Plan Nacional de Calor 2025: reducir o impacto sobre a saúde das ondas de calor e adaptar o nivel de risco á vulnerabilidade

O Ministerio de Sanidade presentou este xoves o Plan Nacional de Actuacións Preventivas dos Efectos do Exceso de Temperatura sobre a Saúde 2025, que ten como obxectivo reducir o impacto sobre a saúde da poboación como consecuencia das ondas de calor e inclúe como novidade a adaptación dos niveis de risco aos factores que aumentan a vulnerabilidade das persoas ante a calor.

"A calor extrema e as ondas de calor xa están aquí e todo indica que van seguir indo a máis e cada vez son máis frecuentes, son máis intensas, cada vez duran máis e cando as temperaturas non dan tregua nin de día nin de noite, o corpo humano sinxelamente non ten tempo para aclimatarse e para recuperarse. Se se sobrecarga, esgótase e iso en moitas persoas pode traducirse en enfermidades graves e mesmo en golpes de calor que son letais", destacou a ministra de Sanidade, Mónica García, na presentación deste Plan.

Ao fío, lembrou que a calor extrema situouse como a principal causa de mortalidade asociada ao cambio climático nos últimos tres anos, producindo 4.813 mortes en 2022; 3.009 en 2023; e 2.012 en 2024. "A mortalidade asociada á calor é só a punta do iceberg, a punta dunha pirámide. A calor aumenta os accidentes laborais, aumenta as hospitalizacións, as noites sen durmir e (...) tamén pode agravar situacións de violencia de xénero", engadiu.

Neste contexto, reivindicou a utilidade das accións orientadas á preparación fronte á calor, como é o Plan de Altas Temperaturas, que actúa como "ferramenta de prevención, de coordinación e de resposta". "Toda a evidencia científica dinos que canto máis nos tomamos en serio a calor e as ondas de calor e canto máis preparados estamos, menores son os seus efectos sobre a saúde, menos noites sen durmir, menos visitas ao hospital e menos mortes", insistiu.

O Plan Nacional fronte ás ondas de calor leva activo desde o pasado 16 de maio e estenderase ata o 30 de setembro, como mínimo, xa que o documento contempla un criterio de flexibilidade que permite a súa activación tanto os 15 días previos como os 15 días seguintes ao período sinalado. O seu deseño apóiase nun sistema de alerta baseado en predicións meteorolóxicas e datos de mortalidade diaria, identificando riscos de forma precoz e establecendo niveis de intervención segundo a intensidade térmica e o impacto sanitario previsto.

Segundo describe o propio plan, o Ministerio de Sanidade valora a diario a información proporcionada pola Axencia Estatal de Meteoroloxía (AEMET) sobre as temperaturas máximas esperadas para ese día e os dous días seguintes, e establece os niveis de risco correspondentes, que comunica a cada comunidade autónoma afectada para pór en marcha de forma conxunta as medidas necesarias. Existen catro niveles de risco: nivel 0 (verde), de ausencia de risco; nivel 1 (amarelo), de allo risco; nivel 2 (laranxa), de risco medio; e nivel 2 (vermello), de alto risco.

A través do Plan, España divídese en 182 zonas de meteosaúde, unha novidade que se introduciu o ano pasado para dividir o territorio nacional naquelas áreas que teñen unhas condicións meteorolóxicas máis ou menos similares ao longo do ano. Para cada unha destas zonas, o Instituto de Saúde Carlos III (ISCIII) calculou cal é a temperatura limiar de impacto en saúde, é dicir, a temperatura a partir da cal se observan aumentos significativos en mortalidade.

"Isto é importante porque, por exemplo, en zonas como A Coruña, esa temperatura de limiar en saúde é de 26,6 ºC. A partir desa temperatura empezamos a ver problemas de saúde nas poboacións máis vulnerables, pero nunha poboación como Córdoba, onde a xente está máis adaptada, onde as cidades están máis adaptadas e as vivendas están máis adaptadas, esa temperatura de impacto, por exemplo, sería moi superior, ao redor de 40 ºC", detallou o responsable de Saúde e Cambio Climático do Ministerio de Sanidade, Héctor Tejero.

A CALOR AFECTA A TODOS, PERO NON A TODOS POR IGUAL

"A calor aféctanos a todos, pero non nos afecta a todos por igual. É moi dependente da existencia de factores de risco", aseverou Tejero. En concreto, apuntou que hai factores persoais que aumentan a vulnerabilidade fronte á calor, como é a idade, estar embarazada ou baixo algún tratamento médico; factores de saúde como padecer algunha enfermidade crónica; e factores sociolaborais, como son vivir só, na rúa ou en vivendas que non están ben aclimatadas, etc.

"Entón, a unha determinada temperatura, un día concreto, pódese ver que habería unha vulnerabilidade que aumenta de forma graduada. Terías a poboación en xeral, os menores de 65, sen factores de risco, que terían un risco menor. Logo terías un risco maior para os maiores de 65 ou aqueles menores de 65 anos con múltiples factores de risco; e o risco maior sempre vai ser para aquelas persoas de idade avanzada que teñan, ademais, factores de risco", precisou. Por iso, a principal novidade do renovado Plan é a introdución dunha explicación sobre as implicacións que ten cada nivel de risco adaptada aos devanditos factores de vulnerabilidade e condicións persoais.

Tendo isto en conta, os niveis de risco poden interpretarse de forma que un nivel de risco amarelo supón risco leve para persoas maiores de 65 anos con outros factores de risco. Un nivel de risco laranxa supón risco leve en poboación xeral sen factores de risco, risco moderado para persoas maiores de 65 anos ou menores de 65 anos con múltiples factores de risco, e risco elevado para maiores de 65 anos con outros factores de risco adicionais. Pola súa banda, en nivel de risco vermello supón risco moderado en poboación xeral sen factores de risco, risco elevado para persoas maiores de 65 anos e menores de 65 anos con algún factor de risco, e risco extremo para maiores de 65 anos con outros factores de risco adicionais.

"Desta forma, os niveis de risco facémolos con máis aterrados e máis centrados na xente, para que sexa máis sinxelo para todos os coidadores e para as persoas saber, en función das súas vulnerabilidades concretas, que coñecen mellor que ninguén, adaptar eses niveis xerais de risco das zonas no medio de saúde", destacou Tejero. Así mesmo, o Plan Calor inclúe un sistema de avisos para a cidadanía, que pode consultarse a través de meteosalud.es, desde a páxina web do Ministerio de Sanidade, onde se pode observar o nivel de risco para cada día en cada zona meteosalud. Este sistema inclúe un sistema de subscrición gratuíto para recibir as alertas por SMS e por correo electrónico.