Unha escola para emancipar?

Por Xabier Ron | | 18/06/2010

Se nos deixamos levar pola escuridade destes desacougantes días, onde todas as novas veñen a abafar as nosas perspectivas vitais, un podería ter a tentación de sentarse na soleira da porta da casa e ver o tempo pasar ata que, de forma definitiva, pase por riba de nós.

Pero non. Fronte á perfecta estratexia da escola da resignación que é o capitalismo, cómpre pensar e repensar que escola queremos e, sobre todo, que educación queremos e para que.

Dicía, non hai moito, o mestre de mestres que é Herminio Barreiro, que cómpre cambiar a educación para poder cambiar os parámetros que rexen a nosa sociedade. E ten razón.

En efecto, durante moito tempo pensouse que a escola era como unha illa, onde o saber e o coñecer eran a resistencia axeitada para que os e as discentes se puidesen enfrontar ao mundo con garantías. A escola era a forxa da cidadanía crítica e ben informada. Arcadia resistente e utópica ou inxenuidade, o certo é que todo o que envolve á illa-escola (familia; medios de comunicación; sistemas de aprendizaxe e conduta social; etc...) é demasiado poderoso e, por riba de todo, achega o ruído educativo principal co que se configura o alimento do intelecto de alumnos e alumnas.

Fronte a ese ruído cabe preguntarse que facer: se axeonllarse e deixar que o discurso dominante impregne pupitres e libros de texto, ou ben manterse resistentes, críticos co sistema imperante, ben ergueitos, orgullosos do traballo e conscientes do duro labor de educar ensinando.

A primeira escolla responde ao prototipo do que Chomsky define como deseducación, onde o exército de docentes responde aos desexos do aparato burocrático do Estado e desenvolve os preceptos axeitados para que alumnos e alumnas se adapten á vida en sociedade. Programas e leis educativas aprobadas baixo o bisturí do discurso dominante alimentan os seus textos cun argumento tan sensible como competitividade, animando a que o alumnado se lance, entusiasta, a competir e demostrar que é o mellor. O triunfo da meritocracia da que François Dubet alerta sobre a súa condición xeradora de desigualdade sobre todo nos “derrotados”, nos “inadaptados”. A adaptación ao medio significa non ver a dimensión crítica da historia e implica a resignación do presente que nos toca vivir.

A segunda escolla inscríbese no sendeiro de pensadores coma Heinz Wismann, onde as tarefas educadoras da escola recollen a forza da etimoloxía. Así, educere, “levar fóra de”, sería un proceso mediante o cal liberamos ao alumno e alumna das forzas do contexto que lle impoñen unha forma de ser e de pensar. Esta escolla procura a emancipación do alumnado. Liberar o pensamento como dirían os mestres da República. Por iso foron os máis represaliados: eran liberadores de pensamento e iso, para o discurso dominante, é insoportable.

Emanciparse significa dotarse de razóns suficientes para analizar criticamente a realidade que nos envolve. Significa non ignorar a historia que nos dá forma como pobo e extraer da memoria o que é xusto.

Dous camiños, dúas opcións: ensinar como adaptarse ou ensinar como emanciparse.