“Non dar voz nin vez” ou “non dar vez”, equivalentes á castelá “no dar vela en un entierro”

Ben seguro que todos temos vivido esa situación na cal dúas ou máis persoas están a tratar algún tema ou cuestión e, de socate, outra persoa que non formaba parte dese círculo orixinal pasa a intervir ou a meterse na conversa sen ser convidado. E ben seguro tamén que cando alguén dos do círculo orixinal considera importuna ou improcedente esa intromisión, ou non gusta dela, temos escoitado que lle di ó “intruso” algo así como ¿e a ti quen che deu vela neste enterro?, a ti ninguén che deu vela neste enterro ou expresións semellantes.

Como queira que cando presenta o significado que en galego é fornecido polo vocábulo candea, a voz vela é considerada un barbarismo non admitido normativamente, parece que a locución fraseolóxica tampouco debe de ser moi propia do galego.

Vexamos, pois, algúns xeitos de dicir que se poden usar en galego nestes mesmos contextos.

No dar vela a alguien en un entierro # para un entierro

{= Non convidar a alguén a intervir –nin lle dar tampouco motivo, ocasión ou pretexto para facelo– no asunto de que se está a tratar. }

Non lle dar (nin) voz nin vez [nun asunto # nisto # aquí # ...]

Non lle dar vez [nun asunto # nisto # aquí # ...]

[E MAIS]:

Non lle dar voz [nun asunto # nisto # aquí # ...]

Ex.: Tú cállate, que nadie te ha dado vela en este entierro.

Ti, a calar, que (neste asunto # aquí # nisto…) ninguén che deu (nin) voz nin vez ‡ ninguén che deu vez ‡ ninguén che deu voz.

NOTA: Obsérvese que cando se emprega en sentido interrogativo, faise sen a partícula negativa (isto é, “no” en castelán, “non” en galego). Ex.: ¿Pero a ese pavo quién le ha dado vela en este entierro? ¿Pero a ese guicho quen lle deu voz e vez (neste asunto # aquí # nisto…) ‡ quen lle deu vez (neste asunto # aquí # nisto…) ‡ quen lle deu vez (neste asunto # aquí # nisto…) ‡ quen lle deu voz (neste asunto # aquí # nisto…)?

● Tamén, en contextos:

Non o/a mandar ninguén a tocar a gaita aquí [neste asunto # nisto...] && [E INCLUSO]: Dar pé

Ex.: Ti, a calar, que ninguén che mandou a tocar a gaita aquí[neste asunto # nisto] ‡ que ninguén che deu pé nisto.

Ex.: ¿Pero a ese guicho quen o mandou tocar a gaita aquí ‡ quen lle deu pé aquí?

● E mesmo tamén, en contextos de uso basicamente familiares ou coloquiais en que a expresión a emite un adulto dirixíndose a un cativo ou referíndose a un cativo:

(Aínda/Inda) Non lle tocar falar este ano

Ex.: Ti, a calar, que inda non che toca falar este ano.

Ex.: ¿Pero a ese cativo quen lle dixo que lle tocaba falar este ano?

● E inda tamén, en enunciados non interrogativos e en contextos en que a persoa a quen se fai referencia está presente (NON SERÍAN AXEITADAS, POIS, PARA O SEGUNDO DOS EXEMPLOS QUE PUXEMOS), formando sempre enunciado de seu e dando a entender que non se lle dá pé a alguén para que participe nun asunto:

Os de fóra dan tabaco

Os de fóra fan cigarros

Os de fóra rachan (a) leña

Quen está fóra racha a leña

Ex.: Ti, a calar, que os de fóra dan tabaco # que os de fóra rachan (a) leña # que quen está fóra racha a leña.

● Inda incluso tamén, en certos contextos normalmente asociados a ámbitos de uso coloquiais, formando enunciado de seu e dando a entender que alguén se meteu, ou se está a meter, onde non lle corresponde:

(Sempre) Van os cans onde non os chaman

Ex.: Tú cállate, que nadie te ha dado vela en este entierro.

¡Ti cala, ho, que (sempre) van os cans onde non os chaman!

NOTAS:

1. As paremias os de fóra dan tabaco, os de fóra rachan (a) leña e quen está fóra racha a leña é moi probable que procedan do ambiente dos xogos de cartas (cando menos, aí é onde máis as temos rexistrado), no cal se usan para lle dicir a alguén que está a mirar desde fóra unha partida, e que fai algún comentario respecto dela, que aqueles que non están a xogar o que deben facer é permanecer calados.

Virían a cadrar coa paremia bien juega quien mira do castelán.

E como estamos xenerosos, van hoxe dúas entradas fraseolóxicas polo prezo dunha:

Bien juega quien mira

{= Expresión con que se reprende a alguén que desde fóra está a mirar un xogo –nomeadamente de cartas– e critica algunha xogada ou fai algún comentario ou recomendación respecto do xeito de xogar dalgún dos participantes. Por extensión, tamén se aplica a quen pretende dar leccións sen se comprometer nin cooperar.}

Os de fóra dan tabaco

Os de fóra fan cigarros

Os de fóra rachan (a) leña

Quen está fóra racha a leña

Ex.: [Comentario de alguén que está a mirar unha partida de tute]: —Tal y como están las cartas, si ahora arrastra, todas suyas. [Resposta reprensiva dun dos que están a xogar]: —¡A callarse, eh, que bien juega quien mira!

—Tal e como están as cartas, se agora arrastra, todas súas. —¡A calar, eh, que os de fóra dan tabaco ‡ que os de fóra fan cigarros ‡ que os de fóra rachan (a) leña ‡ que quen está fóra racha a leña!

2. As expresións galegas están tiradas das seguintes fontes:

- Recolleita propia da oralidade galega.

- Recolleita propia documental (artigos de prensa, artigos ou comentarios na Rede, obras escritas, folletos publicitarios, etc.).

- Cerviño Ferrín, María Victoria: “Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 14, 2012, páxs. 287-308. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Da Cerna: “Ditos, frases feitas e refráns”, no blog “Da Cerna”, accesible no enderezo https://dacerna.blogspot.com/p/ditos-e-frases-feitas.html.

- Fraseoloxía Carcamana. Dentro do blog Historia e historias da Arousa.

- Groba Bouza, Fernando: “Nas uñas, nas mans ou nos pés has saír a quen es”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 16, 2014, páxs. 357-437. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Martínez Seixo, Ramón Anxo (dir.): Dicionario fraseolóxico galego. Edicións A Nosa Terra, Vigo, 2000.

- Pereda Álvarez, José María: Aportaciones léxicas y folklóricas al estudio de la lengua gallega. Publicado en 1953. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).