“Escachar # Espichar(se) á/de/da/coa risa”, equivalentes, entre moitas, á castelá “desternillarse de risa” (1ª parte)

Dado que o prometido é debido, e que na anterior entrega nos comprometemos a abordar as secuencias lingüísticas galegas que se virían a corresponder coa castelá mearse de risa (ou desternillarse de risa e outras semellantes, nun rexistro menos popular ou vulgar), imos darlles, pois, un pequeno repaso, repaso que imos dividir en dúas entregas dado o considerable número de expresións que veñen a incidir no significado de “rir moito e con moitas ganas”.

Desternillarse # Mondarse # Morirse # Partirse # Troncharse de risa

{= Rir moito e con moitas ganas.}

Escachar á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Espichar á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir && Espicharse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Escarcallarse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Esmendrellarse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Escangallarse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Escarranchar á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir && Escarrancharse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Fartarse a rir # de rir

Matarse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Partirse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Escacharelarse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Rebentar á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Chorar á risa # de risa # da risa # coa risa

Tronzar á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir && Tronzarse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

[TAMÉN, SE CADRA ASOCIADAS EN MAIOR MEDIDA A CONTEXTOS DE USO INDA MÁIS POPULARES OU FAMILIARES]:

Escarallarse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Esperrecharse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Escagallarse á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir

Ex.: ¡Es tan cachondo que no haces más que troncharte de la risa con él!

¡É tan carallán que non fas outro oficio ca escachar á risa ‡ ca espichar(te) de risa ‡ ca escarcallarte da risa ‡ ca esmendrellarte coa risa ‡ ca escangallarte a rir ‡ ca escarranchar(te) á risa ‡ ca fartarte de rir ‡ ca matarte de risa ‡ ca partirte coa risa ‡ ca escacharelarte a rir ‡ ca rebentar á risa ‡ ca chorar da risa ‡ ca tronzar(te) coa risa ‡ ca escarallarte á risa ‡ ca esperrecharte de risa ‡ ca escagallarte da risa con el!

● Tamén:

Esfachicarse coa risa && Caer de cu coa risa

Ex.: ¡É tan carallán que con el non fas outro oficio ca te esfachicares coa risa ‡ ca caeres de cu coa risa!

● Tamén, posiblemente asociadas a rexistros de uso máis coloquiais, ou mesmo vulgares:

Mearse de risa

Mexar por si[por min, por ti, por nós...] á risa # de risa # da risa # coa risa # a rir && Mexar á risa # de risa # da risa # coa risa && [E MESMO, EN CONTEXTOS]: Rir a/ata mexar por si[por min, por ti, por nós...]

Ex.: ¡É tan carallán que con el non fas outro oficio ca mexares por ti coa risa ‡ ca mexares de risa ‡ ca rires a/ata mexar por ti!

● E inda tamén:

Llorar de risa

Chorar á risa # de risa # da risa # coa risa && Caerlle as lágrimas ós ollos (de risa # da risa # coa risa)

Ex.: ¡É tan carallán que con el non fas outro oficio ca chorares da risa ‡ que con el cáenche seguido as lágrimas ós ollos (da risa).

NOTAS:

1. Malia que en todos estes casos facemos constar o complemento verbal (isto é, de risa en castelán, e á risa, de risa, da risa, coa risa ou a rir en galego), cómpre ter en conta que en non poucas ocasións –e normalmente provocado por que o contexto fai que se sobreentenda o sentido– varios dos verbos referidos se empregan a secas para dar conta deste mesmo significado:

Ex.: Te empieza a contar chistes y es que te desternillas ‡ te mondas ‡ te tronchas ‡ te partes ‡ te meas.

Empézache a contar chistes e é que escachas ‡ que te espichas ‡ que te escarcallas ‡ que te esmendrellas ‡ que te escangallas ‡ que te escarranchas ‡ que te escarallas ‡ que te esperrechas ‡ que te escagallas ‡ que mexas por ti.

Obsérvese que aqueles verbos que teñen a opción de se empregaren como intransitivos ou pronominais cando levan explícito o complemento verbal –isto é, espichar(se), escarranchar(se) e tronzar(se)–, se este non aparece úsanse na súa forma pronominal:

Ex.: Con el espíchaste ‡ escarránchaste ‡ trónzaste.

2. As expresións galegas están tiradas das seguintes fontes:

- Recolleita propia da oralidade galega.

- Recolleita propia documental (artigos de prensa, artigos ou comentarios na Rede, obras escritas, folletos publicitarios, etc.).

- Ferro Ruibal, Xesús: “Dentes e moas na fraseoloxía galega”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 12, 2010, páxs. 69-126. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Franco Grande, Xosé Luís: Diccionario galego castelán e vocabulario castelán-galego (2ª edición). Publicado en 1972. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- García González, Constantino: Glosario de voces galegas de hoxe (1985). Universidade de Santiago, Verba, anexo 27. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- López Ferro, Xosé María: “Locucións, fórmulas e paremias do concello das Pontes de García Rodríguez”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 17, 2015, páxs. 135-178. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Martín Sarmiento: Material lexicográfico elaborado por Frei Martín Sarmiento entre 1745 e 1770. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- Martíns [antes, Martínez] Seixo, Ramón Anxo: “Hai cousas que parecen lousas. Unha nova achega á fraseoloxía do Cachafeiro”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 18, 2016, páxs. 211-247. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Real Academia Galega: Dicionario da Real Academia Galega (versión en liña).

- Rodríguez González, Eladio: Diccionario enciclopédico gallego castellano, vols. I (1958), II (1960) e III (1961). Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).