Galicia, Portugal e a 'fronteira do eucalipto': que se pode plantar (e onde), ata cando e con que condicións

Durante anos, o eucalipto estendeuse sen freo polo noroeste peninsular, transformando a paisaxe, empobrecendo a biodiversidade e convertendo milleiros de hectáreas nun monocultivo pensado só para alimentar ás pasteiras. Pero a súa expansión comeza a atopar muros: Galicia tratou de frealo cunha moratoria (haberá que ver se se prorroga ou non e o debate sobre a súa efectividade tamén está no ar), Portugal limita novas plantacións e outros territorios do norte peninsular, coma Biscaia (País Vasco), tamén optaron por poñerlle freo. Pola contra, Asturias e Cantabria seguen permitindo novas repoboacións, mantendo abertas as portas a unha especie que xa domina demasiados vales e montes.

Este mosaico normativo revela unha realidade incómoda: mentres algunhas administracións recoñecen o impacto ambiental e social do eucalipto e deciden pór límites, outras continúan favorecendo o negocio rápido, aínda que iso supoña hipotecar o solo, os recursos hídricos e o futuro do monte galego e cantábrico. Nesta reportaxe analizamos que se pode plantar e onde, quen decide, e por que é necesario facer unha firme aposta por deter unha especie que medra máis rápido do que o territorio pode soportar.

GALICIA: MORATORIA AUTONÓMICA (2021-2025) Á AGARDA DE DECISIÓN

Galicia mantén unha moratoria a novas plantacións de eucalipto dende xullo de 2021, recollida na Lei 11/2021, de recuperación da terra agraria (disposición transitoria). A moratoria está a piques de expirar, o 31 de decembro deste 2025 --e para moitos non se cumpriu estritamente--. Pero a día de hoxe segue aberto o debate sobre se prorrogala --o sector ambiental pide extendela, mesmo ata 2030, mentres o sector forestal propón fórmulas intermedias como 'dereitos de plantación'--. Actualmente o eucalipto é a especie dominante nos montes galegos, ocupando segundo as cifras oficiais unhas 419.000 hectáreas. Puntos clave:

• Prohibidas novas plantacións --agás excepcións moi taxadas-- mentres dure a moratoria.
• Obxectivo: frear a expansión e gañar tempo para a ordenación específica do eucalipto no marco do Plan Forestal de Galicia.
• Debate aberto: a Xunta non confirmou extensión desta prórroga e hai presión social e sectorial en ambos os sentidos.

PORTUGAL: REARBORIZAR SI, EXPANDIR NON

Dende 2017, Portugal opera cun réxime que restrinxe a expansión do eucalipto e prioriza a rearborización --replantar onde xa había-- fronte a novas plantacións en superficies sen historial recente de eucalipto. O marco xurídico é o RJAAR (Regime Jurídico das Açoes de Arborizaçao e Rearborizaçao), articulado no DL 96/2013 e reforzado pola Lei 77/2017. Este enfoque contén o crecemento neto do eucaliptal en Portugal, aínda que non o elimina: permite manter produción (replantando) sen abrir novas frontes. No país, o eucalipto (especialmente o 'glóbulus'), cobre aproximadamente 845.000 hectáreas, o que representa arredor dun 26,2 % da superficie forestal portuguesa. Que significa isto na práctica:

• Novas plantacións: só son posibles en supostos taxados e con licenza previa do ICNF (autoridade forestal).
• Rearborización: preferencia por replantar onde xa existía eucalipto nos últimos anos (trazabilidade do uso previo).
• Control administrativo: o ICNF esixe proxecto e comproba compatibilidades (ordenación, riscos do incendio, Natura 2000, etc.).

ASTURIAS: SEN MORATORIA XERAL, EN RÉXIME DE AUTORIZACIÓNS

No Principado de Asturias non existe, a día de hoxe, unha moratoria autonómica específica contra o eucalipto. As plantacións e cambios de uso forestal sométense a autorización expresa conforme á Lei de Montes e ás instrucións de actuacións en montes (procedemento, informes, compatibilidades ambientais e de ordenación). Isto deixa o eucalipto nun réxime de control caso a caso (por proposición e condicións do monte), pero sen prohibición xeral como en Galicia. Os inventarios de Greenpeace falan de que os montes asturianos teñen unhas 60.000 hectáreas de eucalipto.

CANTABRIA: NON HAI MORATORIA, PERO SI AUTORIZACIÓN E DEBATE SOCIAL

Cantabria non aprobou unha moratoria xeral ao eucalipto. As repoboacións requiren autorización administrativa e compatibilidade cos instrumentos de ordenación e co marco ambiental. Nos últimos anos, organizacións sociais e ambientais pediron implantar unha moratoria semellante á galega, pero non se materializou a nivel autonómico. Os inventarios de Greenpeace falan de que os montes cántabros teñen unhas 39.000 hectáreas de eucalipto.

PAÍS VASCO: BISCAIA SI TEN MORATORIA; GIPUZKOA E ÁLAVA NON

Os inventarios de Greenpeace falan de que os montes vascos teñen máis de 26.000 hectáreas de eucalipto, sendo tamén a especie dominante neles. O caso vasco diferenciouse por territorios históricos:

• Biscaia aprobou no 2022 unha moratoria foral a novas plantacións de eucalipto, inicialmente co horizonte ata o 31 de decembro de 2025. En maio de 2025, o TSJ do País Vasco desestimou o recursos contra a norma que desenvolve a moratoria, polo que aínda segue vixente.
• Gipuzkoa e Álava non contan con moratoria xeral. A discusión pública existe, pero o marco é de autorizacións e ordenación ordinaria.

POR QUE ESTE MOSAICO REGULATORIO IMPORTA AO MERCADO?

Este patchwork normativo condiciona fluxos de madeira e, por extensión, prezos e loxística: onde hai moratoria, non medra a superficie --alo menos na teoría--; onde non a hai, pode medrar baixo control administrativo; se ademais existe gran capacidade industrial próxima (Portugal), o curso transfronteirizo intensifícase. Neste taboleiro, Galicia xoga un papel dobre: quere conter a eucaliptización... e á vez alimenta coa súa madeira unha industrai transfronteiriza que non ten freo ao outro lado da raia.

• Galicia intenta frear a expansión dende 2021; á vez, a súa proximidade e volume dispoñible fana atractiva para a compra portuguesa.
• Portugal trata de conter a expansión e asegurar a rearborización onde xa hai eucalipto, pero non alcanza a cubrir a demanda das súas grandes pasteiras (Navigator, Altri...), polo que importa madeira, sendo Galicia a súa 'despensa' máis próxima.
• Asturias e Cantabria, sen moratoria, conforman unha zona de subministración máis flexible (sempre con autorizacións) que pode amortiguar tensións de demanda.
• Biscaia, no País Vasco, manda un sinal político e territorial claro: pausa a novas plantacións; o resto da Comunidade non o ve así.