Alejandro Enríquez, director de 'Rapa': "O documental amosa unha comunidade que loita por manter a súa identidade"

Tras cinco anos de traballo, interrompidos pola pandemia de Covid-19, o veterano montador Alejandro Enríquez estrea o seu opera curmá, 'Rapa', un documental --no que ademais de dirixir, produce-- que explora o que hai detrás da Rapa das bestas de Sabucedo, unha comunidade unida polo seu amor aos cabalos e ao monte, que "loita por manter a súa identidade".

Nas súas dúas horas de duración, Rapa contrapón as dúas caras de rápaa -- declarada festa de Interese Turístico Nacional e Internacional --: a mediática e multitudinaria, con máis de 10.000 persoas acudindo ao 'curro', fronte á menos coñecida e atractiva: o inxente traballo levado a cabo durante todo o ano por apenas unhas decenas de persoas.

Máis aló da tradición, marcada pola loita do corpo a corpo que manteñen os 'aloitadores' coas 'bestas' para cortarlles as crines e desparasitarlos, a pequena aldea de Sabucedo (Pontevedra) convértese durante un fin de semana de xullo nunha romaría, con verbena e miles de persoas de acampada. Para que isto poida ocorrer, grupos de veciños da aldea e de arredores, así como foráneos atraídos por Rapa -- como o propio Enríquez -- dedícanse durante o resto do ano a vixiar e controlar o estado dos cabalos salvaxes.

P: Como xurdiu a idea de gravar o que hai 'detrás' de Rapa?, como che achegas ti?

R: Empecei a ir porque teño amigos alí. Primeiro a Rapa en si, e logo empecei xa a ir no inverno, varios anos, e deime conta de que iso ninguén o contou. E esa parte é brutal, é un pouco a comunidade entre persoas, cabalos e o espazo do monte. Fan como comunidade e iso foi o que me enganchou.

P: Gravar con esas condicións meteorolóxicas que se reflicten no documental, con animais salvaxes e con xente que non está adoitada ás cámaras, como afrontar ese reto?

R: O verdadeiro reto foi contar esa comunidade. De feito, durante o desenvolvemento, guionistas dicíanme que me tiña que centrar nun personaxe e seguilo. E dixen que para nada. Cun só personaxe nunca chegarías a contar rápaa desde os diferentes puntos de vista que hai. O que é o equilibrio de forzas e o xogo de espellos entre uns e outros; unha xeración, outra; todo ese tipo de cousas que pasan alí, pareceume o camiño que era o que había que tomar.

"QUE A XENTE SENTA O QUE SINTO EU CANDO VOU"

Recalca Enríquez que os veciños non son totalmente alleos ás cámaras, xa que cada ano a rapa congrega a centenares de medios de comunicación, documentalistas, etc. Iso, e que a el xa o coñecesen de tempo, recoñece que pode influír na "naturalidade" que demostran os personaxes na cinta.

"O que eu sempre tiven claro, desde o principio, era representar esa parte da comunidade, aos veciños de Sabucedo; que era que para min era unha película de personaxes. Non ía haber nunca unha voz en off. Estou a dirixir desde un punto de vista no que non quero que se note que estou alí. Esa cousa de transparencia e que só son eles e o que eles falan e o que din. Eu quero que a xente senta o que eu sinto cando vou alí", recalca.

Esa comunidade da que fala o director leva anos reducíndose --en liña coa cada vez máis acusada despoboamento rural de Galicia --, algo que, con todo, considera cíclico en certa maneira. "Todas as xeracións de xente do rural esperan que os seus fillos non traballen a terra", apunta.

Así as cousas, a falta de substitución non é o único problema que enfronta esta tradición, nin o que máis preocupa aos veciños de Sabucedo. Tal e como explican os propios protagonistas do documental, a poboación de cabalos e eguas salvaxes diminúe ano a ano, non só pola depredación natural dos lobos; agora tamén pola presenza de parques eólicos e de bandas organizadas que se dedican a roubar estes animais.

"Nun momento da película din: "Que bonito, que bonito" e outro contesta: "Que bonito se fosen 900 como cando eramos pequenos, agora quedan 300". Ou sexa se unha persoa, desde cando é crío ata agora, hai un terzo, é que hai un problema serio", apunta.

P: A comunidade é moi belixerante cos eólicos. Manifestáronse xa nalgunhas ocasións...

R: O parque aí máis preto, que é o de Rosas, creo que se presentaron alegacións e están agora a ver se paralizan. Pero bo, é especialmente complexo. Pero si que hai unha pelexa moi clara por iso. E máis aló dese parque, é que xa están e vese na peli. Un plano de todo eólicos, no monte de á beira, e de súpeto aí nese están os cabalos. Para min é un plano, como dicindo, queres pór eólicos?, pero é que xa hai eólicos! Entón, como facemos? Imos xestionar isto un pouco, non?

P: Tentábase entón chamar a atención do espectador sobre a situación con eses planos?

R: Unha vez que pos o plano, o plano fancho os espectadores. A ver que pensa cada un con iso. Pero bo, o obxectivo era facerlles sentir o mesmo que sinto eu cando vou. Eu non quero explicar rápaa. De feito, cárgome cousas, hai cousas que non conto. E nun momento dado exponse mesmo contar menos. Para min o importante da película é a sensación de estar en metade dunha comunidade, cos problemas que ten unha comunidade e as relacións humanas, e o subir ao monte e os cabalos. Esa parte máis, case máis de sensación que de información.

"SEN RAPA NON HAI SABUCEDO"

A sensación que deixa, en parte, é de tristeza, tal e como lle comentaron os propios veciños ao director ao ver o tráiler. Pero tamén de futuro e de unión, de loita dunha comunidade que defende "a súa propia existencia".

"Teñen algo que os une, teñen esa resiliencia e ese optimismo de dicir: temos algo que defender. Antes coas crines facíanse os cepillos, colchóns, todo tipo de cousas, e había un diñeiro que axudaba ao pobo tamén a saír adiante. Agora os cabalos o que dan é identidade. E isto tamén é o que fai a esta comunidade saír adiante. É que sen esta identidade sería como calquera outra aldea de ao redor. E isto dio un dos personaxes", destaca Enríquez.

"É triste porque tes esa cousa de que vas camiñando cara ao final, un medo ao fondo, pero ao mesmo tempo tes toda a enerxía dun pobo, unha comunidade que se xunta, e unha enerxía moi positiva. Nese sentido, é unha mestura de sensacións aí que eu espero que estea na peli", conclúe.

ESTREA EN CINEMAS

O documental estrearase o vindeiro venres 22 de marzo en cinemas, pero antes terá dúas preestreas gratuítas en Betanzos e en Carballo. A Cidade dos Cabaleiros será a primeira, este sábado ás 20,00 horas no Cinema Alfonsetti. O propio Enríquez será o encargado de presentala e, tras o seu visionado, participará nun coloquio. Os multicines Bergantiños farán o propio o vindeiro martes 19 de marzo.

A cinta conta con dúas versións: a estendida (que se proxectará nas salas de cinema) e unha máis curta, de ao redor de 50 minutos, que será a que se distribuirá en televisións e plataformas. Ademais da TVG, canles internacionais mostraron interese polo proxecto.

Rapa das Bestas / Agostime - Europa Press / Europa Press