Que relación existe entre dous altos cargos militares franquistas e as estatuas roubadas do mestre Mateo?
O tenente coronel do Estado Maior do Exército español, Carmelo Medrano Ezquerra, e o xeneral de Brigada Celestino Aranguren Bourgón foron avós de Adelaida Nieves Medrano Aranguren, a xuíza que desestimou a denuncia do Concello de Santiago para recuperar as esculturas. E esta é a súa historia.
Por Xurxo Salgado | Compostela | 22/02/2019 | Actualizada ás 14:06
Esta é a historia dun expolio, do roubo de parte do patrimonio de todos os galegos e dun pequeno anaco da historia da cidade de Santiago de Compostela. Esta historia comeza a finais do século XII e principios do século XIII, cando a un dos maiores xenios que deu a escultura medieval da península ibérica, o mestre Mateo, lle encargaron facer o Pórtico da Gloria. Pero, a pesar dos oito séculos que pasaron, a historia non está pechada. Chega aos nosos días e, polo medio, hai unha complexa trama de abandono, roubo, compra, expropiación e, amiguismo.
Durante ese tempo dúas das estatuas que Mateo fixo para a súa gran obra, a dos patriarcas xudeos Isaac e Abraham, foron a parar aos xardíns do claustro de Fonseca. A finais do século XVIII, o conde de Ximonde fíxose nelas, e decidiu levalas e colocalas nun pazo da súa propiedade no concello de Vedra, a 20 quilómetros de Santiago. Tal e como informa o portal Historia de Galicia, En 1947, o Concello de Santiago, e o entón alcalde Joaquín Sarmiento, propuxo comprar dúas figuras.
Tras a súa compara, e unha vez novamente na Catedral, as estatuas foron utilizadas para decorar a escalinata do Pazo de Raxoi. E hai que agardar ata 1961 para volver saber desas pezas. Atoparonse nunha exposición sobre arte románico, e é nesta mostra cando aparece a primeira referencia a que as esculturas pertencen a Franco e están gardados no Pazo de Meirás. Despois desa exposición, as figuras do Mestre Mateo foron trasladadas a outra propiedade da familia Franco, a Casa de Cornide, na Coruña.
AS ESTATUAS EN PODER DE FRANCO
Non consta ningún documento sobre a cesión das estatuas a Franco por parte do Concello de Santiago, pero existen testemuños que apuntan a que as pezas foron un agasallo a Carmen Polo na visita que o ditador realizou a Santiago para participar na invocación ao Apóstolo Santiago no Ano Santo de 1954.
Foi por iso que o Concello de Santiago iniciou unha batalla xudicial para que esas pezas volvan a ser patrimonio da cidade. Unha primeira batalla que perdeu en Madrid logo de que a xuíza Adelaida Nieves Medrano Aranguren desestimase a demanda.
E é neste punto onde Franco se volve a cruzar na historia xudicial destas pezas. A maxistrada Medrano Aranguren é neta de Carmelo Medrano Ezquerra e de Celestino Aranguren Bourgón.
Pero, quen foron estes dous militares?. O Capitán do Estado Maior do Exército español, Carmelo Medrano Ezquerra, e o xeneral de Brigada Celestino Aranguren Bourgón foron dous militares de carreira, con ampla tradición militar. Os dous tiveron papeis determinantes durante o alzamento militar do 36 en apoio do xeneral Francisco Franco e tamén con posterioridade, con importantes cargos no Réxime.
CARMELO MEDRANO EZQUERRA
Segundo recolle Arturo García Álvarez-Coque en “Los militares del Estado Mayor en la Guerra Civil Española”, Carmelo Medrano foi do núcleo duro da conxura militar en Melilla e, precisamente, foi el, xunto con outro militar, o tenente coronel Darío Gazapo os que precipitaron o Golpe militar.
Contrastando diversas fontes Gil Honduvilla proporciona un relato pormenorizado do ocorrido en Melilla o día 17 de xullo, un día antes do levantamento. Na mañá dese día, un cargamento de pistolas para armar a falanxistas de Melilla foi depositado no edificio da Comisión Xeográfica de Límites de África, dependencia a cargo dos oficiais do Corpo de Estado Maior (EM), tenente coronel Darío Gazapo e o capitán Carmelo Medrano. Un dos enlaces encargados de repartir as armas delatou o que ocorría, o que provocou unha orde de rexistro da Comisión de Límites.
Os conspiradores alí reunidos, auxiliados por soldados do veciño acuartelamento da Lexión, dominaron aos gardas de Asalto encargados do rexistro, o que significou o inicio da insurrección e foi de feito o primeiro acto violento da guerra civil, aínda que sen derramamento de sangue.
Logo participaría activamente na guerra ascendendo a tentente coronel e xa en 1939, Medrano foi un dos comisionados que negociaron a rendición do exército republicano e asinou o “parte de la victoria”, xusto debaixo de Franco o 1 de abril de 1939.
De feito, os militares do Estado Maior foron de fundamental importancia na dirección do exército xurdido da guerra civil, e por tanto na consolidación do poder do xeneral Franco. A Medrano Franco premiariao cunha subsecretaría de Estado.
CELESTINO ARANGUREN BOURGÓN
O outro militar, avó da xuíza, foi Celestino Aranguren Bourgón, un xeneral de Brigada de Infantería que tamén apoio o alzamento e participou activamente na guerra civil. En setembro de 1950 foi nomeado por Franco Gobernador Militar de Granada e Subinspector da novena Rexión Militar.
A súa relación con Franco foi moi estreita e, de feito, e tal e como recolle o ABC do 17 de outubro de 1963, e xa como militar na reserva, foi recibido en audiencia polo propio ditador xunto con outros militares franquistas de alto rango.
Aranguren Bourgón participou como conselleiro na SOFICO (Sociedad Fianciera Internacional de Construcciones), empresa que quebra en 1974 provocando o maior escándalo financiero do franquismo.
