Ai, Tanxugueiriñas

É bonito o amor á terra nai. O fenómeno social do trío Tanxugueiras trae a consideración optimista de que talvez hai máis xente do que se pensaba, aquí e en España, que en realidade non ten nada contra Galicia ou contra a lingua galega. O impulso que podía ser a ocasión de ver unha canción en galego no Festival de Eurovisión quedou truncado, pero as sensacións novas creadas por estas tres artistas son ilusionantes.

Por Ramón Torrado | Ribeira | 22/02/2022

Eu mirei co móbil en directo o festival para ver ás Tanxugueiras. Hai uns anos que perdín a ilusión polo Festival de Eurovisión, pero sempre me encantou. Esa noite decidíase se a súa canción “Terra” representaría a España. A ilusión en Galicia estendíase como poucas veces vin fóra do ámbito deportivo.

Con permiso, vou facer aquí unha recolección eurovisiva. Era o 22 de marzo de 1975. Miña irmá Carmiña e eu subimos dende o sexto piso onde viviamos cos tíos en Vitoria-Gasteiz ao noveno, para vivir coa amable veciña navarra Pili o festival de Eurovisión. Coido que era a primeira vez que eu vía ese evento, no cal participaron 19 países. A canción gañadora – “Ding A Dong” dos holandeses Teach-In – encantoume, e a súa melodía quedou para sempre na miña cabeza. É un tema moi ao estilo dos meus amados ABBA, que tamén gañaron con “Waterloo” en 1974. No xurado español figuraban José María Íñigo e José Luis López Vázquez. Sergio e Estíbaliz quedaron de antepenúltimos.

Ao longo dos anos, gustáronme moito algunhas cancións, como “L’oiseau et l’enfant” de Marie Myriam ou “L’amour est bleu” (un tema curioso: cantado en francés por unha grega para representar a Luxemburgo, é - como apunta a wikipedia – un grande éxito que non gañou, como “Nel blu dipinto di blu (Volare)” de Domenico Modugno ou “Eres tú” de Mocedades.
 

Como estiven oito anos en Estados Unidos, non vin os festivais comprendidos entre 1978 e 1985. Pero chegaba nos veráns a Galicia e percibía na radio ou na televisión os ecos dalgúns temas atractivos, como os de Bravo, Lucía ou Remedios Amaya (gústame o baixo na canción da barca e non entendín a reacción popular contra esta intérprete). Despois, foron memorables para min as actuacións de Marcos Llunas, de Anabel Conde, e de Sergio Dalma namorando co seu sorriso ás cámaras italianas na certeira “Bailar pegados”.      

As miñas dúas cancións favoritas aparecidas no Festival de Eurovisión nin resultaron gañadoras nin están cantadas en inglés. Trátase dunha que representaba a Grecia en 1997 (“Horepse” de Marianna Zorba) e outra que representaba a Macedonia en 1998 (“Ne zori, zoro” de Vlado Janevski).

Perdón, volvo coas Tanxugueiras. Puxen a radio galega para ver os resultados da votación. Escoitei a palpable tristura dos locutores, e  houbo un detalle que aliviou un pouco o pesar: foi a indignación controlada na voz do cada vez máis entrañable presentador Xosé Manuel Piñeiro, eurovisivo de pro e coñecedor das batallas perdidas nese festival. A emoción era semellante á sentida coas grandes derrotas deportivas.

Cando pensei nas Tanxugueiras, apareceron varias asociacións. En primeiro lugar, as irmás Olaia e Sabela Maneiro son de Luou, lugar onde se desenvolve un capítulo da miña novela inédita sobre Rosalía de Castro. A outra cantante, Aida Tarrío, é de Ribeira e ten vínculos familiares con Boiro, onde traballo. E, por suposto, a cidade desexada de Torino, anfitrioa do

Vendo a súa actuación, quedei conmocionado con este trío de mozas. En primeiro lugar, o seu estilismo é verdadeiramente excepcional. Semellan ter pan de ouro na cabeza, e as maquillaxes en negro dan un aspecto de cómic, como a Zora de Fernando Fernández, e aparecen desexos dunha colaboración coa banda The Cure. En segundo lugar, o modo de cantar lembra ao misterio das Voces Búlgaras, que impactaron en Europa, e a música balcánica como a belísima canción “Ederlezi” de Goran Bregovic. En terceiro lugar, escóitase un aturuxo e por algún motivo ancestral veñen lágrimas aos ollos. En cuarto lugar, hai un instante electrizante no cal Aida vén cara á cámara con xestos de orgullo como se fora unha estrela do rap e semella facer algo que eu nunca vira antes, de forma moi lixeira: achega unha man ás partes pudendas como se fora Michael Jackson. O hipnótico efecto é de sororidade, un orgullo de ser muller, unha ansia de igualdade absoluta. É unha xestualidade dunha potencia extraordinaria, que talvez poida ser repetida por outras artistas, pero non terá este efecto de romper.

Quédanme por mencionar tres cuestións máis. A primeira é que vendo unha boneca tipo Nancy decorada como tanxugueira permite comprobar a xenialidade estética do negro e do ouro coas roupas galegas, coas vestimentas que amaba Rosalía de Castro. A segunda é que a reacción positiva tanto do público español como do público galego leva a unha necesidade de revisar de maneira sociolóxica temas como o auto-odio e o sentimento de agarimo e respecto – xa Serrat quedara excluído por cantar en catalán unha canción coa cal triunfaría Massiel no Festival – cara as linguas oficiais en España.

Por último, e grazas por chegar aquí, comparto contigo, lectora ou lector de Galicia Confidencial, que a canción galega que máis me conmove é unha gravación de campo que o gran musicólogo Alan Lomax fixo nun frío inverno de 1952 ou 1953 en Galicia. Son unhas mulleres de varias idades anónimas gravadas cantando xuntas – e tusindo! – nunha peza chamada “Ay, Rosiña”. Non sei se pecaría de hiperenxebrismo chamar á canción “Terriña”, pero hai un sabor á canción de Rosiña na música viva, moderna e ancestral a un tempo, que crean as Tanxugueiras na actualidade.