A nova vida das orquestras: "o pianista traballa nun tanatorio e o saxo fai horas nun autobús"

O verán de 2021 dificilmente terá verbenas, e as culpas --de darse-- haberá que buscalas en Bruselas. A Comisión Europea, órgano encargado do subministro de vacinas para os 26 países da UE, anunciou o pasado 15 de febreiro que non mercaría a Sputnik rusa. Segundo fontes comunitarias, o fluxo actual de doses será “suficiente” para chegar á inmunidade de rabaño en setembro; unha ecuación arriscada na que quizais non se tiveron en conta os reiterados incumprimentos das farmacéuticas occidentais. 

A Sputnik rusa, cunha eficacia que rolda o 90%, desaparecía así do horizonte poucos días despois de que Josep Borell --Alto Representante da UE en Asuntos Exteriores-- mantivera un tirapuxa co goberno de Putin a raíz dos presos cataláns. Fora influínte ou non esta cuestión, o certo é que a campaña de vacinación en Galicia e o resto do Estado avanza lenta, pesada e irregular. O estancamento das cifras vén acompañado de episodios de colectivos profesionais acusando á Xunta de “saltar” a parte dos sectores que están a recibir a Astra-Zéneca.

A parsimonia da campaña dilúe así as poucas esperanzas de volver traballar este ano que mantiña o colectivo das orquestras galegas, sen dúbida un dos máis castigados polas restricións. A diferenza dos hosteleiros, que seguen exercendo a medio gas, os músicos, técnicos e montadores deste sector están a piques de cumprir 12 meses sen traballar un só día. Un aniversario negro que pon contra a cordas a supervivencia de moitos conxuntos, inclusive os máis grandes. 

Por suposto, a delicada situación das orquestras non só ten que ver co parón obrigado ao que foron sometidas. Dende hai meses, o sector vén clamando contra a insuficiencia das axudas públicas recibidas; unha espiñenta cuestión da que saen sinaladas as administracións estatais e autonómicas. “Aínda non recibimos un só euro da Xunta”, relataba a Galicia Confidencial días atrás Javier Saavedra, integrante da xunta directa da Asociación Galega de Orquestras e líder do histórico grupo Los Satélites.

A MEDIDA ESTRELA QUE NON CHEGA

O outro gran cravo sobre as contas das orquestras viría do martelo do Goberno central; e, máis concretamente, do SEPE, o órgano encargado de tramitar os famosos ERTE. Promocionados como a medida estrela do goberno de coalición, os ERTE foron recibidos cun entusiasmo que logo tornou en exasperación para todos aqueles profesionais aos que a axuda non daba chegado. Entre eles estivo Noli, vocalista do grupo coordinado por Saavedra: “pasei 6 meses sen recibir unha axuda, nin un só euro do ERTE”, explica.

Como Noli, o “90%” das empresas da Asociación Galega de Orquestras --maioritaria no sector-- quedaron fóra da rede salvadora do Goberno central. Nos Satélites recordan as duras semanas nas que se foron facendo á idea de que non cobrarían o ERTE: “o primeiro mes ingresáronlle 27€ a algúns compañeiros”, relata Noli, “e xa pensamos que ía comezar a chegar normal, que iso era dun día solto. Pero acabou o mes e nada, e veu o mes seguinte e nada tamén...”.

Entón comezaron as chamadas á administración, cos problemas habituais. “Nunha mañá chamei ao SEPE cerca de 170 veces, e cando me colleron dixéronme: ‘llame en otro momento’”, explica Saavedra. Tras varias semanas, a Asociación conseguiu coñecer por que estaban a quedar fóra da axuda que todos --ou case todos-- desfrutaban: “dixeron que no día do estado de alarma non estabamos dados de alta”, recorda Javier, cun suspiro de incredulidade.

DE ALTAS E BAIXAS

Resulta evidente que as orquestras --xunto co resto do mundo da verbena-- funcionan cun ritmo distinto ao da maior parte de sectores. Neste eido, a actividade non é constante e estendida no tempo, senón que se concentra nos meses do verán e, dentro destes, en datas escollidas. Por esta razón, os conxuntos musicais “funcionan por altas e baixas”, en palabras de Saavedra: é dicir, que entran na SS cando hai traballo e saen dela para regresar ao barbeito invernal.

Estas particularidades non foron tidas en conta polo SEPE, que decidiu excluír do ERTE a todas as empresas dadas de baixa no día 13 de marzo. “Foi unha triste casualidade que declararan a pandemia nesas datas, porque é a época máis frouxa do ano”, explica Saavedra. “Se a declaran unha fin de semana despois, o 80% das orquestras estarían dadas de alta”, calcula con resignación.

AUTOBUSES, CAMIÓNS, TANATORIOS

O peche imposto caeu así sobre un sector que tardaría medio ano en comezar a recibir un tímido fluxo de ingresos da man da administración. Tras varias reunións coa Xunta, a Asociación Galega de Orquestras conseguiu incluír aos seus na prestación “de fixos-discontinuos”; un apoio que, en moitos casos non chega para vivir. Músicos e montadores comezan a probar sorte noutros traballos: “o batería anda no camión hormigonera, o saxo fai horas nun autobús e en centros de día, tamén anda no bus o percusionista, o pianista traballa nun tanatorio... iso si, sempre con vistas a volver”, relata Noli.

Tampouco agocha o vocalista que eses meses sen percibir axudas foron “duros”; lenemente aliviados no seu caso porque contou co apoio da familia. “Pero penso nos compañeiros de fóra, pagando un aluguer, con fillos e sen un familiar que lles puidera botar unha man... pasárono moi mal”, valora. 

HABITACIÓNS INTERIORES

A mesma mala sorte que fixo caer o estado de alarma na semana “máis frouxa do ano” quixo que o parón das orquestras chegara nun momento delicado a nivel financeiro. Como consecuencia desa actividade estacional, os que viven da orquestra rematan por adoptar un ciclo de ‘hibernación económica’: no verán suman unhas ganancias das que logo van tirando ata que comeza novamente a actividade. Neste caso, a pandemia colleunos xusto cando se dispoñían a afinar os instrumentos e enchufar as luces: “foi unha época moi mala”, valora Noli, que engade: “se a pandemia nos tivera collido en outubro a cousa sería distinta, pero colleunos en marzo, cando xa levabamos todo o inverno aguantando”.

Non se sabe en que momento preciso a idea da inmunidade pre-verán saíu voando coma un deses paxaros do mes de maio. A nova, dura para todos, cae como un ferro sobre as casas dos músicos, feirantes e técnicos que viven, xustamente, do que agora está prohibido. Salvo viraxe radical, o verán do 2021 volverá ser de aire quente e parado en habitacións interiores. Un verán perdido. “Para min”, remata Noli, “este ano foi como se non existira. Non me deixou ningún recordo de nada. Nin me dei conta del”.