Unha oportunidade excepcional

O fondo de recuperación europea acordado o pasado 21 de Xullo supón unha oportunidade histórica de alcance aínda imprevisible para Galicia. As vindeiras xeracións non nos perdoarán que perdamos a que parece xa derradeira ocasión de colocar o país na senda da modernidade.

Por Marcelino Fdez. Mallo | A Coruña | 06/08/2020

Hai dez días, os países da UE chegaban a un acordo cualificado de histórico polo que España recibirá 140.000 millóns de euros do fondo dotado para a recuperación europea trala crise da covid-19. O fondo non só pretende responder os desafíos da pandemia senón tamén abordar as transformacións de futuro que os países europeos necesitan. 

Agora, atentos/as ás condicións do fondo, que debe ser aplicado ao desenvolvemento dunha economía sustentable e neutral respecto ao clima con incidencia concreta, entre outros, nos seguintes aspectos:
- Apoio a sectores clave e investimento nas cadeas de valor críticas
- Cohesión territorial
- Desenvolvemento rural, reformas estruturais de acordo ao Pacto Verde Europeo; principio “da granxa á mesa”
- Investimentos estratéxicos con preferencia en Investigación e innovación

Traducido: unha inmensa oportunidade para transformarmos o rural galego nun eixo do progreso para o país.

A salvación do rural galego

Alguén (escasamente informado) poderá preguntar: por que temos que transformar o rural galego?

Primeiro, porque a produción agraria vexetal, unha das claves absolutas do futuro económico no planeta, de Galicia leva décadas perdendo cota nos mercados españois e europeos. Porque a superficie agraria utilizada de Galicia está á cola de Europa, con cifras que producen auténtica vergoña. Porque a produtividade da terra en Galicia atópase a unha notable distancia das medias europeas. E porque o rural galego amosa unha especialización tráxica e ruinosa nun produto nocivo e de mínima repercusión nas cadeas de valor da economía de Galicia: o eucalipto.

Non imos repetir as cifras e os argumentos mil veces expostos en torno a esta especie arbórea exótica e invasora. Abonda con lembrar que Galicia é o único país europeo (posiblemente mundial) que converteu en hexemónica unha especie alóctona; que os países europeos con maior especialización forestal coma Finlandia, Estonia, Lituania, Alemaña, Francia, Suíza ou Austria, non teñen unha soa explotación de eucalipto no seu territorio e amosan cifras de rendemento moi superiores ás do monte galego. E así mesmo presentan cifras notablemente superiores de produtividade sobre a terra países con especialización agraria coma Dinamarca, Países Baixos ou Irlanda.

Permitan so unhas poucas cifras ilustrativas. A produción do sector primario en Galicia ronda os 3.400 millóns de euros que se distribúen en 2/3 de produción animal e o restante 1/3 de produción vexetal. Nos Países Baixos, de tamaño comparable (un 40% maior), a produción agraria é de 28.900 millóns. Outra realidade semella posible se un decide aplicar políticas radicalmente distintas ás actuais.

En termos máis próximos, se Galicia representa o 5,8% da superficie española, a súa produción agrícola supón o 4,3%. En canto á superficie agraria utilizada, a comparativa é aínda máis desfavorable: implica unicamente o 2,7% do total español. Tales diferenzas negativas prodúcense a pesar de contar Galicia cun clima benigno para o agro e un solo sen área desertizada ningunha, a diferenza das CCAA do centro e leste de España. De feito, a superficie agraria en Galicia é maioritariamente de secano mentres que no resto da península predomina o regadío.

Aínda que as cifras do eucalipto en Galicia representan unha especie de buraco negro, pódese estimar que esta árbore exótica e invasora ocupa arredor de 600.000 Has. de terreo, xa moi preto da superficie total dedicada a agricultura (brutal pero absolutamente real). O abandono do campo reflíctese outrosí na superficie improdutiva, matogueira en xeral, que alcanza as 900.000 Has. Queren máis argumentos a prol da revolución do rural galego?
Os efectos da situación resumida nos parágrafos anteriores vese cada vez que facemos a compra nun supermercado galego e comprobamos que a maioría das hortalizas proceden de Andalucía, Murcia, Navarra ou La Mancha; a maioría das legumes de Andalucía ou das Castelas; a maioría da froita de Aragón, Comunidade Valenciana ou Cataluña, e ata a maioría das patacas proceden de Castela-León cando non de Francia. 

Toca decidir e actuar

A revolución do medio rural en Galicia resulta imprescindible se queremos ter un futuro dentro da economía europea que a pandemia parece ter inaugurado. A erradicación do eucalipto e a súa substitución por árbores autóctonas e produción agraria vexetal cumpre todos e cada un dos postulados da economía verde, crearía milleiros de postos de traballo de diversa índole, estimularía a economía polo efecto multiplicador sobre a industria, propiciaría actividade innovadora e recuperaría unha paisaxe noutrora amplamente admirada.

A resistencia contra este gran proxecto viría do argumento habitual: o eucalipto garante ingresos complementarios para miles de pequenos propietarios. Tal argumento é unha falacia: calquera outra explotación produciría rendementos superiores mentres que os propietarios se beneficiarían ben do alugueiro das terras ou ben da súa participación nos rendementos xerados polos novos cultivos. A cuestión é fomentar unha estrutura produtiva que faga rendible a explotación do bosque autóctono e a produción vexetal; como non podería ser doutro xeito, os beneficios consecuentes haberanse distribuír en función do valor das achegas de cada participante.

Quen ha liderar a metamorfose do rural galego? Se cadra habería preguntarse a quen lle interesa máis. En principio, interésalle ao goberno central quen ten a obriga de transformar o modelo económico español e facelo menos dependente do turismo e o ladrillo. Debería interesarlle especialmente á Xunta de Galicia cuxa obriga pasa por propiciar o desenvolvemento sostible do país inda que os antecedentes (anteriores executivos de Feijóo) non nos permiten ser optimistas. Debería interesarlle aos principais partidos da oposición comprometidos co obxectivo de dotar a Galicia dos instrumentos óptimos para unha competitividade baseada na industria sostible e a protección ao medio e á biodiversidade. E interesaralle tamén ás administracións provinciais e municipais: ás deputacións porque se lles ofrece unha magnífica ocasión de demostrar a súa vixencia estratéxica e aos concellos como beneficiarios potenciais do fondo de recuperación (así queda explicitado nos programas aprobados pola UE).

Menos a ENCE (para cando a anulación da concesión prorrogada polo goberno en funcións de Rajoy?) e a algún empresario acomodado da madeira, a transformación do rural galego debería interesar a tódolos niveis da Administración. Pedro Sánchez, como xestor supremo do fondo de recuperación, debe tomar partido, así como a galega Nadia Calviño e Luis Planas, principais ministrxs afectadxs. Núñez Feijoo, Ana Pontón e Gonzalo Caballero deben amosar o seu compromiso e determinación. Pilar Cancela, Yolanda Díaz, Néstor Rego, Valentín G. Formoso, Carmela Silva ou Xosé Tomé deben asumir un papel relevante tamén. Non nos poden fallar. As vindeiras xeracións non llelo perdoarían.