Tentáculos de ata 30 metros e veleno que segue activo días despois: "As carabelas portuguesas non son ningunha broma"

Os últimos días de agosto e estes primeiros de setembro deixaron imaxes de praias galegas pechadas pola irrupción masiva das carabelas portuguesas (Physalia physalis). En Sanxenxo houbo bandeira vermella en Silgar, Areas, Canelas e Montalvo; en Cangas pecháronse as praias de Liméns e Nerga; na Coruña recolléronse entre 80 e 90 exemplares diarios destes organismos a finais de agosto e rexistráronse medio cento de picaduras; no Grove, máis dun cento de carabelas foron retiradas en tan só dous días da praia da Lanzada; en Muros, máis de 35 carabelas portuguesas obrigaron a extremar as precaucións na praia de San Francisco... A situación actual --pódense consultar todos os avistamentos en MedusApp-- xera alarma, pero, sobre todo, obriga a extremar a precaución: unha soa carabela pode ser motivo suficiente para clausurar un areal completo.

Josep María Gili Sardá, investigador no Institut de Ciències del Mar (ICM-CSIC) que leva anos estudando as carabelas portuguesas na zona do Mediterráneo, recalca que a súa aparición "non é ningunha broma". Segundo explica, a pesar de que a súa 'cabeza', unha cámara de gas de cor azul-violácea que frota na auga, só acade os 30 centímetros, os seus tentáculos, moi finos, poden chegar aos 30 metros extendidos. "Cando as carabelas chegan ás praias moitas veces non o fan enteiras: pode chegar a cabeza con algún tentáculo, os tentáculos soltos e fragmentados...", sinala. E, aínda que non o pareza, "os tentáculos rotos seguen a picar durante dous días, aínda separados do resto da colonia", advirte. As picaduras de carabela portuguesa son moi dolorosas e, en moitos casos, perigosas para a saúde e a vida humanas. De feito, o investigador lembra que no Mediterráneo esta foi a única especie de 'medusa' que causou mortes da que se teña constancia.

O SEU VELENO TEN PROPIEDADES NEUROTÓXICAS, CITOTÓXICAS E CARDIOTÓXICAS: "SO CUN EXEMPLAR HAI QUE PECHAR A PRAIA"

As carabelas portuguesas chaman moito a atención da poboación pola súa cor azul-violácea intensa, o que fai que moitas persoas, mesmo nenos, se acheguen ás praias cando se alerta da súa presenza para poder observalas. "Todo o contrario do que se debería facer", lamenta Gili Sardá, que explica que as súas células urticantes conteñen veleno encapsulado que se dispara por cambios de temperatura, rozamento ou impacto. E insiste en que mesmo os tentáculos que aparecen soltos espallados pola area poden ter veleno activo: "Se os días son solleiros, un tentáculo separado do resto da colonia pode picar durante polo menos un día; se os días son nubrados ou frescos, ata dous". O seu veleno ten propiedades neurotóxicas, citotóxicas e cardiotóxicas, polo que pode producir escozor e dor moi intensa, con reaccións sistémicas nalgúns casos (tremores, diarrea, vómitos e convulsións).

As zonas máis afectadas polas picaduras, segundo os rexistros, adoitan ser as 'pantorrillas' ou a parte traseira das pernas. E é que moita xente séntase na area sobre fragmentos de carabela que están ocultos nela, sen sabelo. Na zona de contacto adoita aparecer unha liña de pápulas brancas e unha marxe vermella. Por iso, o investigador do ICM-CSIC insiste en que é preciso pechar praias no mesmo intre no que se detecta un exemplar de carabela portuguesa. "Só cun exemplar hai que pechar a praia, sen lugar a dúbidas", sentencia Gili Sardá, que, con todo, asegura que para os bañistas a mellor prevención é o sentido común, sumada ao uso de cremas solares, que crean unha película protectora na pel e dificultan a entrada nela do veleno. E, no caso de picadura, a diferenza do que acontece coas picaduras das medusas, o tratamento máis eficaz é o vinagre e aplicar calor con parches quentes ou inmersión da zona en auga a 40-45 ºC durante 15 minutos.

"SE NOS PICA UNHA VEZ E NOS VOLVE PICAR UNHA SEGUNDA, PODE PROVOCARNOS UN 'SHOCK' ANAFILÁCTICO"

Os grupos máis vulnerables ao veleno das carabelas portuguesas son os nenos e as persoas con problemas asmáticos, cardiovasculares ou dermatolóxicos. Ademais, o investigador lembra un detalle pouco coñecido pero moi relevante: a segunda picadura dunha carabela pode ser máis grave que a primeira. "Se nos pica unha vez e nos volve picar unha segunda, pode provocarnos un shock anafiláctico --reacción inmunitaria severa, xeralizada, de rápida instalación e potencialmente mortal, ante o contacto do organismo cunha substancia que provoca alerxia, e que pode levar á morte nos casos máis graves--", advirte Gili Sardá, lembrando que foi precisamente o estudo das carabelas portuguesas o que permitiu descubrir a existencia deste fenómeno a comezos do século XX, salvando despois numerosas vidas grazas á investigación.

Ademais, o investigador do ICM-CSIC tamén sinala que estes organismos deben ser retirados das praias sempre con guantes e traxes de auga, por parte dos equipos de limpeza especializados. Recomenda ademais pasar o angazo pola area para destruír restos invisibles a simple vista de carabela, pois os tentáculos son moi finos e conteñen centos de miles de células con potente veleno. "A mellor forma de facer viable para o baño de novo unha praia despois da chegada de carabelas portuguesas é retirándoas e machando ben a area despois, deixando que o sol rebente as células urticantes co shock térmico", sinala. Así mesmo, o investigador resalta que as medidas de prevención deben aplicarse non só o día en que estes organismos aparecen, senón tamén un ou dous días despois, porque aínda poden quedar fragmentos activos no mar ou na area.