O documental 'A memoria da raia' mostra a solidariedade dos habitantes da fronteira galego-portuguesa

O documental 'A memoria da raia', que aborda nunha hora de duración as características culturais, económicas e políticas na fronteira galego-portuguesa da zona do sur de Ourense, foi proxectado este sábado no auditorio de Verín (Ourense) desde as 20.00 horas, con entrada gratuíta.

Unha das súas directoras, Miriam González Francisco, xornalista de profesión, destacou que o que máis lle agradou do traballo tanto a ela como ao seu equipo, composto por Iris Justo Rodríguez —codirectora, comunicadora audiovisual— e Andrea Pérez Justo —deseñadora do fanzine, estudante de deseño gráfico—, foi a "solidariedade" entre os habitantes dun lado e do outro da fronteira.

"O que máis nos impactou foi a solidariedade entre o que nós consideramos o mesmo pobo, ao que lle puxeron unha fronteira que cambiou historicamente. Non importa de onde sexa o teu pasaporte, importa que es veciño; se che teño que axudar, vou ir. É bonito", asegurou González.

Así, a directora do documental destacou que as tres vense identificadas coa peza audiovisual que crearon, xa que se senten da raia. Miriam González é de Medeiros de Monterrei (Ourense); Iris Justo, de Verín (Ourense); e Andrea Pérez, de Albarellos de Monterrei (Ourense).

"Somos raianas, facemos vida en ambos os países, imos cear a Chaves, á festa de Montealegre ou a adegas do outro lado, é moi común na nosa zona; realmente, non existe unha fronteira física, non percibimos cando se acaba un país e comeza o outro", apostilou.

"NON HAI FRONTEIRA"

Neste sentido, subliñou a proximidade de moitas vilas "que están a 200 metros da fronteira", cuxos habitantes de ambas as marxes ían a vodas ou festas e forxaban amizades, "algo que tamén se fai actualmente".

"Ves que non hai fronteira, vas a Portugal e sénteste como en Galicia, a xente fala con distinto acento, pero a forma e a lingua non é nin galego nin portugués, é un idioma que serve para comunicarnos; iso é moi bonito e gratificante", sinalou González.

Por iso, asegurou que "vivir preto dunha fronteira é especial", xa que "permite observar a realidade desde perspectivas diferentes" e entender a solidariedade, "que é magnífica e pode chegar ser impresionante e brutal", como "valor humano e universal".

TRES PARTES DO PROXECTO

O documental é unha parte do proxecto conxunto que iniciaron Iris Justo, Andrea Pérez e Miriam González no verán de 2016 e que as levou coas súas propias cámaras a percorrer varios puntos da fronteira, como Medeiros de Monterrei, Montealegre, Chaves, Verín, Vilarelho da Raia, Cambedo da Raia, Souteliño ou Oímbra.

Ademais da peza audiovisual, organizaron unha exposición fotográfica nos meses de abril e maio do ano pasado en varios locais de Verín con instantáneas tomadas durante este período e publicarán unha revista monográfica para incluír toda a información que se quedou fóra do traballo cinematográfico.

A raíz do proxecto xorde grazas ao Festival Internacional de Curtametraxes de Verín. "Unha das temáticas era o tema da fronteira e, como vivimos preto dunha, decidimos facer unha pequena peza sobre esa materia para presentar ao certame", desvelou Miriam González.

Con todo, a curta presentada ao festival non satisfixo do todo ás súas creadoras. "Non quedaramos moi contentas co resultado, gustounos, pero pareceunos que era algo que podía facer calquera, polo que indagamos máis e descubrimos historias de refuxiados da Guerra Civil, de solidariedade; pareceunos que valían a pena", destacou.

"A historia enganchounos, queriamos aprender máis e ampliala; por motivos profesionais, separámonos durante o ano 2017, fómonos documentando e buscando máis historias, lendo, buscando periódicos e, no verán do ano pasado, comezamos de novo a gravar", continuou.

Desta maneira, incluíron na peza audiovisual máis información sobre guerra, refuxiados, contrabando e unha explicación do que é unha fronteira e do sentimento raiano, como elas ven o mundo desde a raia e como a zona condiciona a forma de vivir.

CHEGAR A TODOS OS VECIÑOS

Outra das razóns que levou ao equipo a plasmar a historia de forma audiovisual foi a súa vontade de comunicar a todos os habitantes da zona a información.

"Hai moita bibliografía sobre o tema, pero non todo o mundo ten acceso, polo que facelo en formato cinematográfico é unha maneira de chegar a todos os nosos veciños e de que se coñeza máis a nosa historia e a nosa identidade", apostilou González.

Por iso, esperaban antes da proxección que asistise a xente que as coñece da raia e os veciños, xa que fixeron "moitas amizades" ao ir gravar nos pobos.

"Están todos moi animados e teñen ganas de ver o resultado", avanzou. "Vanse sentir identificados; aquí, todo o mundo fixo contrabando, como comprar un quilo de café a Portugal; tamén polas paisaxes da zona, o escenario é na raia, tanto de Galicia como da parte de Portugal, esa faceta sentimental vai gustarlle á audiencia de Verín", advertiu.

Con todo, apuntou que o documental é "simplemente unha mostra pequena", xa que "quedaron moitas historias sen contar" debido á falta de medios humanos e económicos. "Este documental non conta con financiamento, somos nós, nosas cámaras e os nosos coches", defendeu González.

Así mesmo, agradeceu a axuda do docente e investigador Xerardo Dasairas para localizar a bibliografía e de José Carlos Silva á hora de facilitar a aproximación aos veciños e convencelos para contar as súas vivencias diante dunha cámara.

"Presentounos á xente e iso foi moi importante, xa que son temas aínda moi sensibles; a xente non o coñece, o estigma do contrabandista non é moi bo, aínda que só se dedicaban a buscar café, fóra de aquí enténdese como un ladrón ou un delincuente; os veciños pasárono moi mal, xa que podías ir ao cárcere ou recibir unha multa; houbo episodios na raia moi complicados e á xente cústalle aínda un pouco, é normal, entendémolo".

DIFUSIÓN DO DOCUMENTAL

Miriam González subliñou que, "de momento", non recibiron financiamento económico, pero si solicitaron ás administracións axuda para "poder subtitulalo" e "facer o son", "que o ten que facer algún especialista", e deixalo, así, "o mellor posible".

Á súa vez, avanzou que a proxección no auditorio de Verín "é a única", xa que "se fai para os amigos e para os veciños", que tamén axudaron a recrear a parte de ficción. "É un traballo de moita xente, non só noso", subliñou.

Após a presentación ante a audiencia de Verín, a idea do grupo é "mandar o documental a festivais de cinema, tanto en España e Portugal como no resto de Europa, posto que fronteiras hainas en todas as partes do mundo".

"Calquera persoa de calquera lugar que vexa o que pasou nesta fronteira pódese sentir identificado e é unha maneira de ensinar parte do noso patrimonio inmaterial, das vivencias dos protagonistas; pode ser interesante", concluíu González.