Crise Planetaria e Gobernanza Global

 Desde o cambio climático até a proliferación de conflitos armados, pasando polas crises migratorias, o esgotamento dos recursos naturais, o auxe dos neofascismos e a concentración do poder en mans de corporacións transnacionais, a realidade contemporánea evidencia que os desafíos globais sobordaron as estruturas estatais e multilaterais existentes. As ferramentas coas que contamos para xestionar estes problemas resultan, de xeito evidente, insuficientes. A solución a estes fenómenos non pode vir de enfoques fragmentarios nin de accións illadas, senón dunha transformación estrutural que redefina as bases da gobernanza global e articule un marco xurídico, político e social que transcenda as fronteiras dos estados nacionais e plurinacionais. Neste contexto, a creación de institucións supranacionais con poder real, lexitimidade democrática e capacidade vinculante perfílase como unha condición imprescindíbel para enfrontar os retos do século XXI.

 

O cambio climático é, quizais, o exemplo máis evidente dunha crise que esixe unha resposta planetaria. A acumulación de gases de efecto invernadoiro na atmosfera, produto de séculos de industrialización sen control, desencadeou unha morea de fenómenos catastróficos, como o aumento do nivel do mar, a desertificación de vastas rexións e a intensificación de eventos meteorolóxicos extremos. Estes efectos non respectan fronteiras e afectan de maneira desproporcionada aos países do Sur Global, que son os menos responsábeis das emisións históricas. Porén, as medidas adoptadas até agora, como os acordos internacionais sobre redución de emisións, foron insuficientes por mor da falta de vontade política, o predominio de intereses económicos e a ausencia de mecanismos coercitivos que obriguen aos Estados e ás corporacións  a cumprir cos seus compromisos. Neste sentido, a proposta de Luigi Ferrajoli dunha Constitución da Terra resulta fundamental. Este marco normativo supranacional non só protexería os dereitos fundamentais das persoas e das xeracións futuras, senón que tamén estabelecería obrigacións vinculantes para todos os actores, asegurando que a sustentabilidade ecolóxica sexa un principio reitor das políticas globais.

 

O esgotamento dos recursos naturais e o pico do petróleo son problemas interrelacionados que agravan a crise ecolóxica. A extracción masiva de combustíbeis fósiles, minerais e auga está a levar ao colapso de ecosistemas enteiros e provocando conflitos xeopolíticos polo control destes recursos. A auga, en particular, converteuse nun ben estratéxico que alimenta tensións entre nacións e rexións. En lugares como Oriente Medio, o acceso á auga é un factor determinante en conflitos que xa de seu son complexos. Este escenario pon de manifesto a necesidade dunha xestión global dos recursos comúns, baseada en principios de equidade e sustentabilidade. Unha gobernanza planetaria que regule o uso destes bens e garanta a súa distribución xusta é esencial para evitar que as loitas polos recursos se traduzan en guerras e desprazamentos masivos.

 

As crises migratorias son outro fenómeno de alcance global que esixe unha resposta coordinada. Segundo datos da ONU, decenas de millóns de persoas vense obrigadas a abandonar os seus fogares cada ano por mor dos conflitos, desastres naturais e condicións económicas extremas. O cambio climático está a intensificar este fenómeno, xa que a desertificación, as inundacións e a perda de terras habitábeis están a forzar a comunidades enteiras a migrar. Con todo, as políticas migratorias adoptadas por moitos países, especialmente no Norte Global, están baseadas no peche de fronteiras, a militarización e a criminalización dos migrantes. Este enfoque non só é inhumano, senón tamén insostíbel. Os fluxos migratorios son unha consecuencia inevitábel das desigualdades globais e da crise ecolóxica, e a súa xestión require unha estratexia global que combine a protección dos dereitos humanos con políticas de desenvolvemento sostíbel nos países de orixe.

 

O auxe dos neofascismos e da ultradereita en diversas partes do mundo representa unha ameaza adicional para a estabilidade global. Estes movementos, que se alimentan da xenofobia, o chovinismo ou ultranacionalismo extremo e a desinformación, aproveitan as inseguridades económicas e sociais para erosionar as institucións democráticas e promover políticas regresivas. Nun contexto de crecente desigualdade, o discurso da ultradereita atopa terreo fértil ao culpar aos migrantes, as minorías e as institucións internacionais de todos os males sociais. Este fenómeno non é un problema illado, senón unha consecuencia directa das dinámicas económicas e políticas globais. A concentración da riqueza, o desmantelamento do estado do benestar e a falta de mecanismos de redistribución xeraron un descontento xeneralizado que estes movementos explotan. O único xeito de contrarrestar esta ameaza é a través dunha gobernanza global inclusiva que aborde as causas estruturais da desigualdade e promova valores de solidariedade e xustiza social.

 

En paralelo, asistimos a unha carreira armamentística que pon en perigo a supervivencia da humanidade. Malia ás múltiples crises que enfronta o planeta, as potencias globais seguen destinando enormes recursos ao desenvolvemento de tecnoloxías militares, incluídas armas nucleares e sistemas de intelixencia artificial con fins bélicos. Esta dinámica non só desvía fondos que poderían ser utilizados para abordar problemas urxentes como o cambio climático ou a pobreza, senón que tamén aumenta o risco de conflitos devastadores. A proliferación de armas nucleares, en particular, é unha  lembranza constante de que un erro de cálculo ou unha nova escalada descontrolada poden ter consecuencias catastróficas para toda a humanidade. A creación dun tratado global vinculante para o desarmamento nuclear e a regulación estrita das tecnoloxías militases son pasos imprescindíbeis para garantir a paz e a seguridade internacionais.

 

O tecnofeudalismo, como o describe Yanis Varoufakis, engade outra capa de complexidade a este panorama. Neste novo sistema, o poder xa non reside unicamente nos Estados, senón que está cada vez máis concentrado nas grandes corporacións tecnolóxicas e financeiras que controlan fluxos de datos, información e riqueza. Estas entidades operan á marxe das dinámicas democráticas, exercendo unha influencia desproporcionada sobre as políticas públicas e exacerbando as desigualdades globais. As corporacións tecnolóxicas, en particular, teñen un impacto significativo na economía, a política e a cultura, desde a manipulación de eleccións até a precarización do traballo. Neste contexto, é urxente estabelecer mecanismos supranacionais que regulen a estas corporacións, garantan a transparencia e protexan os dereitos dos cidadáns fronte aos abusos de poder.

 

O cambio climático, a crise migratoria, o auxe do neofascismo, a carreira armamentística e o tecnofeudalismo son só algúns dos desafíos globais que enfrontamos. Porén, todos eles están interconectados e comparten unha característica común: non poden resolverse dentro dos límites dos Estados-nación. Os problemas globais requiren solucións globais, e estas só poden xurdir de institucións supranacionais con poder real e lexitimidade democrática. A creación dunha Constitución da Terra, como propón Luigi Ferrajoli, sería un paso fundamental nesta dirección. Este marco normativo estabelecería os dereitos e deberes de todos os actores, desde os Estados até as corporacións, e garantiría que a sustentabilidade, a xustiza e a equidade sexan principios reitores da acción global.

 

A resistencia á creación destas institucións supranacionais provén, en gran medida, das elites políticas e económicas que se benefician do actual statu quo. Os Estados poderosos e as corporacións transnacionais teñen pouco interese en ceder soberanía ou aceptar regulacións que limiten a súa capacidade de acción. Porén, a alternativa a esta resistencia é o colapso. Se non somos capaces de artellar unha resposta global aos desafíos do século XXI, as crises actuais tenderán a intensificarse, levando a unha espiral de conflitos, desigualdades e catástrofes ambientais de proporcións inimaxinábeis.

 

A gobernanza global non é unha utopía nin unha aspiración idealista; é unha necesidade práctica e urxente. As institucións supranacionais deben ser deseñadas de maneira inclusiva, asegurando que todos os pobos e nacións teñan voz na toma de decisións. Deben contar con mecanismos efectivos de rendición de contas, para evitar que se convertan en instrumentos de poder para unhas poucas elites. E, sobre todo, deben basearse en principios de solidariedade, xustiza e sustentabilidade, que son as únicas bases sobre as cales pode construírse un futuro viábel.

 

A humanidade enfronta un momento decisivo. As decisións que tomemos hoxe determinarán o curso dos próximos séculos. Temos os coñecementos, os recursos e as ferramentas necesarias para abordar os desafíos globais, porén necesitamos vontade política e unha visión colectiva que transcenda os intereses nacionais e particulares. Como afirmou o xurista e filósofo italiano Luigi Ferrajoli, “Só unha Constitución da Terra que introduza un demanio planetario para a tutela dos bens vitais da natureza, prohiba todas as armas como bens ilícitos, comezando polas nucleares, e introduza un fisco e institucións idóneas globais de garantía en defensa dos dereitos de liberdade e en actuación dos dereitos sociais pode realizar o universalismo dos dereitos humanos. O proxecto dunha Constitución da Terra non é unha hipótese utópica, senón a única resposta racional e realista capaz de limitar os poderes salvaxes dos estados e os mercados en beneficio da habitabilidade do planeta e da supervivencia da humanidade.” A Terra é o noso fogar común, e protexela é un deber moral e xurídico que compete a todas e todos. A construción dunha gobernanza planetaria eficaz non é só unha posibilidade; é a nosa responsabilidade máis urxente.