O plástico está asfixiando os océanos e pasando á cadea trófica

Científicos da Universidade de Santiago desenvolven un novo modelo para controlar as dinámicas de plásticos e microplásticos desde a súa entrada no mar. Alertan de que a maioría se acumula nos fondos mariños, o 80% procede de actividades en terra e as verteduras están aumentando.

Por Galicia Confidencial | Santiago de Compostela | 24/09/2022 | Actualizada ás 22:00

Comparte esta noticia

Calcúlase que entre o 60-80% do lixo xenerado polos seres humanos é plástico e case o 10% acaba directamente ou indirectamente no mar. Científicos estadounidenses calcularon que 8 millóns de plásticos acabaron no mar no ano 2010. Para facernos unha idea da súa dimensión, sería o mesmo que colocar cinco bolsas da compra cheas de plásticos cada 30 centímetros de costa no mundo. Deses 8 millóns de toneladas de plástico que acaban no mar cada ano, só 245 mil están flotando na superficie, o resto atópase nas profundidades, invisibles para nós.

Plásticos no mar
Plásticos no mar | Fonte: NOAA.

Para 2025, o panorama é aínda máis desolador se non se aplican medidas correctoras urxentes: esas cinco bolsas cheas de plástico converteranse en dez cada 30 centímetros de costa, dobrando a cantidade de lixo nos mares na mesma extensión, advertiron estes investigadores. As estimacións son que, de seguir ao ritmo actual, no ano 2050 haberá máis plástico que peixes nos océanos.

“O aumento do plástico na columna de auga provoca o seu aumento nos seres vivos, afectando tamén ao ser humano”

Coa idea de coñecer mellor as dinámicas da contaminación por plásticos e microplásticos nos océanos, científicos do Departamento de Enxeñaría Química da Universidade de Santiago de Compostela (USC) deseñaron un modelo que “mostra que os restos plásticos en forma de macroplásticos, microplásticos e microplásticos secundarios nos océanos seguen aumentando ao longo dos anos, principalmente na columna de auga” e “a maior parte acaba acumulándose no fondo do mar, aínda que o aumento do plástico na columna de auga provoca ao mesmo tempo o aumento do plástico nos seres vivos, afectando tamén ao ser humano”, avisan os investigadores galegos.

Os científicos da USC revisaron as estratexias actuais de xestión do plástico no medio mariño, co obxectivo de identificar posibles necesidades e melloras desde un punto de vista sustentable, e definir novos enfoques. Simultaneamente, realizaron unha análise de fluxos de materiais plásticos en diferentes ambientes mariños e desenvolveron e validaron un modelo para determinar o destino dos plásticos e microplásticos nos océanos.

“Este traballo amplía os coñecementos actuais sobre a xestión dos plásticos, as súas transformacións e acumulación no medio mariño e os efectos nocivos sobre o mesmo”, destacan os seus autores, que destacan do seu modelo que “pode usarse para predicir tendencias na distribución dos plásticos nos océanos”, ademais de permitir “observar os depósitos de plásticos máis importantes”.

Como recordan estes expertos, “aínda que os plásticos sofren transformacións no medio mariño, non é un medio de eliminación, xa que a maioría deles non son biodegradables” e “acumúlanse na súa maior parte no fondo do mar”, onde “a proporción de microplásticos que se atopan nos sedimentos é maior que a de macroplásticos”.

 “O 80% dos aportes de plásticos ao mar proceden de fontes terrestres, fronte ao 20% dos aportes oceánicos”

Os macroplásticos son, basicamente, aqueles visibles a primeira ollada, mentres que os microplásticos teñen un tamaño inferior a cinco milímetros. Os científicos da USC explican que “os plásticos adoitan sufrir fotooxidación, producindo microplásticos, e estes microplásticos derivados da descomposición de plásticos máis grandes chámanse microplásticos secundarios”, os cales “simplemente non se poden extraer dos océanos e, unha vez mesturados, entran na cadea alimentaria e poden ter efectos tóxicos”.

Polo tanto, nos microlpásticos diferéncianse os chamados microplásticos primarios dos secundarios. Os primeiros son os que se verten directamente ao medio ambiente, é dicir, non xorden como efecto da erosión e degradación, mentres que os secundarios son os que se producen pola degradación dos diferentes residuos plásticos. 

AS ACTIVIDADES EN TERRA, PRINCIPAIS FONTES DE CONTAMINACIÓN

Da revisión da literatura científica existente sobre o problema global da contaminación por plásticos dos océanos observaron que a maioría dos traballos tratan sobre medidas de xestión en terra para evitar a chegada do plástico ao medio mariño, destacando, entre outras estratexias, as campañas cidadás pola eliminación de plásticos e diversos proxectos nacionais e internacionais. Pero “aínda que estas son fundamentais para afrontar o problema dos plásticos, poucos estudos ou estratexias atopamos”, sinalan os investigadores galegos, que consideran que “mellorar o coñecemento sobre as metodoloxías e técnicas de estudo dos micro/nanoplásticos axudará a definir mellores estratexias”.

A revisión permitiulles tamén identificar as principais fontes de plástico no océano. Os datos globais indican que a fonte terrestre representa o 80% dos aportes plásticos ao mar e ao fondo mariño, que “é un gran sumidoiro”, xa que “a maior parte dos residuos plásticos do medio mariño están depositados nos fondos”. Tamén lles aportou máis coñecemento sobre as transformacións que sofren os plásticos no mar (degradación e fragmentación), “aínda que o medio mariño non é un medio de eliminación, senón de acumulación” de residuos de plásticos, subliñan. E o seu modelo permite, precisamente, estudar a acumulación de plásticos no medio mariño.

A maior parte dos residuos plásticos do medio mariño deposítanse no fondo do mar (94%) e só unha pequena porcentaxe está na superficie oceánica (1%).

En total, revisaron e analizaron 978 artigos científicos para estudar a orixe, fontes e sumidoiros do plástico. “As estimacións da cantidade de plástico no mar son moi diferentes segundo os medios consultados”, aínda que, por exemplo, calculouse que 8 millóns de toneladas acabaron nos océanos en 2010, como confirma tamén o modelo dos investigadores galegos. Si parece haber consenso sobre a orixe: “Considérase que o 80% dos aportes de plásticos proceden de fontes terrestres, fronte ao 20% dos aportes oceánicos”, detallan.

Comprobaron tamén que os plásticos máis abundantes non son biodegradables e poden acumularse en cinco compartimentos: superficie, columna de auga, fondo mariño, litoral e na biota.

Salientan, ademais, que a maioría dos estudos revisados ​​centráronse no estudo dos plásticos flotantes na superficie do mar, algo que lles chama a atención xa que os fondos mariños teñen maior concentración de plásticos, cun 94%, e só un 1% está na superficie do mar.

De maior a menor tamaño distínguense: os macroplásticos, mesoplásticos, microplásticos e nanoplásticos. Tras a revisión dos 978 traballos, realizaron unha clasificación agrupada por temas, sendo o máis recorrente “macroplásticos/mesoplásticos”, e aínda que o tema “Microplástico/nanoplásticos” está menos representado, viron que era “moi actual”.

“O modelo mostra que os restos de plásticos nos océanos en forma de macroplásticos e microplásticos primarios e secundarios seguen aumentando ao longo dos anos"

Por outro lado, as estratexias de xestión deste problema están representadas no 15% dos artigos revisados. Estas están relacionadas con estratexias de xestión do plástico para reducir o seu impacto ou coa lexislación, sendo outro tema “moi actual”.

Observaron tamén que o 77% dos traballos revisados ​​representan o tema "monitorización e modelización", o cal é “unha tendencia ascendente en canto a número de estudos nos últimos anos”, salientan.

CONTAMINACIÓN EN AUMENTO

Tras a revisión, deseñaron o seu modelo para determinar as dinámicas dos plásticos e microplásticos desde a súa entrada no mar.

“O modelo mostra que os restos de plásticos nos océanos en forma de macroplásticos e microplásticos primarios e secundarios seguen aumentando ao longo dos anos, principalmente na columna de auga. A maior parte acaba acumulándose no fondo do mar, pero o aumento do plástico na columna de auga provoca ao mesmo tempo o aumento do plástico nos seres vivos, afectando tamén ao ser humano”, explican os autores.

Na súa opinión, este modelo “describe ben as tendencias reais do sistema nos diferentes medios” e “é sensible a parámetros que se poden modificar para considerar outros posibles escenarios: índice de entrada de plásticos no océano, taxa de macro e microplásticos, a vida media dos macroplásticos a microplásticos e o número de peixes no océano”.

Polo tanto, trátase dun modelo adaptable e axustable que “pode predicir tendencias futuras dos plásticos” e que pode ser “útil para apoiar novas normativas e estratexias para facer fronte á problemática dos residuos plásticos”.

Máis de 220 especies inxiren microplásticos, moitas delas consumidas por humanos, como mexillóns, ostras, ameixas, camaróns, lagostinos, anchoas, sardiñas ou bacallaus

O modelo desenvolvido na USC representa a acumulación de plásticos en diferentes compartimentos oceánicos: superficie, columna de auga, fondo mariño e mobilización de microplásticos á biota (flora e fauna). O modelo consta de catro fases e cada unha delas incorpora máis elementos. A primeira fase do modelo só ten en conta a entrada de macro e microplásticos no océano e a degradación de macro a micro, e nela obtense a cantidade de macro e microplásticos no mar. A segunda fase incorpora os datos sobre a cantidade de macro e microplásticos flotando e, polo tanto, obtense a cantidade de macro e microplásticos que flotan e os que afunden. A terceira fase do modelo incorpora eses datos tanto de macro como de microplásticos que se afunden e flotan, asumindo que todo o demais permanece na columna de auga. A cuarta e última fase incorpora a inxestión de microplásticos pola biomasa de peixes, obtendo cantidades de microplásticos inxeridas.

Os principais resultados atopados por fases con modelo modelo son, na primeira fase, un alto fluxo de entrada e grandes acumulacións de microplásticos e macroplásticos, na segunda fase observaron que os plásticos flotantes son os menos abundantes, a terceira confirmou que o fondo mariño é un gran sumidoiro de plástico, especialmente de microplásticos, e na última fase constatouse que gran cantidade de plásticos son trasladados á biota e a cantidade detectada é cada vez maior.

Isto supón tamén unha alerta para a seguridade alimentaria humana. En 2019, un informe da Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura (FAO) mostrou que máis de 220 especies diferentes inxiren refugallos microplásticos en condicións naturais, moitas delas consumidas por humanos, como mexillóns, ostras, ameixas, camaróns, lagostinos, anchoas, sardiñas, arenques ou bacallaus, entre outras.

Sábese, por exemplo, que bocareus, sardiñas, escarpóns e salmonetes das augas galegas e de todo o Cantábrico levan consigo microplásticos no seu tracto dixestivo. Así o demostrou un estudo científico feito por investigadores do Centro Oceanográfico de Vigo e o de Santander –do Instituto Español de Oceanografía–.

Os resultados e a descrición do modelo desenvolvido na USC veñen de ser publicados na revista científica Science of The Total Environment.

Comparte esta noticia
¿Gústache esta noticia?
Colabora para que sexan moitas máis activando GCplus
Que é GC plus? Achegas    icona Paypal icona VISA
Comenta