O galego: un todo

Novo artigo de "Baguiño a baguiño", serie de Henrique Harguindey sobre o galego, no que se expón que unha lingua forma un conxunto de trazos fonéticos, morfolóxicos, sintácticos e semánticos.

Por H.Harguindey | Cangas | 15/12/2013 | Actualizada ás 13:00

Unha lingua é un sistema de comunicación oral -e posteriormente escrito- constituído por elementos que podemos clasificar desde o punto de vista fonético, morfolóxico, sintáctico e semántico. Este sistema forma un todo interrelacionado.

En Baguiño a baguiño imos tocar individualizadamente cuestións da nosa lingua para facer máis doado o seu tratamento. E, cando sexa posíbel, utilizaremos exemplos collidos da actualidade ao vivo. Hoxe, a título de rápida mostra, daremos un caso de calco do español por cada tipo.

Fonética: Algunhas persoas non fan distinción entre dous sons do galego e pronuncian a semivogal representada no Alfabeto Fonético Internacional polo símbolo [j] como se fose o fonema palatal sonoro [ʎ] . O primeiro son é o que atopamos nas palabras boia, praia, choio e croio, namentres que o segundo é o de folla, palla, ollo ou piollo. Non se pronuncia igual maio (mes) que mallo (do verbo mallar) nin caia (do verbo caer/caír) igual que calla (verbo callar).

Morfoloxía: En galego non existe quenes como plural do relativo ou interrogativo quen. Nós sempre empregamos a forma quen: Quen son aqueles rapaces? Quen chamaron foron as túas veciñas.

Sintaxe: Hai moitos verbos que en galego non son reflexivos (morrer, calar, secar, partir, caír, etc.) polo que non son galegas as construcións: Morreuse un home, Cando el entrou os outros caláronse, Sécate as mans, senon Morreu... , ...calaron e Seca...

Semántica: Aínda que o Dicionario da Academia Galega acolle o verbo culto desempoar ("Tirar o po a [algo]"), na nosa lingua non presenta o significado figurado que, pola contra, si ten en español ("Traer a la memoria algo ya olvidado o utilizar lo que se desechó mucho tiempo antes" segundo definición do Diccionario da Academia Española) polo que non é bo galego dicir -como temos lido recentemente nun medio- O PP desempoa a teima de ilegalizar os gobernos de coalición. Mellor sería dicir O PP desenterra...

E, para rematar, unha locución idiomática: A boas horas mangas verdes é un simple caso de calco do español. Nós temos distintas expresións tradicionais para expresar a mesma idea, a de que algo que debía terse producido antes chega tarde de máis, cando xa non é remedio. Seguramente, a frase galega máis popular é Agora xa foi, Marica, non chores.

Temos recursos de noso.

8 Terrexío

Marabillosa sección. Gusto moito dela.

7 manuel rodríguez alonso

Parabéns a Harguindey por esta sección. Eu son un seguidor asiduo seu e teño usado moito das súas publicacións no meu traballo. O da pronominalización castelanista de verbos que sinala hoxe eu atópoo nun feixe de obras literarias, que comento neste xornal e máis no meu blog bouvard... Por outra banda, os dicionarios da RAG son un dos grandes introdutores do chamado castelanismo latente. Habería que revisalos polo miúdo. Fronte a esta xenerosidade da RAG co castelanismo é implacable coa condena de moitos termos propios da linguaxe literaria... En fin, parabéns por esta sección que tanto me lembra esa fermosa Saqueta da lingua, que tanto teño usado.

6 Henrique Harguindey

Iso é o que eu trato nesta serie « Baguiño a baguiño » : trasladarlles a lectoras e lectoras a preocupación por todos usarmos un mellor galego. Pecarei algunha vez de imprecisión científica ao 100%, mais non se trata dunha elaboración académica, onde tamén as custións moitas veces se debaten arduamente. En todo caso, non me importará nunca responder coa documentación que manexo para que as persoas que len os artigos poidan ter a certeza de que non lles dou gato por lebre.

1 Ixtlan

Entendo e concordo perfectamente con que non queira entrar en arduos debates científicos, que sen dúbida saen alén do ámbito dunha publicación electrónica non especializada coma esta. En todo caso, convídoo amablemente a ler e considera-lo traballo de exitosos lingüistas como o sociolingüista brasileiro Marcos Bagno (quen por certo visitou Galicia e coñece a situación e problemas do galego). Entre os seus múltiples volumes, recoméndolle O preconceito linguístico: o que é, como se faz. Verá claras conexións coas obsesións pola corrección, a calidade e o entusiasmo prescritivista do autor galego que vostede cita, e outros similares.

5 Henrique Harguindey

3) Que, por riba de se [j] se fai unha palatal lateral ou unha fricativa aproximante palatal, como dí o mesmo filólogo que cito, o importante é « rexeitar a deslateralización por se tratar dun fenómeno espurio, pois se outros cambios fonéticos […] hoxe xa están consolidados […] este aínda non o está e por conseguinte pode ser reconducido » (id. p. 181).

1 ixtlan

É bo contrasta-las fontes utilizadas. Se me permite o atrevemento, recoméndolle consultar tamén as outras gramáticas galegas contemporáneas, como mínimo como contraste. No terreo da fonética, tamén podería resultarlle de interese o Dicionario de pronuncia da lingua galega editado pola RAG e coordinado por un dos maiores especialistas en fonética e fonoloxía galegas na actualidade, o tamén profesor -e asemade académico- Xosé Luís Regueira. Alí atopará quizais outras visións máis actuais, mesmo con algúns aspectos discutibles e susceptibles de análise, coma en calquera outra obra. Tamén para a fonética este mesmo académico coordinou outro volume de grande interese: Os sons da lingua (Xerais), que con tódalas críticas que se lle poidan apoñer supón un volume de corte divulgativo ben interesante. Espero sinceramente que lle resulten de interese.

2 Vergonha

Caro Prof. Regueira, Ficamos todos muito obrigados pelos seus comentários e aclarações. Porém, não seria muito mais maduro conversarmos sem nos ocultar atrás de pseudónimos? Agora já todos sabemos quem era o que insultava como um energúmeno em comentários anteriores... Tenha vergonha!

3 Ixtlan

Quen responde non é o Prof. Regueira, mais el sen dúbida está ben informado e sabe de que fala cando escribe sobre fonética e fonoloxía galegas, como experto con investigación de base na materia que é. Aquí non hai insultos, só observacións e precisións. Quen se pica...

4 ixtlan

Para satisface-la súa curiosidade, Sr/a Vergonha, o meu nome real é George Milroy, e son fillo dos lingüistas británicos Lesley e James Milroy. Aprendín e apaixoneime pola fonética e a lingüística galegas nos cursos de galego para estranxeiros da Universidade de Santiago de Compostela, hai xa ben anos. Desde entón sigo puntualmente tódolos traballos e publicacións de lingüística galega, alén das investigacións editadas en inglés, portugués e castelán.

5 Plonquer Milrroi

#4 Ghelou, Ixtlan, ai am an inglix languix lober and espesiali for de fonétics of dis biutiful languix. Ai agrí dat is not gud tu guet obsésd bai the correcxion, laik llu. Congratulaixons for llor impichabol espanix ortógrafi, ai’m sur dat llu espik espanix fluently /// Health!

4 Henrique Harguindey

Dos meus « erros », dicir brevemente : 1) Que, como se pode ler, non escribín entre corchetes os fonemas senón os símbolos do A.F.I., práctica que, como sabe é habitual. (Ver, p. e. Xosé Ramón Freixeiro Mato : Gramática da Lingua Galega, I : Fonética e Fonoloxía, pp. 27-28). 2) Que, como tampouco ignorará, hai filólogos que defenden a denominación « semiconsoante » e outros a de « semivogal » que eu emprego. O profesor Freixeiro, na mesma obra (p. 119), despois de tratar o asunto conclúe : « o nome máis adecuado parece o de « semivogal », tamén utilizado preferentemente no ámbito da filoloxía portuguesa e brasileira ».

1 ixtlan

Co debido respecto, a gramática do profesor Freixeiro Mato non é en absoluto fonte de autoridade, en particular no terreo da fonética galega, mesmo se o primeiro volume da mesma está dedicado a esa área. Entre as súas múltiples e serias eivas está utiliza-la lingua literaria -nalgúns casos do século XIX- para exemplificar trazos e fenómenos fonético-fonolóxicos supostamente actuais, cousa que hai décadas deixou de facer a lingüística científica e, en xeral, as ciencias da linguaxe. Supoño que así pretende o prof. Freixeiro ocultar que a lingua non é un ente inmutable e que o modelo descrito non corresponde coa fala actual nin real, ou se cadra se deba á carencia absoluta de investigación básica (en particular, en fonética e fonoloxía) que presenta o seu perfil académico.