A alegría e o medo de saír da prisión

“Aínda que non sexa a norma xeral, existen casos de persoas presas que non desexan saír de prisión. Estes casos poden deberse a diversos factores: falta de recursos ou de apoio externo para reintegrarse na sociedade, dependencia da rutina e da seguridade que ofrece a prisión, problemas de saúde mental”. 

 

Algúns dos motivos para non querer saír do cárcere?: “1) Falta de redes de apoio: ao non ter familia ou amigos que axuden a encontrar vivenda, traballo ou apoio emocional fóra da prisión. Iso dificulta a reinserción social. 2) Dependencia da rutina que se creou na estrutura da propia vida en prisión: horarios e rutinas establecidas que xeran unha sensación enfermiza de seguridade e estabilidade nalgúns presos, especialmente en quen pasou moitos anos no cárcere. 3) Saúde mental: depresión, ansiedade e outras patoloxías ou trastornos de conduta que producen na persoa sentimentos e ideas de maior seguridade alí dentro, que ter que volver a enfrontar os desafíos dunha a vida no exterior xa descoñecida. 4) Falta de oportunidades: Se un preso no ten acceso a programas de rehabilitación ou formación profesional dentro da prisión, créase unha autopercepción de incapacidade para  encontrar un traballo ou un lugar algo seguro na sociedade que lle agarde á saída. 6) Illamento social: Despois de tanto tempo perdéronse os contactos coas familias ou comunidades que evoluíron e xa son absolutamente outras. E é preferíbel a familiaridade da prisión do que a perspectiva de reintegrarse que se presenta abrumadora para as capacidades xa da propia idade. 7) Adaptación á vida da prisión: Eu agora xa son de fóra. Estou adaptado e aquí dentro teño a seguridade das necesidades básicas: alimento, estancia e non vou ser agredido. Vale máis o malo coñecido do que unha realidade hostil que me espera fóra. 

 

Algunhas persoas adáptanse á vida en prisión e pillaron unha rutina e mesmo un sentido de pertenza e identidade que lles resulta moi difícil deixar atrás.

 

No cárcere estímase que o 40 % ten algunha patoloxía psicolóxica ou psiquiátrica xa desde a infancia. Hai un aumento considerábel e preocupante de suicidios ou intentos en todas as idades.  

 

Estamos ante enfermos ou delincuentes? Escoitar falar de deportacións masivas está agora na boca da parte “máis ben pensante” da sociedade actual. Os dereitos humanos deixaron de seren dereitos e deixaron de  seren humanos. E xa non poden ser invocados nos ordenamentos xurídicos e menos na reflexión ética nin como doutrina e signo de civilización.

Atreverse a falar hoxe de rehabilitación, reinserción e resocialización estase a volver tal coma unha inxuria, insulto, ofensa, agravio, desprezo, deshonra, afronta, vilipendio, infamia na sociedade  dos “normais”. 

 

“Oito millóns de persoas en España están desafiados de expulsión como proposta de  gran solución de política avanzada”. Iso resoou con forza altisonante e contundente no Congreso dos Deputados esta semana pasada. Está nas hemerotecas. Trump: " Estes recentes avances na aplicación da lei migratoria "ante" o novo centro de detención no Aeroporto Dade-Collier, o Alligator Alcatraz", está no medio dos Everglades, unha zona natural rodeada de réptiles”. Bukele e os cárceres-gaiolas de El Salvador. Os cárceres flotantes de Inglaterra para  presos refuxiados ou sen papeis. As masacres de Gaza cando os nenos e mulleres van aos centros de reparto de alimentos. E Rusia, China, e ...

 

En España as cousas pintan algo mellor. Así as cousas nunha simple visual de primeira páxina de calquera xornal de cada día, como atreverse a falar de preocuparnos pola saída dos presos? Sobre todo dos das grandes masas de pobres, inadaptados, enfermos e apátridas ou fuxidos das persecucións?  Que podrezan alí! Salvo que sexan da miña familia e a miña familia sexa da élite “guapa”. Daquela, ...? 

 

E porén convén seguir falando dos “nosos presos e presas “ e da nosa sociedade antes que sexa tarde.  É preciso invocar sempre o art. 25,§ 2 da nosa Constitución: rehabilitación, reeducación, reinserción,  resocialización, etc. E o problema vén de  atrás. Imos comezar con un testemuño real: “A saída da prisión dáme medo. Téñolle medo xa á porta da saída. Cheguei a terlle cariño á seguridade que dá a prisión”. 

 

Hai un número crecente de internos que non desexan saír. A onde van ir? Non teñen con quen. “Que proxectos podo ter?” Velaquí un testemuño de 1982 publicado en Francia:  

“Cando eu saia do cárcere, eu son coma un home “desconxelado” despois de moitos anos da súa morte. Si. Teño medo e pavor a todos os problemas que de golpe se me presentan á saída. E teño medo tamén a que se me tome por un enfermo e mesmo a apañar unha enfermidade”. 

 

“Axudádeme a axudarme a min mesmo! Ese é o meu berro desesperado, que ninguén entende nin escoita”. “Eu non quero ser “un pobriño”. Ese “pobre home” a quen se lle socorre, a quen hai que valerlle en todo. E falarme infantilmente e coa linguaxe ameazante da pedagoxía da vara. Eu quero ser e quero chegar a ser alguén que cada día se volve progresivamente responsábel de si mesmo. Responsábel da miña vida”. 

 

“E porén necesito presencias. Preciso que me axuden a dar pequenos pasos. Saber ir poñendo un paso diante doutro e reaprender a camiñar e a marchar. Perdín todo ou xa non o tiven nunca. Xa cho teño dito, e repítoo con forza, eu non quero ser “un asistido”. Eu teño ganas e ‘envexa’ de chegar a compartir contigo os meus éxitos e acertos, de que sexa certa a miña Resurreción”. 

 

“Despois da ansiedade de anos de espera dun xuízo e do cumprimento dunha  condena, tamén a condena acaba.  E, ben que mal, “o proceso” cumpriu o seu tempo. E recomeza todo”. 

 

“Todo o meu ser está ‘resentido’, atravesado, pola prisionización: Que facer agora? A liberdade xa está aí: E a liberación persoal?  Hai alegría? Si”.  “Pero a ansiedade agólpaseme nos miolos e no corazón. E o meu sitio xa é  o cárcere!”. (Guy Gilbert, Des jeunes y entrent des fauves en sortent, 1982). E estamos falando de adultos. Xa non digamos nos “reformatorios” dos rapaces novos”.  

 

Outros testemuños:  Que me espera agora aí fóra? Quen me espera? Mañá xa!

Déixanme na porta da prisión “á hora que toque”. Talvez ás sete ou oito do serán. E todo recomeza aí! Empezo por non saber onde está situado o cárcere, que están moi lonxe das zonas urbanas. Como chego ao primeiro enlace viario para algún lado?  E a estas horas?

E o problema non é do funcionariado,  que non ten misión fóra. É do sistema. Madrid fica moi lonxe e non sabe como é o hábitat galego.

 

Pero necesito ser eu e estar presente? En que traballo? Que domicilio? Como subsistir? Que “leñe” vou  facer comigo? Por veces é o terror. Un gran número impresionante de suicidios, intentados ou conseguidos, marcan os últimos meses, e a veces os últimos días da prisión e comeza a desesperación. E tamén os primeiros tempos das saídas E aparecen os colegas e ofrecéndoche unha dose para ‘dormila’ esa noite. E xa estás de novo atrapado. E xa es un reincidente “irredento”.

 

Non todos eles fan esta análise en profundidade. “Pero a realidade está aí. E dela só sabemos quen fomos atrapados por esta angustia ...”  Como  se encontra animicamente un prisioneiro á saída? E nos seguintes días? Pode ser que o cruces  na súa ruta varias veces á semana e, quizás, algúns meses. E despois, ...,  pérdese de vista. 

 

Que foi del? Tamén, tal vez, volveu á casa, e ....? Ou tal vez sen ver saída,  sabe que para volver para o cárcere e entrar de seguro nela, hai que facer unha “gorda”. Xa está de novo no círculo da desesperación. Quería delinquir de novo? Non. “Pero a vida fóra non se me fixo posíbel. Eu xa non teño sitio na sociedade! Non me admiten. Non se me quere. Quérennos e querédesme, ‘apodrecendo’ no “caldeiro”, como me din á cara”. Con frecuencia o peor do cárcere está no despois. É o máis duro!

 

No sistema actual de  cárcere,  sobre  todo en condenas longas, fai falta moita paciencia e moito tempo para que “o liberado” poida con carga tan pesada. E xa non falo só do humano, senón do estigma grande do tempo, da soidade e inactividade de horas dando voltas á nora do espazo e tempo. Fai falta moita sorte e  moitas axudas  para recomezar e adaptarse á vida de fora. É algo desconcertante! Ben imposíbel. Nada parecido ao pensado ou soñado. Non hai máis que medos e rexeitamentos. 

 

A vida trepidante non se sabe nin se pode seguir para quen o tempo foi interminábel pola lentitude no decorrer de cada día e nun espazo mínimo, onde non hai lugar para a anchura do mundo. Pérdeste! Non tes referencias dos límites. O cárcere non é un instrumento educativo.

Fan falta moitas mans e moi amigas, seguras e pacientes. Que non cansen e ao mesmo tempo que “tiren” da túa vida cara adiante. Fai falta unha comunidade receptiva e acolledora que axude a “re-facer“ unha vida que só sufriu desfeitas e deconstrucións.

 

Á saída, ese día, fannos un recibimento e unha festiña familiar e de amigos que “marca” e axuda. Foi “un día de soño”. Pero dura ese día. Porque, á mañá seguinte, moi cediño, inmediatamente xa, a vida segue coa súa aceleración. E a amizade vólvese esixente e estrita. E vas estar observado e no punto de mira. Porque “aquí e agora” a vida vai así. Horas de entrada e saída. Ritmos trepidantes e precisos.

 

“Eu esperábate para compartir un cachiño de pan comigo”. “Pero non apareciches”.  “Non me esperaches”. “E experimentamos que grande é a pobreza, e as marcas da prisión e as súas feridas tan fondas”. “Xa non hai piedade para min!”, dixo Díaz Castro.

 

A calidade da escoita activa e a escoita vulnerábel, dos inmensos monólogos ou silencios e enclaustramentos leva moito tempo e comprensión. E cansa. “Levo tanto tempo de silencio e de silencios, de desconfianzas de todos e de todo!”  No cárcere non se xera confianza en ninguén. E aquí, ninguén é capaz de “pillar” este “auto acelerado e na cuarta longa”.

O modelo de cárcere non vale.Todo está cara atrás: Castigo, obediencia, silencio, infantilización. ... 

 

Non hai acompañamento progresivo. Sempre é igual a presenza e o ritmo do proceso. Non hai “proceso” nin “procesualidade”. Hai “des-gradualidade”. Retroceso procesual, degradación progresiva. De-construción. No cárcere hai só un obxectivo supremo: “Que o preso/a non escape e que non se poida suicidar”. “Cinco recontos ao día”. Dan os números?  Pois que siga a rutina.

 

E con estas “defensas” saes á rúa? E que fago eu contra a noite, chovendo e no inverno, sen comunicacións e sen familia, sen cartos nin comunicacións, sen albergue? Véxome impotente e non acerto. E vexo infindos dedos apuntándome nas tebras: “ Coidado con ese/esa!

Un relato real: Aquel home xa non era de ninguén e era de ningures. Catro días de auga, frío e neve, na entrada daquel restaurante da Vila de Teixeiro, que o “aceptaron” por compaixón. E por máis axudas que pediron, só conseguiron, ao 4º día, que o “metesen no coche da “linea” cara  a Santiago, para ser “outro máis da rúa”.  Non tiña para onde ir e non tiña con quen ir. Era de ninguén e de ningures. Que foi del? Nunca máis souben del. (X. Campo Freire. Aquel home xa non era de ningúen e era de ningures, Galicia Digital. Ver en Google).

 

Seguiremos co tema. Meu Deus! Canta é a soidade dos presos!, diría Bécquer.