Aquela mañá de maio

Aquel 25 de maio, dende as primeiras horas do amencer, a equipo de mecánicos e artilleiros da Aviación Lexionaria italiana afanárase por ter os nove avións da escuadrilla en perfectas condicións para voar.

Por Emilio Martinez | A Coruña | 12/09/2023

As tripulacións dos modernísimos Savoia-Marchetti SM-79, bombardeiros medios saídos das fábricas de Milán había apenas uns meses, fixeran as últimas comprobacións de rutina antes de volver aos hangares a tomar un café, agardando o momento do despegue.

Un día espléndido para voar, pensaban os pilotos, despois de revisar os partes meteorolóxicos, mentres pouco despois se dirixían ás naves, o tempo que era de agardar naquela época do ano en Baleares, exactamente no aeródromo de Palma de Mallorca. Aquela sería, pensaban para si, unha misión sen complicacións na non atoparían oposición algunha por parte da aviación republicana, que apenas contaba cuns poucos avións operativos, que eran incapaces de defender, na zona do Mediterráneo, Barcelona ou Valencia, menos aínda outras poboacións menos importantes, ás que só lle quedaba correr aos refuxios antiaéreos, no caso de contar con eles.

Cada un dos avións cargaba un total de 10 bombas de mais de 100 quilos cada unha, ao límite da súa capacidade. Os avións foron arrincando os motores, e percorreron a pista para poñerse en disposición para o despegue. O ruxido daquelas máquinas era ensordecedor, pero para os 54 tripulantes aquela era a mellor abertura para o día, música nos seus oídos...

Un a un os bombardeiros foron alzando o voo co seu ventre a rebentar cunha carga mortífera.

Pasaban algo das 9,30 da mañá. O ceo lucia azul, ningunha nube.

O Mercado Central de Alacante bulía de xente dende primeira hora da mañá. Os barcos do cerco viñeran cheos de sardiña. Peixe fresco para aliviar a moita fame que causaba estragos na poboación dende o inicio daquela guerra que xa ía para dous anos. Nais cos seus nenos, persoas maiores, mariñeiros empurrando os carros do peixe, as pescantinas... os berros de “Teño sardiña fresca!”, resoaban nos corredores daquel edificio monumental inaugurado en 1922.

O relo do mercado estaba a punto de marcar as 11,20 da mañá.

Entre o barullo algunhas persoas das que estaban na entrada escoitaran ruído de motor de avións, un momento despois o asubío característico das bombas caendo, acercándose ao seu obxectivo. Non soaran as sirenas antiaéreas!!!. O mercado cheo de xente que despois dun primeiro momento de confusión fuxía cara ás saídas.

O 14 de agosto pasado a miña compañeira e eu percorriamos os pasillos daquel Mercado Central de. Ese día non había o barullo daquel mércores 25 de maio de 1938. Pechamos os ollos para tentar imaxinar.

Apenas pasaron uns segundos dende que a xente se percibiu de que o mercado estaba sendo bombardeado ata que comezaron as explosións. As bombas atravesaron o teito do edificio, e estouparon. Ducias de bombas. As explosións despedazaron a aquelas persoas que estaban mais preto, os anacos de granito, de cemento, de cristal, de ladrillo convertéronse en metralla que atravesaba corpos a ducias de metros. Non é difícil imaxinar o estupor, o medo, a desesperación. Nais feridas de morte que buscaban aos seus fillos, persoas ás que as explosións arrincara un brazo ou unha perna tentando buscar unha saída. Sangue por todas partes. Corpos ciscados por todas partes. Escuridade. A desorientación das persoas cos tímpanos rebentados pola ondas expansivas. Os berros... Mozas novas, apenas nenas, abrazando o corpo dos seus fillos sen vida, coa cara destrozada...

Os avións fascistas para evitar ser detectados polos puntos de vixilancia antiaérea da costa non entraran directamente dende o mar, como xa fixeran en bombardeos anteriores. Aquel día de maio o comandante da escuadrilla decidira poñer un práctica unha idea que lle viñera á cabeza unha noite no casino de Palma: non entrar directamente, voar cara ao sur, entrando na península por unha zona na que lle constaba que non existía vixilancia e logo xirar cara ao norte para acercarse a Alacante polas súas costas. Deste xeito a poboación sería collida desprevida, sen tempo material de chegar a algún dos mais de 30 refuxios da cidade.

O bombardeo do Mercado Central causou aquel día mais de 300 mortos, algunhas fontes, mesmo rexistros feitos polo bando franquista en 1939, falan de case 400. Moitas mulleres, moitos nenos, moitas xente maior... os homes novos estaban en boa medida mobilizados no fronte. As testemuñas daquel día relataban como a sangue corría pola rúa, como os carros se enchían de corpos inertes...

Despois de deixar caer as bombas a escuadrilla dirixiuse ao Mediterráneo, ás súas costas viron elevarse ás columnas de fume. Con ledicia entre eles dábanse os parabéns.

Non foi ata 2005 que no Mercado Central foi colocada unha placa lembrando e homenaxeando a aquelas vítimas inocentes, asasinadas dentro do plan deseñado polo bando franquista para sementar o terror entre a poboación civil: Alacante aquel día e outros moitos días, Madrid, Barcelona, Valencia, Gernika... Terror sen límites, como a matanza, en febreiro de 1937, dos que fuxían de Málaga a Almería, “La Desbandá”, entre 3.000 e 5.000 persoas asasinadas.

A miña compañeira e eu quixemos visitar os refuxios antiaéreos, pero non puidemos. Estaban pechados. Non dubido que este peche non sexa un xesto de cariño do Partido Popular, que ostenta a alcaldía da cidade, de cara a Vox, a súa parella de feito, á que necesita para garantirse a maioría absoluta, que por pouco non acadou. Para uns as vítimas da Guerra Civil teñen que ser esquecidas, prefiren non lembrar, que é unha forma de voltar a asasinalas. Prefiren que esquezamos. Negarlle o recordo, negarlle a dignidade. Outros queren que sexan esquecidas para poder enxalzar logo aos seus asasinos, que a fin de contas son os seus parentes políticos. Como os fascistas italianos autores das matanza de Alacante, ou os nazis alemáns eran “parentes” dos falanxistas e dos militares españoles que se alzaron contra a República. Chámase indignidade.

O PP e Vox ala onde poden suprimen os programas dedicados á recuperar a memoria histórica, cancelan os programas e proxectos destinados a devolverlle a darlle unha sepultura digna aos milleiros de persoas asasinadas polo fascismo español durante a guerra, e durante os anos de terror posteriores, que aínda hoxe están enterradas en cunetas e fosas comúns. O PP e Vox téñenlle medo á Historia. Eu agardo que o recordo dos mortos os esperten polas noites para lembrarlle que merecen recordo e unha sepultura digna. O farán os mortos e as mortas pero tamén temos que facelo nos, porque a nosa dignidade como sociedade democrática tamén vai nelo.

O comezo, e o remate, deste artigo é unha recreación particular daquela mañá do 25 de maio de 1938, aínda que os datos que importan son reais, e están sacados de distintos estudios e artigos académicos. Hai uns anos, en 2018, a Universitat de Alacant publicou o libro colectivo, coordinado polo catedrático de Historia Contemporánea Roque Moreno Fonseret :“La aviación fascista y el bombardeo del 25 de mayo de Alicante”, obra á que remito a aquelas persoas interesadas en coñecer mais sobre este tráxico episodio da Guerra Civil e da estratexia de terror e morte lideradas por Francisco Franco.

Hai uns días Gabriel Boric, presidente de Chile dicía nun acto de recordo ás vítimas da ditadura encabezada por Augusto Pinochet “Teño a convicción de que democracia é memoria e é futuro e non pode ser a unha sen a outra”. Sabias verbas, que nin o PP e Vox comparten, tal vez porque distan moito de considerar a democracia un valor, talvez porque non se poden considerar futuro.

O coronel ao mando da aviación italiana agardaba a volta da escuadrilla a pe de pista. Quería ser o primeiro en felicitalos. Os espías ao servizo do exército sublevado xa fixeran chegar as boas novas: as vítimas contábanse por centenares. O obxectivo de aterrorizar á poboación fora cumprido. El xa fora felicitado polo Alto Mando.

(Ribeira, 1965). Entre os anos 1998 e o 2005 foi presidente da Coordinadora Galega de ONG para o Desenvolvemento. Na actualidade forma parte do Consello Galego de Cooperación ao Desenvolvemento como experto independente. Licenciado en Ciencias Económicas a súa carreira profesional está ligada, na súa meirande parte, a diversas administracións públicas, como a Universidade de Vigo, na que foi vicexerente de Recursos Humanos, a xerencia da Sociedade Galega para o Desenvolvemento Comarcal, o concello de Lugo ou a Universidade de Santiago de Compostela, na que actualmente é director de área, no ámbito, logo de exercer en distintos períodos como técnico superior de Xestión no ámbito da I+D+I ou vicexerente no campus de Lugo. Ten colaborado en distintas publicacións como “A Nosa Terra”, “Tempo Exterior” ou a “Revista Galega de Emprego”.