Estado, redución do estado do benestar, destrución da protección social, privatización da sanidade e da educación, precarización das condicións laborais, abaratamento do despido etc.) non van mellorar a vida da poboación. Pola contra, van provocar unha acumulación da riqueza en poucas mans, van reducir a clase media e aumentar de forma notábel a poboación que vive en situación de pobreza e mesmo en risco de exclusión social.

Por Pablo Vaamonde | A Coruña | 23/06/2012

A pobreza está a medrar en España. Segundo datos da “Red contra la Pobreza y la Exclusión Social” (EAPN, nas siglas inglesas) entre 2009 e 2010 un millón de españois sumáronse á cifra total da pobreza ou risco de pobreza: en total 11,6 millóns de persoas. Os maiores aumentos prodúcense en Valencia, Murcia e Cataluña. A cronificación da pobreza é un risco real, mais as medidas que se están adoptando representan pasos na dirección contraria á recomendada.

É obvio que as desigualdades sociais inflúen na calidade de vida dos cidadáns e mesmo na esperanza de vida: unha persoa que se sitúe no 5 % do nivel de renda superior nos EEUU vive vinte anos máis que unha persoa pertencente ao 5 % de renda inferior. Esta diferenza en España é de dez anos, unha das máis altas da UE-15. A sociedade europea tivo, despois da II Guerra Mundial, un elevado nivel de cohesión social. Mais todo mudou nos anos oitenta coa ascensión ao poder de Reagan nos EEUU e M. Thatcher en Gran Bretaña: “o abandono das políticas redistributivas, do keynesianismo e o intervencionismo público tivo como consecuencia un enorme incremento das desigualdades sociais” (V. Navarro1).

O nivel de renda ten moito que ver coa saúde da poboación. Mais tampouco o explica todo. Hai un modelo teórico para explicar as diferenzas nos niveis de saúde e na esperanza de vida dos diferentes colectivos humanos. A teoría dos determinantes da saúde (bioloxía, medio ambiente, estilos de vida e sistemas de coidados) defende que as comunidades teñen distintos niveis de saúde en función destes catro elementos. Porén nun traballo do profesor Michael Marmot sinálase que hai outros factores que xogan un papel importante, mesmo superior aos estilos de vida; entre eles está a sensación de poder controlar o traballo e a vida dun mesmo: canto maior sexa a percepción de control da vida, maior nivel de saúde. Por tanto, a renda, a educación, o status social e outras variábeis serían instrumentos para alcanzar esa vivencia de control. Esta sensación preséntase en cada persoa e depende de como se relacione coas outras: canto maior sexa a sociabilidade e solidariedade, mellor saúde.

As políticas ultraliberais, agora imperantes, caracterizadas polo darwinismo social, provocan patoloxía colectiva e deterioran a calidade de vida e a percepción de saúde da maioría da poboación. A énfase na competitividade, a destrucción de protección social, a inseguridade laboral e o desemprego deterioran a saúde e aumentan a mortalidade en todas as idades. A maioría da poboación, que non é pobre nin está excluída, percibe que non ten o control do seu proxecto vital provocando un dano na saúde colectiva.

Por iso son precisas políticas redistributivas que melloren a calidade de vida da maioría dos cidadáns, reducindo as distancias sociais e aumentando a solidariedade e a cohesión. Mais non é así. As políticas de recorte do gasto público poden empeorar a situación dunha franxa importante e crecente da poboación nos próximos anos. A crise económica ten efectos prexudiciais para a saúde. Sabemos, polo coñecemento da historia, que nestes períodos se produce un incremento da maioría das enfermidades, con especial relevancia dos problemas de saúde mental, e un aumento da mortalidade provocada por accidentes e doenzas cardiovasculares, fundamentalmente. Segundo un documento da FADSP (Federación de Asociaciones para la Defensa de la Sanidad Pública) o 25% dos cidadáns considera que a súa calidade de vida empeorou debido, sobre todo, á redución de recursos económicos e á deterioración da saúde.

O traballo precario, o desemprego prolongado e a incerteza polo futuro laboral provocan unha vivencia de estrés continuado que pode levar ao padecemento de trastornos de ansiedade, insomnio, abuso de alcohol e outras substancias e mesmo provocar disfuncións severas na convivencia familiar. A ausencia dun horizonte vital, o medo permanente a perder o traballo e a dificultade extrema de atopar emprego para quen non o ten, producen unha vivencia de medo ao futuro que deteriora de forma severa a calidade de vida. Tamén está descrito que nos períodos de crise se reduce o rigor á hora de aplicar as medidas de seguridade e hixiene no traballo (e hai máis traballadores dispostos a asumir riscos) polo que xeralmente se produce un incremento das doenzas laborais e dos accidentes de traballo.

Mais os actuais gobernantes, no canto de traballar para mellorar a situación e procurar unha saída aos cinco millóns de parados que hai hoxe en España, semellan empeñados en facer o contrario. Elaboran leis (Reforma Laboral) que parecen orientadas a alimentar o medo e a converter en real o risco do desemprego. De seguir por este camiño teremos, a medio prazo, un sector importante da poboación en situación de pobreza, con problemas de saúde relevantes e con dificultades para acceder aos servizos sanitarios. http://pablovaamonde.blogspot.com.es/

Nado na Baña en 1956. É médico de familia no Centro de Saúde de Labañou (A Coruña). Foi fundador e director da revista médica Cadernos de Atención Primaria (1994-2005), presidente da Asociación Galega de Medicina Familiar e Comunitaria (AGAMFEC) de 1996 a 2005 e vicepresidente do Colexio Oficial de Médicos de A Coruña e responsable do Programa de Formación Continuada de 1998 a 2005. Foi director xeral de Asistencia Sanitaria do Sergas entre 2005 e 2006. Tamén foi membro da Comisión Sectorial de Sanidade que elaborou o Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega, colaborador habitual dos medios e autor de tres libros de narrativa: O fillo do emigrante (2002), O mes de abril (2004), Luz Divina e outros retratos (2006). Recibiu o Premio Lois Peña Novo en 2005, polo seu compromiso na promoción e defensa da língua de Galicia e é colexiado de Honra con Emblema de Prata (2007) do Colexio Oficial de Médicos da provincia de A Coruña.