Ramón Máiz: "O federalismo leva á solidariedade interterritorial, non gusta do nacionalismo dos ricos”

Xusto antes da crise do coronavirus presentábase a Asociación Federalista Galega. Entre os obxectivos desta asociación está presentar o federalismo como un modelo viable, solidario e con validez demostrada. O seu presidente Ramón Máiz, catedrático de Ciencia Política, ve na idea federal unha fórmula capaz de recoller diferentes posturas, mais sobre todo, unha fórmula política que ten por obxectivo o benestar da xente mediante políticas horizontais e transversais dentro dun modelo de codependencia e solidariedade.

Por Moncho Mariño | Santiago de Compostela | 24/07/2020 | Actualizada ás 21:49

Comparte esta noticia

-Un dos obxectivos propostos pola Asociación Federalista Galega é a reforma da Constitución para darlle unha visión federal. Semella un obxectivo moi ambicioso. Danse as circunstancias que permitirían ese cambio?
O que propoñemos en realidade é a reforma do sistema das autonomías nun sentido federal. Este cambio podería facerse nun máximo de ambición no marco dunha reforma constitucional. Tamén mediante unha lectura federalizante da Constitución española e a posta en pé de mecanismos de tipo federal para a resolución de conflictos e problemas. Algúns destes mecanismos poden ser de coordinación entre comunidades autónomas, noutros lugares onde houbese conflito, establecendo mesas de negociación como se está a facer no caso de Cataluña. Hai un abano amplo de mecanismos federais. Ademais, o federalismo non é só un deseño institucional senón que é unha maneira de entender a política. Iso pódese facer sen acadar o que, de momento, vemos que é imposible pois non hai unha correlación de forzas, porque a reforma constitucional ten uns requerimentos difíciles de aplicar, ademais de que non é o momento nin se dá a coxuntura. Iso non implica que se poda ir avanzando en vez do que aconteceu nos últimos anos, sobre todo baixo os gobernos do PP, que foi unha desfederalización do estado das autonomías, unha recentralización e mesmo unha resimetrización homoxeneizando o sistema. O contrario sería un reforzamento das asimetrías, sobre todo das nacionalidades históricas, sobre todo nun estado plurinacional como é o español. Reforzaríanse os mecanismos de competencias, poñer en pé mesas de negociación ou discutir a solidariedade interterritorial. Este elemento é fundamental para os federalistas e negociaríase a través dunha reforma fiscal. Nada disto necesita de reformas da Constitución. Pódense dar pasos a través de mesas de negociación, reforma do réxime fiscal ou o traspaso de competencias que figuran no estatuto de autonomía que non foron traspasadas aínda.

Brasil, un modelo federal
Brasil, un modelo federal | Fonte: unCOMO

Baixo os gobernos do PP, houbo unha recentralización e mesmo unha resimetrización homoxeneizando o sistema.

-Esa falta de traspaso de competencias, nomeadamente por parte da Xunta de Galicia, responde á dinámica recentralizadora que apuntaba?
O Estado e as autonomías, o bloque de constitucionalidade permite moitas lecturas diferentes. Hai unha lectura de recentralización fronte a outra de federalización do sistema. Dependendo da correlación de forzas. Hai comunidades que teñen un elevado nivel de autogoberno e que toman o traspaso en serio, reclaman esas competencias  e tentan desenvolvelas, é dicir, teñen unha dinámica política. Isto non é unha estructura senón que é un proceso político que depende da correlación de forzas existentes en cada comunidade. Alí onde esa correlación de forzas favorables á federalización se dea, procederase dunha maneira e onde exista a disciplina máis recentralizadora, quedará así. Hai unha cousa importante sobre a que insistimos. Fronte á visión dun estado das autonomías que consistiu en ir entregando competencias de tal maneira que o estado se debilita, nós temos estudado que hai unha dinámica de tendencias e contratendencias. Certo que houbo un traspaso de competencias importante, mais tamén houbo unha recentralización dese estado das autonomías. Por exemplo, a través de mecanismos como as leis orgánicas como a de educación, a lei Wert. Esa lei debera regular uns aspectos xenéricos, mais regula aspectos que son competencia exclusiva das CCAA. Estase invadindo terreo competencial autonómico en materias como a educación, pensemos en relixión nas aulas ou linguas. Outro exemplo é a Unión Europea. A entrada na UE leva que competencias exclusivas das CC AA sexan exercidas no ámbito da Unión, e quen é o interlocutor dentro da UE? O estado. Por tanto, ou se habilitan canles para as CCAA para o momento da negociación, ou senón teriamos a transferencia dunha competencia que vía UE, é traspasada ao Estado, por tanto outro mecanismo de recentralización.

A entrada na UE leva que competencias exclusivas das CC AA sexan exercidas no ámbito da Unión, e quen é o interlocutor dentro da UE? O estado

-Os dous grandes partidos, PP e PSOE, que sensación percibe sobre a apertura para un debate sobre o federalismo?
Dentro do PSOE existe un debate entre a súa alma xacobina, que é moi potente, e a perspectiva federal. Unidos Podemos ten sectores, como se veu en Cataluña, hai posicionamentos federalistas e como abandonaron esa confusión de “confederal ou federal”. Dentro do PP non hai ese debate, agás algunha individualidade que postule esta perspectiva federal de poñerse a negociar. Non hai máis que ver as posturas de PP e Ciudadanos sobre a mesa de conversas en Cataluña. A mesa é un instrumento netamente federal,  pois implica unha negociación mediante pactos, e iso é o federalismo, negociar e gobernar mediante pactos e en segundo lugar, gobernar mediante a produción política da confianza. Todo isto está sendo rexeitado dentro dunha coxuntura difícil porque non existen as maiorías suficientes para materializar este tipo de iniciativas. Mesmo os partidos de ámbito estatal teñen a alma dividida. Dentro dos partidos nacionalistas, hainos que si queren avanzar nesta perspectiva, mais outros perseguen unha vía máis soberanista, máis unilateral que nada ten que ver co federalismo e que sería unha retroalimentación entre dous soberanismos, o do estado e o contrario ao estado. Ese nacionalismo estatal e o que está contra o estado, diferéncianse en varias cousas, mais comparten esa idea de “un estado, unha nación”. Ese discurso é alleo ao federalismo que postula a articulación dun estado plurinacional. De aí que en diversos lugares de España, os federalistas de diferente signo creemos estas asociacións para debater e divulgar as nosas ideas, porque a postura federal baixo a que vive máis do 65% da poboación mundial, en España necesita ser presentada e defendida, pois ten unha gran capacidade de adaptación.

Manifestación por el Día da Patria de colectivos independentistas
Manifestación por el Día da Patria de colectivos independentistas

Ese nacionalismo estatal e o que está contra o estado, diferéncianse en varias cousas, mais comparten esa idea de “un estado, unha nación”

-Dentro do seu Manifesto Federal, apuntábase a perda de conexión co republicanismo federal, con figuras como Pi i Margall ou Aureliano Pereira. Cre que esa perda de conexión co republicanismo federal levou á actual situación en Cataluña e á perda de memoria republicana federal en Galicia?
O republicanismo federal do que se fala, ten ese momento durante o século XIX co Partido Republicano Federal de Aureliano Pereira ou Leiras Pulpeiro, que elaboraron en 1883 e aprobaron en 1887 en Lugo o Proxecto para o Futuro Estado Galego, xunto con outros políticos do momento. Isto influíu en sectores do propio galeguismo, pois non se pode entender a evolución que leva ao Partigo Galeguista a postular durante o proceso constituinte da II República, precisamente unha república federal. Sempre en Galiza de Castelao, postula o federalismo como acomodación plurinacional facendo referencia ás “arelas federalistas”, “ceder da nosa soberanía o necesario para construir un estado federal español”. Todo isto ten esa tradición que pasou ao galeguismo histórico, sen esa lectura soberanista ou independentista, o arredismo quedara desbotado en Castelao. Todo isto se perdeu, por iso cando falamos de Aureliano Pereira hai quen non o recorda. Hai uns anos editei a súa obra e desde logo, Pereira apuntaba cousas moi interesantes sobre un republicanismo socializante e federal. Nada que ver co catolicismo de Alfredo Brañas ou o liberalismo de Murguía. Esa perda de tradición é importante pois que non se lean libros como Las nacionalidades de Pi i Margall, o libro de teoría política máis importante do século XIX, que non se lea a Aureliano Pereira, ou non ler directamente a Castelao desde esta perspectiva federalista, supón unha perda de tradición. O federalismo é unha tradición, un ideal que se se perde, entraremos nunha dinámica de retroalimentación entre dous nacionalismos, o de estado e contra o estado, soberanistas. O federalismo tamén está aberto ao concepto de nación. É incompatible co nacionalismo soberanista e unilateralista, máis é unha das saídas progresistas e solidarias. O federalismo non só ten esa dimensión democrática radical, senón tamén de solidariedade interterritorial, de igualdade e esa é unha dimensión moi importante do ideario federal.

Sempre en Galiza de Castelao, postula o federalismo como acomodación plurinacional facendo referencia ás “arelas federalistas”.

-Con que ferramentas conta e lle gustaría contar á Asociación para expandir as súas ideas federalistas?
Somos unha asociación sen ánimo de lucro e que tempos por idea a creación de debates, conferencias e publicacións. Isto non só para estender o ideario federal senón para presentalo, discutilo e debatilo sempre desde unha perspectiva moi pluralista. Ese pluralismo está relacionado coas temáticas que se tratarán, cultural, económico, políticos e sociais. Desde o punto de vista ideolóxico, esta é unha asociación plural onde hai diferentes visións sobre o federalismo e nós esperamos darlle sitio a todas as interpretacións. Queremos crear un espazo onde se poda debater, compartir e non crear unha especie de seita de erudidos, senón que queremos abrirnos ao coñecemento, ao debate e diseminar a idea clave de que o federalismo ten que ver co benestar da xente. Isto ten que ver coa calidade de vida e cos retos da igualdade, de como se xestiona a sanidade, temos un exemplo agora co coronavirus, como se coordinan de maneira horizontal e non vertical os sistemas de saúde. Ante estes desafíos medioambientais, económicos e sanitarios, son necesarias estruturas federais non só en Europa, senón a nivel mundial. Queremos dar a entender que o federalismo ten que ver coa calidade de vida da xente, coa súa vida diaria.

-Dentro do seu manifesto recollen o termo “quimera” para referirse ao soberanismo.
O vocablo “soberanía” vén da teoloxía política. É o traslado da idea de omnipotencia divina a un poder terreal.  A idea é que o poder ten unha composición vertical, piramidal e que nalgún lugar ese poder é ilimitado, indelegable e indivisible. A perspectiva federal non se trata de “a ver a quen lle atribuímos a soberanía”. Primeiro foi o rei, logo ao parlamento, logo á nación e logo ao pobo. Dentro da tradición federal o concepto de soberanía non ten utilidade. Desde un punto de vista democrático radical e progresista un poder ilimitado. Todos os poderes teñen que estar limitados e poden ser divisibles, o mundo do soberanismo é de soberanías compartidas, e isto quere dicir que non hai soberanía. O federalismo desde sempre prescinde da soberanía, desde as súas orixes. O federalismo supón pensar o poder nun sentido horizontal, é unha liga entre iguais.

Queremos dar a entender que o federalismo ten que ver coa calidade de vida da xente, coa súa vida diaria.

-Nun estado federal español, ten cabida a monarquía?
Aquí hai que dicir dúas cousas. Primeiro, desde as súas fontes teóricas e dos seus fundamentos, o federalimos nace do republicanismo. En Estados Unidos a idea era crear unha gran república nun gran país, sen ser centralista senón un estado de estados. Pi i Margall dicía que unha república centralista é unha república con gorro frísio. E en España temos unha monarquía? Desde o punto de vista de políticas comparadas, existen monarquías con estructura federal. Se abrimos a cuestión do federalismo e engadimos a fórmula de estado, monarquía ou república, entramos dentro dun bucle de imposibilidades, mais é unha cuestión de estratexia. Non obstante, unha cousa é o permisible dentro dunha coxuntura determinada por correlación de forzas, mais outra cousa é esquecer os fundamentos republicanos do federalismo.

-Mais, se se produce un cambio do modelo de estado, habería que consultar mediante un referendum se o pobo quere ou non un ou outro modelo?
O federalismo prescinde de soberanía, aquí o pobo ten que actuar dentro das limitacións constitucionais desde sempre. Aquí non hai poder ilimitado ningún. A perspectiva republicana e federal ten que ser aprobada por todos. Quere dicir isto que referendum si ou non? Depende. Desde un punto de vista da teoría democrática, nada garante que o referendum sexa unha operación lastimosa desde o punto de vista democrático. Unha cousa é aprobar unha constitución e outra formular unha pregunta onde se conciten todos os elementos. Hoxe en día entender o referendum como a máxima expresión da democracia é inadmisible. Pola contra, os referendums son manipulables, levan á  polarización, á simplificación de cuestións complexas ante unha pregunta. O referendum hai que manexalos con moito coidado. Un exemplo é o referendum sobre a cuestión do Quebec en Canadá, senón temos unha falcatruada como vimos no Brexit. Un referendum cheo de fake news, onde pensan que votan para ir cara a liberdade, tomando unha decisión os vellos e zonas rurais, deixando a xente nova á parte. O referendum debe ser un complemento logo dun longo proceso de discusión e clarificación. É unha ferramenta onde entran a demagoxia e o resentimento en moitas ocasións, por iso digo de manexalo con moito coidado. Desde unha perspectiva multilateral e federalista, a autodeterminación ou que cada individuo ou nación autodecide está o universo da codeterminación. Non é o mundo da independencia, é o mundo da interdependencia. A perspectiva federal é de codeterminación. O federalismo oponse ao soberanismo e non ao nacionalismo, porque pode haber nacionalismos de soberanía compartida.

Hoxe en día entender o referendum como a máxima expresión da democracia é inadmisible

-Como se podería demostrar que os estados federais son viables xusto no momento en que se estarían conformando?
O 65% da poboación mundial vive en estados federais, Estados Unidos, Australia, Canadá, a India ou Brasil por exemplo. Deberíase demostrar o contrario, como a poboación que viven en estados dictatoriais ou centralistas, como é posible que iso non estale. O federalismo ten demostrado durante os 200 últimos anos que non o fixeron e tiñan un sistema democrático. Por tanto, haberá que demostrar como países plurinacionais manteñen unha unidade nacional sen recoñecer as nacionalidades que compoñen esa unidade. O federalismo ten varias versións do mundo, o federalismo é a regra e non a excepción. Como se mantivo unido? Hai un proceso na construción desas federacións que as mantén unidas. O federalismo leva á solidariedade interterritorial, por tanto, non gusta do “nacionalismo dos ricos”. Por exemplo, o Brexit, “saiamos de Europa porque así nos irá mellor”. Cataluña, “España nos rouba”, son nacións ricas as que queren marchar. Esa é unha lóxica contraria coa perspectiva de igualdade interterritorial sen agravios e negociada. É un sistema evolutivo e aberto, baseada na empatía e a produción política dá confianza e respecto mútuo. Con todo, a solidariedade non é homoxeneidade.

Deberíase demostrar o contrario, como a poboación que viven en estados dictatoriais ou centralistas, como é posible que iso non estal

-Considera que o sistema federal debera ser unicameral ou bicameral?
En España falamos sempre que sería necesario transformar o Senado nunha cámara federal. Historicamente o federalismo implicaba dúas cámaras, unha delas territorial. En España temos o Senado que é unha cámara inútil desde calquera punto de vista. Co sistema de partidos e de representación, o Senado será sempre unha cámara territorial? Non, pode acabar sendo unha cámara de partidos. O Congreso dos Diputados é unha cámara política e non territorial? Non porque a xente vota desde territorios e os deputados galegos son interpelados por persoas que lles votaron. Non é unha necesidade desde o deseño institucional, que o federalismo sexa bicameral. Tamén nisto hai diferentes modelos. Ora ben, sería moi difícil facelo cunha soa cámara, ademais, habería que articular moi ben esa segunda cámara territorial. No caso español, podería dicirse que o Congreso dos Deputados é case unha cámara territorial.

-Independentistas cataláns, galegos e vascos, poderían aceptar un modelo federal?
A nosa intención é convecer tanto os soberanistas estatais, que hai moitos e potentes, e os soberanistas destas comunidades que unha fórmula federal ben entendida, asimétrica e que recoñeza autogoberno das nacionalidades, podería ser unha fórmula final ou experimental. O ideario federal ten abondo forza, normativa intelectual, política e comparada en todo o mundo. Entón por que non pode funcionar aquí? Nun mundo globalizado, a Unión Europea non aceptaría a independencia de pequenos estados. No caso galego, o galeguismo naceu sendo federalista, no caso vasco o nacionalismo naceu cun libro chamado Vizcaya por su independencia, de aí vén o seu nacionalismo. De fracasar sempre se está a tempo, de probalo, polo menos intentalo.

Ramón Máiz
Ramón Máiz | Fonte: Federalistes d´Esquerres
Comparte esta noticia
¿Gústache esta noticia?
Colabora para que sexan moitas máis activando GCplus
Que é GC plus? Achegas    icona Paypal icona VISA
Comenta
Comentarios 8 comentarios

8 Alienao

O único federalismo viable é o social que propugna Proudhon.

7 Gamela

No "Sempre en Galiza" Castelao falaba dunha Federación Ibérica (incluíndo a Portugal) claro que os reduccionistas da UPG poderían entender que as illas Canarias non forman parte de Iberia (nin Ceuta, nin Melilla, nin Andorra, nin Gibraltar) (?) Logo de que os autonomistas comeran todo o que temos, falar de Federalismo é como falar do que teríamos sido se non foramos o que somos (?) Soñar podemos soñar, pero dar trigo é outra cuestión !!!

6 Casimiro

Di que a federación sería "unha fórmula final ou experimental". Mellor, con humildade, diga temporal e limitada como calquera outra proposta. O do que permite ou non Europa, esta Europa desunida e de intereses diverxentes, anotalo aquí semella a ameaza de ter o árbitro ou o público comprado. Fede como xogo pouco limpo! De tocar a Constitución non é o momento, da monarquia tampouco... E aínda di que pretende fomentar o debate? Eu diría que este federalismo só procura prolongar cunha pintura superficial a situación actual cando a periferia desperta. Igual xa é tarde demais, e aínda non o asumiron nin o PsoE nin Podemos...

5 Sentidiñ0

Un artigo moi acaído á data na que estamos. Pero non, síntoo, o federalismo do psoe é mentira, como o é tamén o seu republicanismo. Máiz, xunto con Petene, todas sabemos quen son. Pódese ver mesmo na propia hemeroteca de Galicia Confidencial.

4 Fidel

Libramos dos madrillegos e xa andan a argallar un novo proxecto rupturista transversal horizontal blablabla... Augúrolles un futuro tan prometedor coma o da pita de monte na ría de Ourense...