As leccións que nos deixa o lume de Souteliño (Laza): a forza das pavesas e a utilidade dos cortalumes

O silencio pesa máis que as cinzas en Souteliño. As casas, algunhas coa pedra aínda marcada polo fume, semellan mirar ao monte con desconfianza, coma se temesen escoitar de novo o ruxir das chamas que baixaron dende Matamá coa forza dun animal desbocado. O lume devorou máis de 30.000 hectáreas en poucos días, deixou cicatrices na paisaxe, nas viñas, nos bosques e na memoria dos veciños. Pero o máis sorprendente non é a magnitude do desastre, senón a forma caprichosa na que o lume avanzou: deixou manchas verdes no medio do negro, árbores intactas xunto a compañeiras reducidas a carbón, viñedos que resistiron rodeados de cinza e pedras que se manteñen firmes coma testemuñas dunha lección que Galicia non debería ter esquecido. O incendio de agosto ensinou o perigo invisible das pavesas, a importancia das especies autóctonas, a eficacia dos cortalumes e a utilidade dos contralumes.

AS PAVESAS QUE VOAN QUILÓMETROS

Unha das imaxes máis desconcertantes do incendio de Souteliño son as leiras a medio queimar, os campos nos que o lume debuxou círculos perfectos de devastación no medio do verde, ou as árbores solitarias aparecen calcinadas mentres as do seu arredor permanecen case intactas. Esa irregularidade ten nome: pavesas. As pavesas son as faíscas acesas que o vento arrastra ás veces durante varios quilómetros. Poden saltar por enriba de ríos, estradas ou vales e prender un lume novo onde ninguén o agarda. No caso de Souteliño, as pavesas explican por que unha viña aparece con manchas queimadas no medio das cepas vivas, ou por que un só castiñeiro está negro mentres o resto mantén a follaxe. Así, un incendio non é unha liña de lume que avanza ordenada, senón un conxunto de miles de partículas acesas que o vento reparte coma se sembrara brasas. Esa é a verdadeira ameaza para as aldeas, onde as casas están a pé de monte. O risco das pavesas pon enriba da mesa un desafío enorme para a prevención: non chega con despexar a maleza próxima ás vivendas. Se o vento arrastra faíscas acesas, ningún lugar está completamente a salvo.

ESPECIES QUE RESISTEN E ESPECIES QUE PROPAGAN

O lume foi tamén un examen de resistencia para as árbores da zona. Os castiñeiros, piñeiros e outras especies autóctonas arderon en moitos casos, pero conservan un ton verdoso en ramas e raíces. É probable que rebroten nos próximos meses, amosando a resiliencia que lles dá a súa adaptación milenaria a este territorio. En cambio, os eucaliptos arderon coma teas. Ao ser especies pirófitas, a súa propia bioloxía está preparada para sobrevivir ao lume, pero fano alimentándoo: as súas follas cargadas de aceites facilitan a combustión, as cortizas desprendidas voan coma fachos e axudan a extender as chamas. O resultado: bosques enteiros de eucalipto convertidos en cinzas en cuestión de horas. Este contraste non é só biolóxico: é tamén unha decisión de modelo de monte. Durante décadas, Galicia substituíu especies autóctonas por plantacións de eucalipto destinadas á industria papeleira. En cada incendio, esa elección amosa o seu prezo. Souteliño lembra, unha vez máis, que o futuro do monte galego pasa por decidir que especies queremos ter preto das nosas casas: árbores que axudan ao lume ou árbores que o resisten.

O VALOR DOS CORTALUMES BEN MANTIDOS

No medio da paisaxe arrasada, hai liñas que se distinguen a simple vista: os cortalumes. Dende o alto vense coma cicatrices verdes no medio do gris, coma fronteiras entre dous mundos. Dun lado, o monte intacto; do outro, o terreo reducido a cinzas. Os cortalumes amosaron a súa eficacia en Souteliño. Alí onde estaban ben mantidos, o incendio freou ou cambiou de dirección. Alí onde quedaran esquecidos, cubertos de maleza, o lume atravesounos sen dificultade. O contraste é tan claro que convértese nunha lección pedagóxica sobre xestión forestal. Non abonda con ter cortalumes abertos: precisan unha limpeza constante, unha vixilancia regular, unha planificación que os convirta nun auténtico cinto de seguridade para as aldeas. En demasiados lugares, os cortalumes ábrense unha vez e despois déixanse medrar ata volverse inútiles. O incendio de Laza amosa que esa deixadez pódese pagar cara. En Souteliño, a xente viuno cos seus propios ollos: un cortalumes ben feito pode ser a diferenza entre perder un monte enteiro ou salvar unha parte.

OS CONTRALUMES: O LUME CONTRA O LUME

Outra estratexia que se apreciou na zona é a dos contralumes. Trátase de prender de forma controlada unha franxa de terreo para que, cando chegue o grande incendio, non atope combustible e se apague. É unha manobra arriscada, que esixe experiencia e coordinación, pero en Laza foi fundamental. Os contralumes son un recordatorio da paradoxa que acompaña a calquera incendio: ás veces, só se pode vencer ao lume con máis lume. Sábeno ben os bombeiros forestais, que se xogan a vida achegándose ás chamas non só para apagalas, senón tamén para preparar o terreo e enganalas. En Souteliño, os contralumes convertíronse en aliados invisibles da aldea. Aínda que non sempre se entenden dende fóra, son unha ferramenta que permitiu frear a expansión dun lume que semellaba imparable.

VIÑEDOS, PEDRAS E A MEMORIA DA PAISAXE

Non todo foi devastación en Souteliño. Entre o negro, aparecen viñedos verdes que sobreviviron rodeados de cinza. Non todos se salvaron, pero si a maioría, coma illas de vida nun océano de destrución. As piñas e froitos amosan outra lección: aparecen queimados por un lado, intactos polo outro, coma se resistisen ao lume a medias. Mesmo as pedras, ennegrecidas pero firmes, lembran que o monte ten memoria mineral, que as chamas pasan pero elas quedan como testemuños mudos. A paisaxe de Souteliño de Laza é hoxe un mosaico extraño de morte e resistencia. Ese mosaico é tamén unha ferramenta pedagóxica: permite entender como se comporta o lume, que zonas teñen máis posibilidades de resistir, que especies se adaptan mellor, que infraestruturas funcionan e cales fallan.

 

 

 

 

Ver esta publicación en Instagram

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Una publicación compartida de Galicia Confidencial (@galicia_confidencial)