O castigo de 500 presos republicanos nas minas de wolfram de Valdeorras, documentado por un científico do CSIC

O castigo de case 500 presos republicanos da Guerra Civil nas minas de wolfram de Valborrás de Casaio, en Carballeda de Valdeorras (Ourense), está documentado amplamente nunha obra dun científico do CSIC que foi presentada este xoves.

O autor desta publicación, froito de 15 anos de investigación e que consta de case 800 páxinas, é Isidro García Tato, científico titular do CSIC no Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento.

'El destacamento penal de las minas de wolfram de Valborrás de Casaio (Carballeda de Valdeorras)' forma parte dos Anejos de Cuadernos de Estudios Gallegos, colección acerca da cal o conselleiro de Cultura, Román Rodríguez, destacou que é "un monumento bibliográfico" da historia galega.

Recolle a íntima relación do destacamento coa actividade bélica. Por unha banda, as minas estaban dedicadas desde o comezo da súa explotación, ao redor da I Guerra Mundial, á produción de wolfram, material imprescindible para a industria armamentística.

Por outra banda, todos os reclusos que pasaron polo destacamento foron integrantes do exército republicano na Guerra Civil española, polo que foron condenados a 20 ou 30 anos.

"BASES SÓLIDAS", MÁIS ALÓ DE "LICENZAS"

Sobre o libro, o conselleiro Román Rodríguez destacou que compón as "bases sólidas" para que, "máis aló da interpretación" da historia, "a verdade" non se perda.

Desta forma xustificou que na literatura ou no cinema haxa "licenzas", como as que se toma a película 'Lobos sucios', que foi estreada o ano pasado e sobre a que Isidro García Tato chanceou. En termos históricos, dixo que o documental --que existía previamente-- "está ben", pero o 'filme' é "unha mamarrachada".

A presentación da obra, na delegación institucional do CSIC en Galicia, contou coa participación do delegado institucional do CSIC en Galicia e director do Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento, Eduardo Pardo de Guevara e Valdés; o secretario de Anejos de Cuadernos de Estudios Gallegos, Pablo S. Otero Piñeyro Maseda e o presidente do Instituto de Estudos Valdeorrenses, Aurelio Blanco Trincado.

"MOI POUCOS GALEGOS"

Este traballo, segundo explicou o autor, iníciase cunha exposición da evolución histórica das explotacións de wolfram en Valborrás e presta especial atención á fase alemá, de 1938 a 1945, período durante o cal tivo lugar a creación do destacamento.

Expón os motivos que levaron á creación dun centro penal nesas minas e, ademais, presenta a evolución do número da poboación recluída e o réxime penal.

Os 463 presos republicanos que estiveron nesta explotación procedían de case toda a xeografía española, sobre todo de lugares como Andalucía e Madrid. De todos eles, García Tato dá conta de "moi poucos galegos", segundo as súas cifras, "nin cinco".

As FUGAS E O MEDO Á "GRAN EVASIÓN"

A obra aborda as causas da supresión do destacamento a partir de varias fugas de reclusos que tiveron lugar a finais de xuño e principios de xullo de 1944, grazas á "certa euforia" xerada polo desembarco de Normandía e as noticias que, dificilmente, chegaban ao lugar a través da onda curta.

Tamén examina a relación dalgúns dos reclusos cos maquis e finaliza cunha breve referencia á xunta local de servizo de liberdade vixiada do municipio de Carballeda, constituída en 1943 para controlar e regular a poboación en liberdade vixiada que seguiu traballando nas minas e nunha filial de Renfe dedicada á talla, construción, transporte polo río Casoio de travesas de carballo para a vía férrea.

O científico explicou que "non houbo sabotaxes dos maquis para non comprometer aos presos", e porque estes "bastante tiñan" con tratar de sobrevivir.

Tamén contou que non houbo ningún accidente grave nas minas, máis aló das secuelas pola dureza do traballo que alí se desenvolvían.

Tras a supresión do destacamento, ante o perigo de "unha gran evasión", indicou que os penados foron levados ao cárcere de Ourense e desde ese punto distribuídos polos diferentes campos de traballo que había en Galicia.

O WOLFRAM, TAMÉN EN Ou DEZA E CARBALLO

O conselleiro de Cultura, a continuación, na súa quenda, valorou a "capacidade de investigar" de García Tato, e reivindicou unha obra que "achega valor engadido á ciencia histórica".

"Parece que xa non leva publicar libros, e menos aínda de carácter sisudo, pero isto é un erro e entre todos debemos tentar cambiar de tendencia", subliñou.

Así mesmo, fixo alusión ás "moitas lendas urbanas" que se ouvían tamén pola comarca da que el é natural, Ou Deza, así como na de zona de Santa Comba-Carballo, as outras dúas áreas das que se extraeu wolfram no seu día, nun período "moi acoutado", pero "intenso", polas repercusións que tiña esta actividade nunha "Galicia paupérrima".