É o xornalismo, estúpido! (II)

O soporte non importa, importa a información que se crea e se transmite. E non é un asunto baladí porque o xornalismo non é unha profesión máis: ten unha responsabilidade social de control e crítica dos grandes poderes e unha responsabilidade social de servizo á cidadanía. Se se degrada o xornalismo degrádase a democracia. Os medios impresos responden á súa crise recortando custes naquilo que lles confire especificidade e valor: o traballo xornalístico.

Por Marcos Pérez Pena | | 29/11/2010

O descenso nas súas vendas, o debilitamento da fidelidade dos seus compradores habituais, a crecente competencia pola publicidade, a fragmentación da audiencia, a dificultade para captar novos lectores (sobre todo os menores de trinta anos), o descenso dos beneficios, e por riba de todo a presión crecente dos accionistas, lévaos a adoptar estratexias cambiantes e case sempre erróneas. Por exemplo, na década dos noventa, para competir co poder audiovisual da televisión e coa súa capacidade de impacto, os xornais alixeiraron e simplificaron os seus contidos, reducindo a lonxitude e profundidade dos textos e incorporando novas seccións de entretemento e servizo. Aquilo revelouse a longo prazo como un inmenso erro, pois para cumprir coas funcións de entretemento e impacto xa estaba a televisión, e os novos xornais visuais e postelevisivos non pasaban de ser un divertimento de terceira categoría. Xusto despois chegou a prensa gratuíta, igual de lixeira que as renovadas e rebaixadas cabeceiras de pago, pero pola que non había que pagar. De novo os editores tiveron que recompoñer os seus proxectos.

Ademais, os xornais téñense concentrado nos últimos anos no lanzamento masivo de promocións, na distribución de produtos de todo tipo, vendidos conxuntamente co periódico. É evidente que estas iniciativas teñen axudado a soster -mesmo a aumentar lixeiramente- as vendas de moitas cabeceiras, o mesmo que os beneficios das empresas editoras, pois as promocións representan xa a principal fonte de ingresos dos xornais españois, por riba das vendas ao número ou da contratación de publicidade. Porén, esta estratexia ten achegado clientes aos xornais, mais non lectores, constituíndo tan só un parche para os descensos nas cifras de difusión. Esta estrutura de negocio, máis dependente das vendas directas que da publicidade, fai á prensa española especialmente sensible aos descensos de difusión. Moitos pequenos e medianos diarios deben defender, para sobrevivir, un certo nivel de venda de exemplares esencial para a súa sustentabilidade financeira e para manter un rendemento publicitario ameazado polas perdas de audiencia e a competencia de novos medios.

Falséanse os datos reais de difusión aumentando a proporción da distribución gratuíta ou en bloque, múdase o deseño, invístese en novas tecnoloxías, compítese polas axudas públicas e idéanse novas formas de obtención de ingresos atípicos. Os medios levan tantos anos preocupados por limitar o papel e a autonomía dos xornalistas, por agradar aos poderes dos que dependen as súas cifras de beneficios, por imitar fórmulas comerciais e profesionais alleas, que acabarán por poñer en perigo aquilo que os converte no instrumento fulcral da sociedade do coñecemento: o poder da información. Ante o descenso das vendas, menos redactores; ante a crise de contidos, menos traballo xornalístico; ante a multiplicidade de ofertas e a competencia crecente, a cultura do corta-pega e a homoxeneización dos discursos. Hai medo a facer cousas diferentes, a nadar contra a corrente, pero neste escenario de cambio, de fidelidades laxas e de redución de ingresos, sairán vencedores aqueles que aposten por arriscar, por contar historias que ninguén máis conta, por facer xornalismo, recuperando o vello principio de servir á cidadanía, no papel e na rede.