A fenda dixital non só é cousa dos maiores, tamén afecta ás mulleres, máis aínda se son migrantes

O protagonismo da dixitalización nas nosas vidas creceu expoñencialmente nos últimos anos. En moitas ocasións, as desigualdades de xénero e de clase social que existen na vida real reprodúcense e transfórmanse a través dos usos de Internet. Coñecer a perspectiva e a experiencia real das usuarias poden axudar a definir políticas de inclusión dixital máis efectivas. Arroxar luz sobre esta cuestión foi o obxectivo da tese doutoral 'A reprodución, e algunha transformación, das desigualdades de xénero e clase social en Internet: unha análise interseccional en mulleres usuarias de programas de inclusión social'.

Trátase dun traballo de Lídia Arroyo, doutora en Sociedade, Tecnoloxía e Cultura e investigadora do Grupo Xénero e TIC (XenTIC) do Internet Interdisciplinary Institute (IN3), da Universitat Oberta de Catalunya (UOC). Esta tese doutoral buscou entender como as mulleres usuarias de programas de inclusión dixital aproveitan as tecnoloxías dixitais como cidadás, e como elementos como a clase social, a idade ou a condición de migrante determinan o uso que fan de Internet e as súas implicacións. As conclusións permiten confirmar que as experiencias non son uniformes, e que crear políticas sociais baseadas na interseccionalidade é fundamental.

ENTENDER O USO DE INTERNET

O traballo de Arroyo parte da premisa de que é preciso coñecer o uso de Internet e as súas implicacións tendo en conta as desigualdades de xénero. Parte, tamén, da base de que existe escasa evidencia empírica sobre as implicacións da dixitalización nas mulleres na intersección coa clase social como cidadás. "Os estudos STS (Science Technology and Society, en inglés) que incorporaron a perspectiva de xénero centrouse principalmente no deseño e a produción de tecnoloxías, pero falta evidencia empírica que explore esta cuestión dende a perspectiva das persoas usuarias e, concretamente, dende a perspectiva das mulleres cruzadas por outras desigualdades como a clase social", sinala Arroyo na súa tese.

Para realizar o estudo, a investigadora realizou un traballo cualitativo no que participaron 49 mulleres usuarias de programas de inclusión dixital. Este traballo desenvolveuse a partir de entrevistas e grupos de discusión compostos por mulleres de clase traballadora en situación de desemprego, mulleres inmigrantes e mulleres de clase media inactivas. A súa experiencia nestes programas permite entender a presenza de desigualdades de xénero e de clase social a través dos usos de Internet. Os resultados confirman que o uso de Internet e as súas implicacións non é uniforme, senón que está determinado polas desigualdades de xénero e de clase social, a idade, a condición de inmigrante ou a orientación sexoafectiva. Estas desigualdades marcan o tempo que lle adican, o significado que Internet ten para elas e o seu uso.

CARA UNHA NOVA DEFINICIÓN DAS FENDAS DIXITAIS

Un dos exemplos destas desigualdades o atopamos no uso de Internet no mercado laboral, que é diferente en función da clase social, o nivel de estudos e a idade das mulleres. Así, a investigadora amplía o concepto de fenda dixital para incorporar as fendas interseccionais no mercado laboral. "Mentres que nin para as mulleres de clase traballadora nin para as mulleres de clase media sen estudos universitarios Internet non é unha ferramenta da traballo fundamental para desenvolver as súas funcións laborais, para as mulleres de clase media con estudos universitarios si que é un elemento central nos seus lugares de traballo", sinala Arroyo na súa tese.

"Isto lévanos a detectar os posibles sesgos que poden estar tendo os estudos e os supostos das políticas públicas cando se refiren ao rol das competencias dixitais no mercado laboral de maneira xeralizada sen ter en conta como afecta o xénero, a clase social e a idade". A experiencia é tamén diferente para as mulleres migrantes e as non migrantes, e para as de menor e maior idade. De acordo coas conclusións de Arroyo, as mulleres non migrantes maiores de cincuenta anos, por exemplo, temen unha exclusión pola razón de idade cando solicitan un traballo por Internet.

En cambio, as mulleres inmigrantes consideran que a solicitude de emprego en liña as protexe dunha exclusión directa que si pode darse cando van entregar os seus currículos en persoa. "Desta maneira, a solicitude de traballo en liña evita que estas mulleres se teñan que enfrontar a actitudes racistas de maneira directa", sinala Arroyo. "Os resultados tamén amosan como as mulleres inmigrantes valoran os recursos e as competencias adquiridas mediante os cursos de inclusión dixital, destacando particularmente a autonomía para poder buscar traballo por elas mesmas e o coñecemento do entorno local, que supón un reforzo da súa autoestima e da seguridade en si mesmas", explica a investigadora.

Así, tamén, a investigadora introduce a fenda dixital identitaria nas mulleres na reconceptualización das fendas dixitais. Esta fenda dixital identitaria fai referencia á configuración da identidade das mulleres alonxada das tecnoloxías e a percepción que teñen de si mesmas como menos capaces de desenvolverse coas tecnoloxías en relación cos homes. Os achados da tese apuntan á importancia de que as políticas de inclusión traballen para a redución da fenda dixital identitaria nas mulleres. Outro dos achados é a identificación da fenda de tempos no concepto da fenda dixital.

No estudo de Arroyo sinala que todas as mulleres analizadas, independentemente da súa clase social, vense afectadas polas normativas de xénero vinculadas á división sexual do traballo. Estas normativas rematan afectando tanto á dispoñibilidade do tempo como ao uso que fan de Internet. "Así, vemos que as mulleres se conectan a Internet cando cumpliron coas súas responsabilidades familiares e laborais, e usan Internet principalmente para manter o vínculo do coidado cos seus familiares e iguais", escribe a investigadora. "Este traballo de coidado dixital é especialmente acusado no caso das mulleres inmigrantes con fillos e fillas menores no país de orixe, nas que o seu rol de nai está mediado polas tecnoloxías dixitais".

UNHA PORTA ABERTA A POLÍTICAS MÁIS INCLUSIVAS

Exemplos como estes permiten entender que son varios aspectos (o xénero, a clase social, a idade ou a condición de inmigrante, entre outros) os que condicionan a experiencia das mulleres como novas usuarias das tecnoloxías dixitais, a súa vida laboral e pública e a súa vida persoal. Á súa vez, os resultados desta tese sinalan a necesidade de non considerar o xénero como unha variable sociodemográfica máis, senón como un aspecto fundamental á hora de plantexar a interseccionalidade no estudo do uso e as implicacións de Internet.

De acordo con Arroyo, é preciso e urxente deseñar políticas públicas que teñan en conta a perspectiva feminista interseccional (e non baseadas en asuncións sen base empírica difundidas polas empresas tecnolóxicas), que axuden ás mulleres a facer un uso máis estratéxico de Internet. As propias conclusións desta tese son unha vía para deseñar novas ferramentas e solucións.