O socialismo e as nacionalidades

Desde a propia fundación do PSOE e do socialismo español realízanse frecuentes debates sobre este tema da nacionalidade. En xullo de 1918 realízase Madrid o XI Congreso do PSOE, onde se decide precisar a súa posición, en relación ao tema nacional. No devandito congreso os socialistas cataláns fixeron presión para que o partido definira de xeito claro a súa visión da cuestión nacional e en relación ao federalismo e o dereito de autodeterminación. Neste Congreso apróbase saudar fervorosamente á revolución rusa. Mais tamén sobre as nacionalidades acórdase: “Confederación republicana das nacionalidades Ibéricas, recoñecidas a medida que vaian demostrando indubidablemente sempre sobre a base de que a súa liberdade non entrañe para os seus cidadáns mingua ningunha dos seus dereitos individuais xa establecidos no Estado español e daqueles que son patrimonio de todo o pobo civilizado”. 

 

Malia esta importante resolución congresual, en 1919 esta posición pasa a ser matizada pola condución socialista, mentres un sector dos socialistas cataláns decide romper co PSOE e fundan en Barcelona en xullo de 1923 Unió Socialista de Catalunya a partir dunha escisión da federación catalá do PSOE. 

 

Os escindidos propoñían unha maior atención á cuestión nacional catalá, defendendo o dereito de autodeterminación. Un dos seus principais dirixentes foi Joan Comorera e o seu xornal denominouse Xustiza Social. 

 

O acordo subscrito polo XI Congreso do PSOE termínanse rompendo en Galicia no Congreso Rexional Socialista de Monforte de Lemos, o 17 outubro de 1931. Neste congreso -en relación ao proceso estatutario-, valorouse se existía “un desenvolvemento suficiente” da conciencia autonomista, chegando á conclusión de que non era unha necesidade sentida, que merecese recoñecemento. 

 

A partir deste Congreso Rexional xorde unha escisión do PSOE, o socialismo galeguista representado polo partido de Unión Socialista Galega, fundado por Xohán Xesús González e Luís Seoane entre outros. No manifesto de lanzamento do Partido no mes de agosto de 1932, salienta “Non existe na nosa terra un partido de esquerda galeguista tipicamente marxista” Daquela continua “Interésanos só procurar un vencello que nos xunga a tódolos socialistas galegos, que, sentimos fondamente a vida de Galicia, sentimos tamén as doutrinas marxista e afanámonos en interpretalas e adaptalas á realidade galega”. Noutro parágrafo sinala: “Xurde, pois, Unión Socialista Galega , coa arela vivísima de incorporar á vida galega a esencia marxista do partido Socialista español, arrendar, en absoluto, de toda concomitancia con doutrinas burguesas”. 

 

No seu libro Rexionalismo, Nacionalismo, Separatismo, Xohan Xesús González explicita o seu pensamento socialista: “Despois do Congreso Socialista de Monforte no ano trinta e un, non me foi posible deixar de ser galeguista e temperar as miñas conviccións socialistas aos intereses galegos, que son para min os primeiros. Así fundei o Partido Unión Socialista Galega para recoller do programa do socialismo español todo o que harmonice cos principios económicos e espirituais de Galicia, abandonando todos os outros que non manteñan aquela coordinación”. Xohán Xesús González pago coa súa vida esta militancia consecuente. O 12 de setembro de 1936 foi asasinado fronte a un pelotón de fusilamiento. 

 

Malia esta ruptura moi simbólica seguiron actuando dentro do PSOE figuras destacadas que reivindicaban a súa galeguismo militante, como é o caso do alcalde socialista de Ferrol, Xaime Quintanillas e Marcial Fernández. 

 

O propio Quintanillas acláranos a súa posición galeguista: “Paréceme un pouco imprudente a indiferenza e mesmo a hostilidade con que algúns socialistas, poucos, sen dúbida, ollan o problema do Estatuto Galego. Os socialistas fomos sempre autonomistas, tanto no plano internacional como no nacional. No plano internacional, a postura autonomista do Socialismo esta clara si considéranse os casos, ben demostrativos, da existencia dentro dos membros da II Internacional, do Partido de Praga (Chequia) e do Partido Socialista Xudeu de Polonia. No plano nacional, un dos nosos Congreso -e aínda está vixente o acordo- declarouse partidario da Confederación republicana das nacionalidades ibéricas. Esta declaración, non só reafirma a nosa convicción autonomista, senón que recoñece a existencia das nacionalidades ibéricas. Admitida esta existencia, é imprescindíbel o recoñecemento do dereito desas nacionalidades á autodeterminación, ao goberno propio. Unha desas nacionalidades, con dereito a gobernarse a si mesma, é Galicia. Os socialistas conformes con este principio somos, pois socialistas ortodoxos, socialistas que estamos dentro das normas clásicas do noso partido”. 

 

O Doutor Quntanillas foi un apaixonado patriota galego, conformara parte da Irmandades da Fala e mantivo unha estreita relación de amizade e política con Castelao e Ramón Suarez Picallo. Na súa traxectoria militante soubo combinar o seu ideal socialista e internacionalista, como a súa paixón por Galicia. 

 

Como o propio Castelao tiña como ideal de solución ao problema nacional a experiencia da URSS, o mesmo cóntanos: “Rusia é un exemplo ben elocuente do que fai o socialismo cando se apodera do poder político. A URSS é un dos países do mundo en que existen máis diversas nacionalidades e no que hai máis linguas. Pois Rusia, desde un principio deu liberdade plena, absoluta autonomía a todos os pobos daquel gran país. No proxecto de nova constitución, que se aprobará probablemente para o novembro próximo, declararase, por primeira vez, o dereito ao separatismo. Formaranse dúas Cámaras; unha de representantes dos soviets e outra de representantes das nacionalidades. Neste proxecto de constitución socialista declárase, ademais, como dereito dos cidadáns rusos, o de recibir o ensino en lingua materna”. 

 

“Supoñemos, que dentro de varios anos, dun ou dous séculos, xurdise en Abisinia, agora conquistada brutalmente a l forza, por Italia. Un movemento autonomista en contra de Italia. É posible nesta suposición un pouco fantástica, que entón algún socialista opuxésese á autonomía de Abisinia, fundándose, para iso, nos consabidos argumentos de que o socialismo non admite fronteiras, de que debemos tender á lingua universal, etc. Este suposto, absurdo. Si queredes, non é menos absurdo que a posición actual dalgúns socialistas. Porque eses socialistas, sen dúbida de boa fe, sen dúbida xenerosamente equivocada non se dan conta de que todos os casos actuais de pobos que piden a súa liberdade son casos que no seu tempo foron iguais ao caso actual de Abisinia. Cando o Socialismo di que non admite fronteiras, o que quere dicir é que non as debe haber para os traballadores. Quéreo dicir é que as fronteiras non deben ser, non poden ser obstáculo para a fraternidade dos homes e especialmente para a fraternidade dos traballadores. Os traballadores do mundo enteiro non ten máis que unha patria; a da solidariedade común de explotados, en contra do capitalismo explotador. Pero alí onde esta un pobo oprimido, alí onde exista un pobo desposuído da súa liberdade pola forza, alí onde haxa un país sometido ao estranxeiro e vexado na súa lingua, nos seus costumes, no seu xeito peculiar de ser e de vivir, alí estará ou debe estar a axuda de todos os homes xenerosos e a simpatía e a devoción de todos os traballadores consciente que saben por experiencia mellor que ninguén, o que significa a imposición da forza bruta en contra das lexitimas liberdades. 

 

A Posición contraria, a posición que estima que debe darse por definitiva e cancelada a revisión de que os pobos viven oprimidos, é unha posición anti-socialista, que descoñece que a historia é un proceso vivo e que na historia non hai feitos inmutábeis. Esta posición é igual á dos filósofos e economistas burgueses que cren que a forma actual económica do mundo é eterna e en definitiva e xa que logo, sempre haberá pobres e ricos no mundo, que sempre haberá explotadores e explotados. Non; as formas actuais económicas nin son eternas non definitivas; chegase un momento en que, superadas esas formas, chegásese á forma socialista de propiedade. As fronteiras actuais tampouco son as definitivas; chegase un momento en que as fronteiras no mundo estarán distribuídas con arranxo a verdades divisións naturais sen vencedores nin vencidos, sen pobos conquistadores e sen pobos conquistados; sen pobos que dominen e sen pobos dominados. Unhas fronteiras que sirvan de separación, senón de unión. Porque nada une máis que a liberdade e soamente os pobos libres, en absoluto dominio de si mesmos, son capaces de irmandarse cos outros pobos libres. Non se pode pedir que os pobos sometidos, os pobos dominados, renuncien á súa existencia, en holocausto a unha unión, que sería falsa como a harmonía das clases sociais que predican os burgueses, que só poderá darse cando non haxa clases. Como só poderá darse o internacionalismo cando todas as nacións atópense no mesmo plan de igualdade e no mesmo goce dos seus dereitos?. 

 

Quintanillas pago caro o seu esquerdismo socialista e o seu defensa sen concesións do dereitos de autodeterminación de Galicia, durante ao alzamento militar foi fusilado xunto a outros catorce republicanos en agosto de 1936. 

 

Outra das correntes socialistas estaba dentro o propio Partido Galeguista. A mesma estaba encabezada polo deputado Ramón Suarez Picallo, o cal xunto a Castelao era os dous líderes máis populares desta organización. 

 

O destacado intelectual Johan Vicente Viqueira publico un artigo titulado Nacionalismo e Socialismo no que trato de explicar a compatibilidade e a complementariedade entre ambas ideoloxías: “Eis dous termos” -di- “que non se poden contrapor: nacionalismo, socialismo. E máis: ou segundo é probabelmente un aspecto do primeiro” logo de salientar que o socialismo quere o benestar en diversos aspectos, di que o nacionalismo non ve máis que irmáns na Patria: “¡O nacionalismo é a santa calor, pai do socialismo!” proclama definitivamente como conclusión dese artigo, breve pero suficiente para comprender o modo como intentou explicar a relación entre aspectos que para moitos eran totalmente irreductíbeis. 

 

Logo de tantos anos do seu fundación o Partido Socialista de Galicia sucursal do PSOE en Galicia, lonxe de avanzar nunha elaboración teórica que recoñeza os dereitos nacionais dos pobos, sofre un retroceso conceptual, coincidindo co máis puro pensamento reaccionario do nacionalismo españolista.