Francisco Leira: "'Nunca Máis' naceu tamén para cambiar as cousas desde un punto de vista político"

-Por que non se ten feito un traballo sobre o pacifismo en Galicia e España até o de agora?
Si que se ten feito, non de maneira tan sistemática coma este, mais si se tratou o tema en varios traballos. No caso español como estiveron tan presentes as cuestións periféricas, as guerras carlistas, guerras civís e unha dictadura, prestóuselle máis atención a este tipo de cuestións que á outra cara da moeda. Desa banda están os homes e mulleres que se opuxeron á violencia en cada unha das súas formas e cada persoa en función do seu contexto. Mais, insisto, hai traballos como un sobre o pacifismo durante a Restauración. Porén, un libro coma este onde se xuntan tantas persoas e de diferentes disciplinas e abranguer toda a contemporaneidade, non había.

-Dentro de Galicia e no resto do Estado, que figuras salientarías como referentes do pacifismo dentro dos seus contextos históricos?
Un dos casos máis destacados sería o de Sofía Casanova, a quen se lle dedica un capítulo e que foi unha das primeiras correspondentes de guerra, neste caso na I Guerra Mundial. Nos seus escritos pedía a fin do conflito e unha saída pacíficia. Logo toda esas asociacións de mulleres e asociacións pacifistas que naceron antes e durante a II República, tamén tiveron a súa implantación en Galicia. Indo a temas máis recentes, sobre a obxección de conciencia, houbo figuras galegas que foron enviadas á cadea por obxectar, entre eles o Colectivo Berro Seco.

-Durante períodos bélicos como a guerra de Cuba, a de Marrocos ou mesmo a Guerra Civil, como lles afectaba a estas persoas o non quereren participar nestes conflitos armados?
O pacifismo foi evolucionando, non sempre foi igual. Non existe esa idea de “guerra ao invasor” desde unha perspectiva pacifista ou a “loita pacifista”, que non deixa de ser abondo bélico o termo “loita”. Logo están as persoas que non querían participar nunha guerra ou eran antibelicistas, mais deberon adaptarse como o caso de soldados que cometeran accións contrarias ás súas ideas e principios. Ese é un proceso de adaptación inherente a todos os seres humanos e que neste caso lles tocou a eles.

 un libro coma este onde se xuntan tantas persoas e de diferentes disciplinas e abranguer toda a contemporaneidade, non había

-Como é ese proceso de adaptación?
Sempre é complexo e deixa moitas secuelas. Iso puido verse en excombatentes da Guerra Civil en ambos bandos, todos eles cunha pegada psicolóxica aínda por investigar. Moitas veces foi unha cuestión de supervivencia e cando esta é o principal obxectivo do ser humano no seu motor para continuar con vida, finalmente acabas facendo cousas que noutro contexto non sería digno facer.

-O feito da existencia do servizo miliar obrigatorio creou un sentimento militarista dentro da sociedade española como galega?
Penso que non, máis ben penso que case ao contrario. En liñas xerais, o servizo militar foi un problema para quen lle tocaba facelo. Non formou unha sociedade militarista en liñas xerais. Hai sectores en que si, mais noutros foi ao revés, un rexeitamento a todo canto significaba esa vida militar, que era moi complexa máis nun contexto bélico, un feito que acababan repudiando. Cousa que non quita recordos de asueto rememorados tempo despois. Cando lle fan entrevistas a persoas maiores que pasaron pola 'mili', moitas recordan ese período como un momento agradable. Tamén se debe ter en conta unha cousa, están falando da súa mocidade, entón sempre é un pensamento difícil e un tanto distorsionado da realidade. Gil de Biedma dicía sobre a súa experiencia durante a Guerra Civil que era un neno, mais durante o franquismo e a Transición sempre se posicionou contra o réxime franquista. Por iso insistía que el vivira aquela época desde unha perspectiva de neno e vía as cousas doutra perspectiva. Aí pode estar esa idea de distorsión sobre quen fixo a 'mili' como algo interesante e logo a realidade cando debían seguir a disciplina militar.

Había persoas que non querían participar nunha guerra ou eran antibelicistas, mais deberon adaptarse como o caso de soldados que cometeran accións contrarias ás súas ideas e principios

-Sobre o dereito de obxección de conciencia e o seu recoñecemento, sabes das consecuencias para algunhas persoas que non querían facer o servizo militar?
Hai dous períodos diferentes reflectidos en dous capítulos, o de Carlos Ordas e o de Pedro Oliver que o explican moi ben. Nun dos casos, quen se declaba obxector ía ao cárcere e esa visión sobre os obxectores non cambiou até a chegada da democracia. Xa en democracia había sectores sociais procedentes do franquismo ideolóxico que non vían con bos ollos a obxección de conciencia. Ademais, o movemento de obxección de conciencia a medida que avanza xúntase co movemento anti-OTAN, entón, dentro do movemento de esquerda é unha reclamación case conxunta, non só en termos pacifistas senón antimilitaristas tamén. Houbo unha ampla aceptación da obxección en sectores onde o servizo militar non era ben visto e tamén se crearon lazos de solidariedade para que ese movemento fose crecendo, por iso foi entrando na sociedade cada vez con máis forza.

-Cando se realizou  o referendo sobre a permanencia na OTAN, cres que o movemento pacifista e antimilitarista se sentiu traizoado?
O referendo serviu para constatar o peso dos movementos anti-OTAN. Logo seguiron coas súas reclamacións e o pacifismo seguiu sendo un movemento ao mellor non tan estruturado e combativo coma antes do referendo, mais si existía ese sentimento. Debemos entender que España viña dun período de aillamento internacional, moita xente viuno como un mal menor. Logo estaba a forza que tiñan a OTAN e EE.UU para entrar na Organización. Por tanto, puido visibilizarse o peso do movemento antimilitarista en España mais o sentimento pacifista quedou. No epílogo do libro apunto que durante a Transición estes movementos van tendo maior picos de crecemento e decrecemento.

-O movemento 'Nuca Máis' podería estar dentro do abano do movemento pacifista en Galicia?

Non está no libro e non hai ninguén que traballase o movemento 'Nunca Máis', mais si se pode dicir que foi parte da vaga de querer cambiar as cousas desde un punto de vista político que naceu con 'No a la Guerra'. Ambos eran contemporáneos e si que tiña algúns aspectos de facer política doutro xeito diferente ao que se estaba facendo daquela. 

O movemento de obxección de conciencia a medida que avanza xúntase co movemento anti-OTAN, entón, dentro do movemento de esquerda é unha reclamación case conxunta

-O movemento pola insubmisión pode incluírse dentro de posicións pacifistas?

Si, claro, tanto dentro do movemento pacifista como antimilitarista. No libro diferenciamos tres conceptos, o antimilitarismo, o antibelicismo e o pacifismo. O pacifismo sería a non violencia, aínda que hai varias maneiras de entendelo. O antibelicismo é estar contra de todo o entramado militar, iso non quere dicir que non se estea contra a violencia, son dúas cuestións diferentes. Por exemplo, co golpe de estado de 1936, moitos que se opuxeron a el coas armas eran antimilitaristas, mais defendían usar a violencia para loitar contra o golpe de estado. Opúñanse a todo o que significaba o estamento militar, sobre todo en relación coa historia de España, con dúas ditaduras militares no goberno durante o século XX.

-Por que se inclúe dentro do movemento pacifista o movemento “Basta Ya”?
Porque creo que tamén é un movemento de carácter pacifista. Sobre todo, fálase a partir da morte de Miguel Ángel Blanco, o Espírito de Ermua, até que o PP manipulou o que era a dor da xente. A sociedade española maioritariamente se posicionou contra a violencia terrorista, por iso para min tamén é un movemento pacifista.