O Pórtico da Gloria inaugúrase este luns tras unha década de restauración

O Pórtico da Gloria da Catedral de Santiago, a obra mestra do románico ideada polo Mestre Mateo, vivirá este luns, oito séculos e medio despois da súa creación, unha 'inauguración' que porá punto e final a unha década de "minuciosa" restauración deste patrimonio e que contará coa presenza da raíña Sofía.

Será ás 11,00 horas cando representantes de distintas administracións e entidades, acompañados do ministro de Cultura, José Guirao, representantes da Fundación Catedral e da Fundación Barrié, que capitaneou os traballos, realicen a inauguración oficial da restauración desta peza.

Os resultados destes 10 anos de estudos e traballo "exhaustivo" xa foron desvelados o pasado xoves, cando a Fundación Barrié e a Fundación Catedral presentaron aos medios de comunicación a nova cara do pórtico compostelán. Unha capa de sucidade, sales, restos biolóxicos e acumulacións acrílicas e de morteiro cubrían a superficie da gran xoia do románico --afectada tamén por humidades-- e dábanlle un aspecto grisáceo e apagado.

Con todo, a restauración iniciada hai unha década permitiu desvelar un segredo: o Pórtico da Gloria conservaba aínda boa parte das súas tres policromías orixinais. E é que, na actualidade, a que é considerada a 'Capela Sixtina' da arte románica achégase máis á gran obra de Miguel Ángel, xa que a meticulosa labor dos investigadores e restauradores permitiu devolver ao monumento luz e cor por encima do que inicialmente se prevía.

"Non se engadiu ningunha policromía", adiantouse a precisar o arcebispo de Santiago, Julián Barrio, durante a presentación este xoves a medios do final desta "minuciosa" restauración. E é que a cor que pode contemplarse, sobre todo no tímpano central desta xoia histórica, chama a atención, pero é, con todo, todo el orixinal e restaurado.

Os tons das caras de apóstolos e profetas, as letras das cartelas, os dourados detalles, os coloridos roupaxes e ata o sangue de Cristo que preside o tímpano central poden observarse con gran detalle grazas a un proceso de rehabilitación e conservación que devolveu o esplendor a unha historia que comeza fai oito séculos e medio.

CONVENIO DESDE 2008

O primeiro convenio que contemplaba a restauración do Pórtico asinouse en 2008 por un importe de 4 millóns. Así, desde hai 10 anos, as labores foron desenvolvidas pola Barrié, que investiu 6,2 millóns de euros, e a Fundación Catedral, baixo a coordinación do Instituto do Patrimonio Cultural de España e a Xunta de Galicia.

A intervención directa sobre o Pórtico tivo que esperar posto que foron necesarios detallados estudos para determinar como sería a actuación, o comportamento do monumento ás condicións climáticas e até a intervención para parar a entrada de auga na basílica. Despois tocou a quenda ás catas e demais análise de campo, para comezar a obra efectiva no ano 2016.

POLICROMÍAS

O aspecto máis rechamante da restauración é a revelación das policromías, algo que sorprendeu mesmo aos expertos. Durante a intervención confirmouse a existencia de tres policromados ao óleo que cambiaron en diferentes etapas a imaxe do Pórtico. A primeira delas, con decoración medieval, aínda permanece en multitude de vestixios como o anxo que porta a columna ou os que portan a cruz. Ademais de pigmentos orixinais, identificáronse láminas metálicas de ouro e algúns usos de prata.

A segunda policromía data do século XVI, coincidindo coas primeiras modificacións da fachada exterior do Obradoiro. A utilización da cor é diferente neste ámbito e os tons son máis intensos. Aínda que os materiais utilizados non foron tan exclusivos, a singularidade máis destacable é a decoración de mantos e túnicas con técnica orixe flamenca que imitan os relevos de tecidos bordados. A terceira policromía, a máis visible na actualidade, data do século XVII e conta cunha paleta cromática moi similar á renacentista, con máis presenza de ouro.

Foi Crispín de Evelino o que policromou rostros, mans e pés en 1651, deixando constancia nun documento conservado no Arquivo da Catedral. A partir dese momento aparecen policromados parciais con intención reparadora nas zonas máis degradadas.

Un episodio de gran interese para a policromía é o baleirado en xeso que se realizou para o Victoria and Albert Museum de Londres en 1866. Grazas a un convenio, agora puidéronse relacionar ambas as obras, podendo identificar materiais comúns e a súa relación con algúns procesos de deterioración. Así, localizouse nunha xunta do tímpano do Pórtico un coitelo con restos de escaiola e unha caixa de mistos datada no último cuarto do século XIX, "probas inequívocas deste momento".

VISITAS EN GRUPOS E SEN RESERVA

A pesar do acto deste luns, non será ata finais de mes cando se poña en marcha o programa de visitas públicas ao monumento, en grupos reducidos e sen posibilidade de reserva, unha organización que persistirá ata que no outono se inicien as intervencións no interior da basílica.

Segundo dispuxo a Fundación Catedral de Santiago, que elaborou un plan de ordenación de visitas que permita acceder ao espazo e garanta, á vez, a aplicación das necesarias medidas de conservación preventiva que protexan ao monumento e impidan unha nova deterioración. Estas medidas son, principalmente, o mantemento dunhas condicións ambientais estables e a regulación dos fluxos de visitas, que eviten a súa alteración e os riscos físicos derivados da acción humana.

Así, están previstas dúas fases de visitas, condicionadas polas actuacións de restauración que se acometerán no interior da Catedral, que se prolongarán até as portas do próximo Ano Santo 2021 e que obrigarán a "encapsular" o Pórtico da Gloria no outono de 2018, para "evitar filtracións de po que afecten á obra". A primeira fase, que durará ata que se realice este "encapsulamiento", consistirá nunhas visitas áxiles, que permitan o acceso ao maior número de persoas "sen desatender as esixencias de conservación".

DOUS TIPOS DE VISITAS

Estas visitas serán gratuítas, en grupos de 25 persoas como máximo, que realizarán o acceso desde a praza do Obradoiro, a través da escalinata monumental, por rigorosa orde de chegada e "sen posibilidade de reserva previa". Realizaranse previsiblemente desde o 27 de xullo e en horario de 8,00 a 22,00 horas.

A segunda fase de visitas levará a efecto desde que se produza o 'encapsulamento' do Pórtico, previsto para o próximo outono. Neste momento, e á espera de avaliar con criterios de rigor técnico as concrecións desta fase, está a redactarse o modelo a implantar que, en todo caso, "permitirá continuar coas visitas ordenadas coas concrecións que se especificarán en canto estean suficientemente testadas".

Segundo informou a Catedral, en determinadas circunstancias, e por motivos de conservación derivados de variacións climáticas, principalmente relacionadas coa presenza de altos niveis de humidade ou exceso de calor, o Pórtico da Gloria non poderá abrirse ás visitas. Serán os responsables de mantemento da Catedral os que determinen esa medida, da que se informará previamente.