Pablo Fidalgo, dirixindo o Cambio

Pablo Fidalgo coa coreógrafa Olga Mesa no Aula Seminario do Gaiás / Foto: Manuel G. Vicente.

Pablo Fidalgo Lareo (Vigo, 1984) é de conversar directo e elocuente. Creador de poesía, teatro... en definitiva, de arte e de vida, no seu conversar vai elaborando, palabras mediante, un longo tren de pensamentos. Baixa e sube de vagóns doadamente, toma un pequeno descanso, para despois tornar ao vagón de partida coa mesma facilidade. Puntualiza as ideas cun riso sonoro e sincero.

Pablo mostra unha curiosidade igual de sincera polo seu interlocutor. Actitude, a da curiosidade, que podería ser a orixe de parte da súa obra, o seu interese polo chamado teatro documental, por indagar nas historias, na historia. Inquietude vital e profesional que o levou de Vigo a Madrid, de Madrid a Lisboa, a Arxentina…

Supoño que é esta curiosidade innata o que lle leva a preguntar pola miña orixe. “Manchester” respondo. “Pois o outro día lin… Coñeces a revista Panenka, de fútbol?” “De fútbol?” “Si, eu gusto moito do fútbol, er, gústame moito o fútbol…” Avísame de que quizais meta na entrevista algunha “portuguesada”, consecuencia de vivir en Lisboa.

Tamén confesa que está un pouco canso de responder ás preguntas dos medios sobre Escenas do Cambio: si, temos dous Premios Nacionais de Danza, si, temos varias estreas en España e tamén europeas… Pero dende logo Fidalgo si ten moitas gañas de falar en profundidade de teatro, de danza, das artes escénicas en xeral, e do seu diálogo con Santiago, con Galicia e co mundo. Pablo Fidalgo ten moitas gañas de falar, e non fica calado. Dende a cantina da Cidade da Cultura (CDC),  subímonos ao tren dos pensamentos.

Cal é o diagnóstico desta primeira edición de Escenas do Cambio, no que levamos de festival?

Para min é importante esta toma do espazo [da Cidade da Cultura]. Evidentemente o que estamos a facer é polémico. As cousas que se tratan, as cuestións que formula o festival, relaciónanse de forma violenta co espazo. É interesante pero tamén complicado. Imos ver como vai. Ata agora foi excelente, dende a reacción dos medios ata o público, incrible. (risos)

O festival quere por un lado irromper no que hai e por outro tomar conciencia de que o tecido das artes escénicas aquí está moi fodido, a moitos niveis. Queremos facer tecido, facer proxectos pedagóxicos, formativos. Funcionaron moi ben as conferencias da primeira semana, nas que traemos persoas que fan proxectos independentes en Euskadi, Cataluña... Persoas coas que xa temos creado redes, que queren seguir ligadas ao festival no futuro.

Para min é evidente que este lugar é de todos, hai que ocupalo. É poñernos automaticamente no mapa do mundo...

Escenas do Cambio / Foto: Amanda Pardal

Como xurdiu a idea de Escenas do Cambio?

O que pasa é que… Eu vivín en Madrid dez anos con La Tristura, que era a miña compañía e sufrín ese mundo, un desastre, España pura, incluso os máis modernos. Está todo pechado, chegas a un lugar e non hai forma de saír de aí. Entón atopei en Portugal algúns artistas que tiñan moito en común co meu traballo, coa miña forma de entender todo… A creación tamén é produción, unha forma de entender, o trato coas persoas, o traballo cos demais… A nivel de xestión cultural están noutro nivel, máis semellante á forma de traballar de Europa. A meirande parte dos artistas portugueses están representando por Europa con normalidade. A excepción é España, o problema é España, o normal é traballar así.

Que falta en España, entón? Que problemas principais ves e que podemos aprender doutros países?

Que cada vez que hai un cambio político todo queda arrasado e así non se pode traballar. A arte está por riba da política, un proxecto como este debería existir por encima de cambios de dirección. Para min é evidente.

En cultura hai que traballar para dentro de cinco, dez e cen anos. Traballar dende a perspectiva dos que van vir despois de nós. Pero aquí todo é para resultados inmediatos, todo funciona como marca, e así todo acaba sendo moi irreal. Pero ese tamén é un problema da xente que traballa en cultura, que o permite. Noutros lugares, as ideas pesan máis que a represión. Aquí é ao revés. Estou dicindo unhas cousas un pouco fortes, pero bueno… (e ri)

E volvendo á pregunta inicial, a orixe do festival…

Coñecín a María [María Pereira, directora de Acción Cultural da CDC], comezamos a falar. Eu estaba a traballar no Marco de Vigo, pero non tiñamos moito orzamento e pensaba que o que estaba a facer alí poderíase facer aquí, en grande. Coincidín con María cinco ou seis veces en Vigo, porque ela é de alí. Encontrabámonos na estación de tren e falabamos unha hora, unha hora e media…a abrir cousas. Falabamos, e eu enviaba vídeos, ás veces un pouco fortes. Por exemplo o primeiro que viu da xente de Atlas [unha performance de Ana Borralho e João Galante que abriu Escenas do Cambio] foi dunha peza deles no que mexan enriba de fotos de políticos… (risos de novo)

Penso que María é unha gran descoñecida, que fixo moito traballo de comprender todo isto, de escoitarme a min… Cos grupos de traballo estivo sete horas diarias escoitando as experiencias da xente... Ten unha implicación absoluta e un interese real.

Coa prensa na primeira xornada de Escenas do Cambio. Na segunda posición pola dereita está María Pereira / Foto: Manuel G. Vicente

Que é un festival para ti, que debe ser?

Que é un festival..? Unha festa con pensamento, algo así. Gústame a idea de festa, de celebración. Intentar concentrar nun tempo e espazo moi concretos unha enerxía moi especial, unha comunicación entre a xente. Estou facendo moito traballo de acollida ás compañías, de explicarlles onde están, o contexto… 

Queremos que a xente habite a CDC. Traballamos moito na sinalización dos espazos, abrimos unha cafetería nova… Queremos que a xente poida estar aquí, quedarse e apropiarse do lugar. Pero bueno, é unha primeira edición e tamén noto que é difícil a relación coa cidade [Santiago]. Quizais no futuro sería interesante trasladar unha parte do festival á cidade. Non é imposible, é algo que xa estivemos falando.

Ti como director artístico do festival tes a vantaxe de que tamén es artista, es creador. Iso pode permitirche ver os fallos e necesidades dos festivais dende outro punto de vista.

Total, total. Toda a miña concepción disto vén de aí. Sempre repito que non son un xestor e non quero selo, caín un pouco nisto. Se podo facer estes traballos é porque teño un equipo forte detrás e porque sempre que me meto nunha lea destas -e nos últimos tres anos metinme en varias- sempre explico “eu chego ata aquí”. Hai cousas das que non sei. Da práctica sei todo, pero a nivel administrativo, nada. Neste caso todo ese traballo o fixo Paula González, dunha forma impresionante, porque no teatro e na danza todo é moi complexo a nivel contractual, a nivel de emocións… Estás traballando con persoas, con arte en vivo, é todo moi fráxil. Por iso tamén é moi interesante, claro, pero tamén moi fráxil.

Entón Pablo remítese ao sábado 7 deste mes, a primeira fin de semana de Escenas do Cambio, cando non chegou a escenografía da premio nacional de danza La Ribot e tívose que suspender a súa actuación.

Todos pensamos que sería unha gran catástrofe. Ao final fixo unha conferencia impresionante que foi moi ben, practicamente toda a xente se quedou e case serviu de introdución á obra que virá despois…

O público no Museo Centro Gaiás tras a charla de La Ribot / Foto: Manuel G. Vicente.

O espectáculo de La Ribot en colaboración con Juan Domínguez e Juan Loriente, El triunfo de la libertad, posponse para o próximo domingo 22. Pero regresemos ao vagón inicial deste tren de pensamentos; volvamos a esa dobre condición de director artístico e artista que ten Pablo Fidalgo…

A min interésame moito o modelo francés, de artistas dirixindo centros dramáticos, centros coreográficos nacionais. Constrúen todo a partir do seu traballo, gran parte das súas programacións están en diálogo con el. Iso paréceme excelente. Eu nesta primeira edición decidín non programarme, porque me parecía un nivel de exposición moi alto e un pouco innecesario, pero de cara ao futuro paréceme interesante. Porque eu entendo todo a partir do meu traballo e a miña experiencia.

De feito, gran parte do programa de Escenas do Cambio ten relación coa túa obra.

Eu creo que hai un cambio de linguaxes moi forte, que a España ás veces tarda en chegar. A partir de 2012 descubrín en Portugal, e tamén en Arxentina, onde estiven entre 2013 e 2014, unha serie de afinidades moi fortes con algúns artistas cos que empezo a traballar de formas moi distintas: Claudia Dias, Ana Borralho e Joao Galante... Dende fóra pode parecer endogámico, pero nos discursos dos artistas ves un grado de compromiso social, político, artístico e unha sensibilidade que fai que esteamos unidos. Non todos cos que eu estou unido están unidos entre eles, vanse creando esas cousas. Para min é unha forma de crear o mundo e subverter as estruturas de produción tradicionais.

Na xestión cultural cada vez pesa máis o discurso. Estase a facer un esforzo para que determinadas artes escénicas sexan dun xeito determinado, moi conceptual. Isto interésame, pero creo que non recolle a realidade complexísima de linguaxes e historias que hai no mundo.

“Europa é unha gran ficción”

No festival hai catro obras de América Latina. Interésanme as formas de entender a linguaxe e o corpo que rompen con Europa, e que poden irromper aquí e facernos entender que estamos nunha…nunha ficción. Ou sexa, que Europa é unha gran ficción, un proxecto imposible, inviable, e que só pode sobrevivir se se abre a fóra, aos estranxeiros, ás formas de facer distintas, aos lugares de onde veñen as forzas, as ideas e as enerxías, que para min está moito en América Latina.

E a posición de Galicia respecto a isto é moi interesante. Sempre intentamos todo desde Madrid pero en realidade esa relación non é fluída, non existe. Nós estamos nun lugar onde podemos ter un diálogo directo con Portugal - este tamén é un discurso de Quico Cadaval que me parece interesante. Podemos entendernos con Angola, con Mozambique, cunha serie de países africanos, con América, estamos nun lugar que poderiamos converter en privilexiado, de entrada e saída de información, de cousas. Pode soar poético, pero para min é real e está no festival.

Pablo Fidalgo e Idoia Zabaleta/ Foto: Manuel G. Vicente

No marco desta transformación das linguaxes escénicas, Escenas do Cambio defínese como un festival de Teatro, de Danza, e tamén de Arte en Acción. Para Pablo Fidalgo a gran mudanza na escena europea vén da danza, e de feito hai varias obras no festival que o exemplifican, coa presenza de La Ribot, Olga de Soto e Israel Galván.

Nos anos 80, principios dos 90, unha serie de coreógrafos, sobre todo franceses, comezaron a usar de forma descarada a expresión “artes escénicas”, mudaron o concepto de espectáculo e comezaron a traballar con ideas. O corpo transformouse nun texto dalgunha forma.

Pero agora hai moitas linguaxes que non entran nin no teatro nin na danza… Os conceptos de arte en acción ou “life art” que tamén se usa moito, parécenme moi interesantes. A arte e a vida, a relación coa que eu sempre traballei, como no teatro documental.

Porén, unha das obras galegas que programou Fidalgo non se define como arte de acción, nin life art, nin performance... Bebe da tradición tan antiga dos contadores de historias. En Os contos de Joselín, Quico Cadaval, Celso F. Sanmartín e José Luis Gutiérrez ‘Guti’ basean as súas narracións sobre o escenario no libro Os contos de Joselín. Primeiros documentos sonoros do teatro galego (1929-1954). É como se Escenas do Cambio, ademais de indagar na mudanza nas linguaxes escénicas, quixera recuperar a esencia do teatro... 

Si, totalmente. Unha persoa sentada ou de pé, fala, e aí comeza o teatro… Si, claro. No meu traballo eu intento estar moi próximo ás fontes, traballo coa miña avoa por exemplo. E hai unha serie de xente no mundo traballando moito nese sentido, como Rabih Mroué, do Líbano, que fala da historia do seu país. E no caso de Galicia, creo que xente como Celso F. Sanmartín ten un interese escénico elevadísimo, porque ten un traballo diario de compromiso con todo, coa palabra, coa linguaxe, coa xente -cos seus informantes, como el di-, que me parece moi próximo ao que eu quero facer ou fago…

Si, ao mellor o teatro se fai indo en contra da teatralidade. Sobra todo! Peter Brook no seu “espazo baleiro” o deixa claro; non fai falta máis que unha persoa que fala, ou que fai, e outra persoa que mira, e a partir de aí podemos inventar o mundo. Si, creo que si hai unha volta a esa orixe do teatro en moitas pezas que están programadas.

Pablo Fidalgo na charla de La Ribot  / Foto: Manuel G. Vicente.

A seguinte pregunta lánzoa consciente do seu carácter polémico, pero xa que falamos claro… Pensas que o público aquí está preparado para este tipo de obras?

Pois eu non penso que sexa nada para expertos. De feito, a primeira semana do festival foi de humor, de comedia practicamente: Os contos de Joselín, incluso a obra de Ana Vallés dalgunha maneira, Atlas, Pendiente de Voto... Non hai nada de distancia, só que se traballa cunha concepción distinta de todo. Non me parece máis difícil isto que ver algo de Shakespeare, por exemplo. 

Eu son moi belixerante contra o meter medo ao espectador. Xa dende os medios se pon isto nun nivel de elite, pero é todo o contrario, todo o contrario, só que hai que asumir que as linguaxes cambian. Creo que todas as pezas teñen algo especial por onde entrar e que é moi simple, moi cotián.

Hai un tema pedagóxico moi forte tamén, nas propias pezas do festival. A peza de Ana Vallés fai unha historia do teatro, a de Olga de Soto, unha historia da danza. Creo que para unha primeira edición é moi importante incluír obras así.

Algúns poderían dicir que en Escenas do Cambio hai programado pouco teatro galego…

Este festival non pode arranxar a situación do teatro galego, nin se ten que dirixir especialmente aí. Creo que sería un erro. Eu entendo que a xente pida que todo ese orzamento vaia para o teatro galego, porque estamos nunha situación precaria moi extrema, son consciente. Pero quero construír de verdade, neses termos de proxecto que falabamos antes, no diálogo do internacional, con algunhas pezas de aquí, pero non moitas. Creo que este non é o lugar, xa existen outras programacións e festivais para iso. Aínda así tampouco son poucas galegas: hai tres traballos galegos, máis Mis Documentos, que se fixo en colaboración con creadores de aquí, sobre un total de 18 obras. Preocúpame que non se entenda isto, pero estou convencido de que ten que ser así. Claro que ten que haber cada vez máis movemento para xuntar as dúas cousas, pero iso pódese facer de moitas formas, non só a través de espectáculos. Isto non é un festival de espectáculos, son só unha parte.

Que son os “grupos de acompañamento” de Escenas do Cambio?

Son grupos de traballo basicamente. Cláudia Dias e Idoia Zabaleta dirixiron un grupo de traballo con artistas novos galegos, e Olga Mesa e Xesús Ron traballaron con xestores, xornalistas, María Pereira máis eu, para pensar sobre o festival, para que a xente contase de forma máis íntima as súas experiencias… Creo que nestes tempos nos que todo está entendido nunha dimensión de resultados, de obxectivos, dun xeito capitalista, este proxecto abre unha fenda. Como que aquí se pode vir a pensar, a estar, ao mellor a estar en silencio, ou o que sexa.

Creo que a Cidade da Cultura, xa construída, pode servir como disparador de moitas cousas. Realmente o penso, despois de ter traballado aquí. Pero bueno, isto é unha cousa longa de falar tamén…. Si, dar unha volta á cultura galega dalgunha forma…con moito coidado, dende logo.

E pouco a pouco…

Pouco a pouco, si.

Soa por penúltima vez a risa de Pablo Fidalgo, que a min me fala de boa gana e disposición. Eu quedaría encantada saltando de vagón en vagón por este tren de pensamentos, pero xa levamos máis dunha hora de charla, e imaxino que ao director artístico dun proxecto desta ambición e en pleno festival, non lle sobran as horas. Así que tras os merecidos agradecementos polo seu tempo, despídome de Pablo Fidalgo ata dentro de poucos días, cando volveremos a vernos polos escenarios do Cambio.