Zonas húmidas ameazadas en Galicia: a ría de Ribadeo perde pradeiras de 'Zostera' en favor do cultivo da ostra xaponesa

Hai nomes que pesan no mapa da biodiversidade. A ría de Ribadeo, tamén chamada do Eo, é un deles. Este estuario situado na fronteira natural entre Galicia e Asturias foi recoñecido en 1994 como humidal Ramsar, un selo internacional que o declaraba espazo de importancia mundial para a conservación. A súa riqueza ecolóxica era innegable: aves acuáticas en paso migratorio e invernada, bancos de area e lama cheos de vida, e unhas delicadas pradeiras mariñas de 'Zostera' que funcionaban como auténticos pulmóns submariños. Hoxe, tres décadas despois desa declaración, a súa riqueza agoniza. As aves que fixeron célebre a ría van a menos, as pradeiras de 'Zostera' retroceden e os factores que a fixeron especial están a desaparecer. O presidente da Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), Serafín González, resúmeo con dureza: "Os motivos polos que se declarou a ría de Ribadeo como humidal de importancia internacional están a desaparecer".

POR QUE ENTROU EN RAMSAR

O convenio Ramsar recoñece espazos naturais de importancia internacional, especialmente como hábitat de aves acuáticas. A ría de Ribadeo entrou na lista en 1994, cunha superficie recoñecida de 1.192 hectáreas. O motivo era claro: era unha das áreas máis relevantes do noroeste ibérico para a invernada e migración de aves acuáticas, ademais dun estuario representativo do Atlántico europeo. Aquí atopaban alimento zarapitos, pilros, garzas, patos, gaivotas e mesmo aves máis escasas que aproveitaban as súas marismas e intermareais. A ría convertíase así nun 'aeroporto natural' para milleiros de aves en viaxe entre Europa e África.

O TESOURO DAS PRADEIRAS DE 'ZOSTERA'

No corazón deste sistema están as pradeiras de faneróxamas mariñas, especialmente 'Zostera marina' e 'Zostera noltei'. Non son algas, senón plantas con raíz, talo e follas que se adaptaron á vida mariña. A súa importancia é enorme e perder estas pradeiras supón romper toda a cadea ecolóxica da ría:

• Son criadoiros naturais: serven de refuxio e zona de cría para peixes, moluscos e crustáceos.
• Alimento para aves: moitas especies acuáticas aliméntanse directamente das follas ou dos invertebrados que viven nelas.
• Filtro natural: melloran a calidade da auga, absorben nutrientes e reducen a turbidez.
• Barreira contra a erosión: estabilizan o sedimento e evitan que as correntes arrasen os fondos.
• Sumidoiros de carbono: como outros ecosistemas mariños, capturan CO2 e axudan a mitigar o cambio climático.

O CULTIVO DA OSTRA XAPONESA: UNHA AMEAZA SILENCIOSA

Nos últimos anos, o cultivo da ostra xaponesa ('Crassostrea gigas') gañou espazo na ría. A especie, introducida con fins comerciais, é rendible e está presente xa en varias hectáreas da enseada da Linera. Pero a súa instalación non é inocua:

• As estruturas de cultivo xeran sombreado, reducindo a luz que chega ao fondo e debilitando a fotosíntese das 'Zostera'.
• A manipulación dos sustratos aumenta a turbidez da auga, facendo máis difícil que a luz penetre.
• As anclaxes e soportes alteran a sedimentación natural, favorecendo erosión ou acumulacións anómalas.
• As ostras filtran grandes volumes de auga, o que pode cambiar o equilibrio biolóxico do ecosistema.

O resultado é que as pradeiras de 'Zostera' se van fragmentando, debilitando e reducindo en superficie. Como explica o presidente da Sociedade Galega de Historia Natural, este proceso está directamente ligado ao declive das aves acuáticas: se desaparecen as pradeiras, desaparece tamén o alimento e o refuxio das aves que lle deron recoñecemento mundial á ría.

DRAGADOS E PRESIÓNS ACUMULADAS

A outra grande ameaza son os dragados portuarios. Periodicamente, as obras de mantemento no porto de Ribadeo removen toneladas de sedimento, enturbian as augas e destrúen hábitats sensibles. A combinación co cultivo de ostras multiplica o impacto: máis turbidez, máis perda de sedimento estabilizado e máis retroceso das pradeiras. A isto súmanse outras presións: obras na contorna costeira, urbanizacións, paseos marítimos mal planificados que precisan de intervencións con maquinaria pesada...

UNHA PROTECCIÓN DE PAPEL MOLLADO

A ría de Ribadeo ten figuras de protección sobre o papel: Ramsar, Rede Natura 2000, ZEPA... Pero, na práctica, a vixilancia é mínima e as sancións inexistentes. "O que está na normativa logo na práctica non se cumpre", lamenta Serafín González. O máximo que pode facer o Convenio de Ramsar é incluír espazos na lista de humidais ameazados, mais son os Estados --e no caso galego, a Xunta-- quen deben exercer as competencias. E aí está o problema: "A cuestión é que quen ten competencias non as exerce ou as exerce de xeito incompetente", resume o presidente da Sociedade Galega de Historia Natural.

O FUTURO EN XOGO

O perigo é evidente: se non se toman medidas urxentes, a ría de Ribadeo pode perder os valores que lle deron prestixio internacional. Xa se ve: menos aves, menos pradeiras e menos biodiversidade. As solucións están claras: limitar o cultivo de ostras, regular estritamente os dragados, restaurar as pradeiras de 'Zostera', vixiar e sancionar as actividades ilegais e implicar ás comunidades locais na conservación. A pregunta é se haberá vontade política para facelo. Porque, se non, a ría de Ribadeo pasará da lista Ramsar á lista dos espazos perdidos, outro exemplo máis da desidia coa que Galicia deixa morrer os seus humidais.