Mirando os muros da patria súa

Visita cultural polo val do Jerte, poucas cerdeiras en flor nos anticipan a primavera. Desde o alto de El Torno (Cáceres), o grupo escoita as explicacións do guía local en perfecto castúo.

Por Mariña Pérez | Ames | 16/04/2013

No ano 2009, o artista Francisco Cedenilla mirou os muros da patria súa e, non sen dificultades, conseguiu erixir, alegoría ou metáfora, un grupo escultórico no pobo. Esculpiu catro figuras humanas que representan a aqueles que sufriron represalias na Guerra Civil. O propio avó do escultor fora asasinado na contenda, e el pretendía renderlle unha sentida homenaxe, talvez porque non achou outra cousa en que poñer os ollos que non fose a morte. Son catro corpos esqueléticos, fantasmagóricos, case espectros, que veñen significar a dignidade humana de fuxidos e paseados. Unha das dúas Españas hache xear o corazón. Ou media España morrendo da outra media, xa me entenden.

Talvez vostedes fagan acordo dos feitos acaecidos o mesmo día da inauguración de tal escultura: apenas unhas horas despois, esas figuras inertes que dominan o val que se estende a carón do río Jerte foron salvaxemente tiroteadas por un veciño. Renace a violencia sobre o propio símbolo da reconciliación chamado a cicatrizar feridas. Case é coma se esas esculturas recibiran dúas veces o mesmo tiro de castigo, unha con vida cando foron axustizadas e outra, igual de inmóbiles e indefensas, na fría lembranza da pedra labrada. De novo as dúas Españas en ferida aberta. O autor da escultura non quixo reparalas e os danos causados polos impactos de bala pódense ver a simple vista, gañando así a obra máis realismo e fondura. Neses furados que nos miran queda aínda moita violencia que ha custar encher.

A pesar dos actos simbólicos, das homenaxes, das palabras de paz e da inspiración artística (ou precisamente por todo iso) a sucidade da morte e a humillación fratricida segue aparecendo no alto do cerro dominando o val das cerdeiras.

Os nosos alumnos preguntan se houbo maquis no cerro de El Torno. E en cal non? Explícannos que foi un punto de dor especial polas represalias que alí houbo. A escritora Dulce Chacón, comprometida coa memoria histórica e debedora literaria de moitas referencias sobre guerrilleiros da zona, (La voz dormida), tamén pediu que as súas cinzas se esparexesen ao redor deste val que, antes ou despois, rebentará en flor.

Teño observado que sempre que se fala dos fuxidos, dos maquis, dos tolos que se botaron ao monte, nace un mutismo especial e a xente acaba narrando as súas peripecias case coma unha aventura, un imposible, unha loucura revolucionaria; probablemente o fan porque a memoria ás veces doe coma unha pedrada na testa e é moito máis saudable convertela en lenda, esaxerala, mitificala para desposuíla da súa crueldade.

Rubial, Pindo ou Fragas do Eume. Moita xente prefire non lembrar ou non falar, pero non poden finxir que non saben. Disque para pasar páxina, primeiro hai que lela. Por iso, a restitución tiña que vir no seu tempo, non cando ninguén faga acordo nin cando xa non doia na carne.

Escoitei que en Asturies hai familias que aínda hoxe lles pagan algo aos propietarios de determinadas leiras para que non edifiquen nelas nin as cultiven, porque saben que alí teñen enterrados a alguén dos seus. É un acordo tácito. De cando en cando, acoden a levarlles flores a un campo triste sementado de herbas cativas e saramagos. Alí rezan, choran ou reclaman xustiza.

Que non hai nada escrito sobre como se honra mellor os mortos.

Mariña Pérez Rei é unha escritora amiense afincada na cidade de Santiago de Compostela. Licenciada en Filoloxía Hispánica e en Filoloxía Galego-portuguesa, actualmente exerce como profesora de Lingua e Literatura Galega no Ensino Secundario. Entre a súa obra publicada destaca a poesía e a novela curta. Tamén colabora en xornais e revistas con artigos de opinión. No ano 2005 acada o premio de poesía Eusebio Lorenzo Baleirón polo libro Fanerógama e comeza a publicar. No 2006 obtén o Premio Manuel Lueiro Rei de novela por Canícula, editorial Sotelo Blanco. No 2009 publica o libro de poesía en edición limitada e artesanal: Apuntamentos para un cuarto confuso e cambiante, na editorial Bourel. Un ano despois publica o libro de poesía Paquidermo na editorial Bubela co que ingresa na corrente filosófico- poética do sentimental-ISMO, e nese mesmo ano obtén o premio de relato de aventuras Antón Avilés de Taramancos coa narración Costa necrópole. Escenarios para deslembrar, publicada na editorial Toxosoutos. No 2011 participa nas antoloxías de poesía sentimental-istas da editorial Bubela e colabora co grupo musical Loaira.