A pobreza do século XXI: contar con certos recursos pero non vivir de maneira integral na sociedade

A responsable das rutas de rúa do departamento de atención a persoas sen fogar de Cruz Vermella de Santiago, Alba Jiménez, resume toda unha conversación sobre o 'senfogarismo' e a pobreza do século XXI en poucas palabras: "Cando ti co que tes non es capaz de vivir dentro dunha sociedade de maneira integral, es pobre".

Na súa opinión, na sociedade existe unha "gran falta de sensibilización" fronte á problemática que supón o 'senfogarismo', "que existe, pero é como o último" dentro dos dilemas colectivos. Un exemplo que evidencia a invisibilización que sofre a mendicidade é que non existen uns datos homoxéneos que poidan cuantificar cantas persoas viven na indixencia en Galicia.

As rúas das cidades galegas convertéronse, á forza, no único lugar no que vivir para 1.900 persoas, segundo o Instituto Nacional de Estadística (INE), unha cifra que ascende ás 3.600 se se contemplan os datos recollidos por Cáritas en 2017.

ESTIGMA SOCIAL

A psicóloga de Cruz Vermella considera que na sociedade actual prevalece o estigma de que as persoas que viven na indixencia son "alcohólicos e drogadictos", e aínda que non nega que existe un "perfil elevado de enfermidade mental na rúa", tampouco esquece que "ninguén se para a mirar que lle pasa a ese señor que está tirado nun banco".

Esta "falta de empatía" xeral da que fala a responsable das rutas de rúa, tamén é percibida polas propias persoas en situación de 'senfogarismo'. Unha das voluntarias da organización, Marta Otero, explica que falar con estas persoas é o primeiro paso para darse conta de que "son perfectamente conscientes de que a sociedade os ve como os refugallos sobrantes".

Á vista da súa experiencia, Otero interpreta que ante os ollos do mundo "son como virus andantes" e sorpréndense cando "chegas o primeiro día e lles das dous bicos", porque "non están afeitos a que a xente queira ter contacto con eles". Ante esta situación, esta voluntaria de Cruz Vermella asegura que "cada un ten os seus condicionantes e motivos polos que acabou na rúa", e Alba Jiménez recalca que, a diferenza do pensamento xeneralizado que existe, "non todos beben nin todos se drogan".

IGUAIS EN DIGNIDADE

No momento no que as persoas sen fogar deixan de tratarse como números, entra en xogo o concepto da dignidade, un valor fundamental avalado pola Declaración Universal dos Dereitos Humanos. O primeiro artigo deste documento constata a lexitimidade da dignidade e, a pesar de ser unha evidencia mundial, Jiménez cuéstionase se unha persona que cobra unha axuda de 300 euros vive dignamente.

Respecto diso, argumenta que os 'senteito' "non teñen autonomía para ter unha casa, para decidir" sobre determinadas cuestións e iso "é pobreza", porque "non hai unha inserción social real" e denuncia que "segue a haber unha discriminación de clases" que afecta, en primeira instancia, ás persoas en situación de mendicidade.

É certo que as persoas sen fogar teñen uns mínimos cubertos porque, como explica Jiménez, "existen as cociñas económicas, os albergues, os servizos de atención en rúa ou as duchas públicas", pero estas prestacións "non significan inserción" dentro do Estado de Benestar.

OS ETERNOS PEREGRINOS

Para exemplificar a falta de integración deste tipo de persoas, só hai que botar a vista a cidades como Santiago de Compostela, un dos grandes polos de peregrinación da relixión cristiá que atrae a centos de miles de persoas cada ano e que, a partir desta premisa, esconde a 'senteito' camuflados de peregrinos que nunca acaban de facer o Camiño.

A experiencia de Marta Otero constata que "algúns usuarios veñen, supostamente, de facer o Camiño e, ao final, nunca se van", ou tamén que "chegan, vanse, pero volven ao cabo dun tempo", porque non teñen onde regresar. Ao redor de 14 persoas viven nas rúas de Compostela durante todo o ano, pero a responsable de Cruz Vermella das rutas de asistencia asegura que, en épocas estivais, os 'senteito' crónicos --aqueles que levan anos en situación de 'senfogarismo'-- abandonan a capital galega, porque o verán, as festas e o turismo "angústiaos".

COMO SE ACABA NA RÚA?

A día de hoxe, diversas organizacións como Cruz Vermella e estudos sociolóxicos apuntan a que as causas do 'senfogarismo' son de orixe estrutural, persoal e de participación e servizos públicos. Entre os motivos relativos á estrutura do sistema no que se convive en sociedade destacan o desemprego, o limitado acceso á vivenda, a dificultade das persoas sen fogar para exercer os seus dereitos e a falta de recursos económicos.

As razóns persoais que levan ao 'senfogarismo' son as máis estigmatizadas, pero Cruz Vermella sinala que a realidade mostra un amplo abanico de causas que van dende problemas familiares ata adiccións, pasando por enfermidades físicas ou mentais, situacións de violencia ou a ruptura de lazos familiares ou sociais.

Por último, a escasa coordinación institucional e a inadecuada planificación dos servizos públicos tamén explican o que leva a unha persoa a vivir na rúa. Estes motivos teóricos sustentan a xeneralidade do 'senfogarismo', pero Alba Jiménez aclara que "cada persoa é un mundo", e a organización estuda "cada caso e situación" individual.

SER VOLUNTARIO NON É AXUDAR

Unha vez que se chega a vivir en caixeiros, soportais ou estacións de bus, existen diferentes vías para conseguir unha vivenda e comezar a cambiar ese estado, aínda que Alba Jiménez advirte de que a día de hoxe "é imposible" acabar con esta problemática cos recursos dispoñibles.

Dende a súa perspectiva, Marta Otero cre que á hora de colaborar nun voluntariado "non se pode ir co obxectivo de axudar", ao contrario do que moitas veces se entende por colaborar con institucións humanitarias, porque iso establece unha "relación vertical de ti respecto a eles".

Cando se fala dun dilema como o 'senfogarismo', non se trata de "suplir unha necesidade básica como comer", senón de establecer unha "relación de confianza" para guiar a esa persoa "como mellor se axuste a súa situación".

NECESIDADE DE SENSIBILIZACIÓN

Para levar a cabo este labor, Alba Jiménez alude á necesidade dun "enfoque de sensibilización" que pode abordarse dende campañas, como nas que está a traballar o Concello de Santiago, sobre a mendicidade e os estereotipos creados respecto diso.

A responsable das rutas de rúa reivindica que o 'senfogarismo' ou a drogadicción "non existen" nas campañas de sensibilización, como si o fai a concienciación sobre o uso do preservativo ou "ningún neno sen merenda".

Con este exemplo, Jiménez mostra que cando se fala de mendicidade, "a xente mira cara a outro lado" porque está socialmente aceptado que haxa persoas vivindo na indixencia. "Tan só unha xa é moita xente, porque non debería haber ninguén", proclama.