Sorolla, o veraneante que levou Vilagarcía a Nova York

Que máis se pode dicir sobre Sorolla? Exposicións, estudos, conferencias... Que máis se pode dicir? Pois que se anoxaba ante o desconcerto que lle provocaba esa luz que pasa de dourada a rosa a laranxa e a vermello nas súas tardes fronte á Ría de Arousa. E que máis? Pois que gustaba de perderse no mercado de Vilagarcía, que vía nesta vila a esencia de Galicia e que eu tiven o gusto de estar ao seu lado… Acompáñasme?

Por O faro de Hopper - Leticia Pérez-Lafuente | Madrid | 15/01/2015

Saín admirada da mostra "Sorolla en América" non só por "La bata rosa", "Triste herencia" ou "Niños en la playa" senón porque a través dos seus debuxos e gouaches de Nova York se pode constatar o espírito aventureiro de Sorolla, tanto no pictórico coma no persoal. América descubriu a Sorolla en 1909, na súa primeira exposición en The Hispanic Society of America de Nova York. Daquel afortunado desembarco xurdiu un reto que supuxo para Sorolla unha viaxe pictórica e anímica por España. Que máis se pode dicir de Joaquín Sorolla? Pois que levou a miña cidade natal, Vilagarcía de Arousa, ao mesmo corazón de Manhattan.

"La bata rosa". Pintada un ano despois da súa visita a Vilagarcía de Arousa.

Se pasas camiñando polo convento de Vista Alegre, Vilagarcía derrámase luminosa ante a túa vista, como unha rica tea. Escoltada pola fermosa Ría de Arousa e polas faldras do apracible Monte Xiabre. Podes imaxinar o seu xenial berrinche?, o do pintor, eu si, pois un atardecer do pasado xullo, atravesando Vista Alegre, me sorprendeu unha exaltada voz viril.

-E outra vez! Cada vez que asomo a vista tras o cabalete encóntrome con novas cores, este horizonte tómame o pelo! Esta obra será eterna!

Barba coidada, non moi alto pero áxil, movíase inquedo polo xardín que daba á Ría.

Consultei o Faro de Vigo que levaba no bolso. Xa non era de 2014 senón que estaba datado en xullo de 1915. Sorolla chegou a Vilagarcía coa intención de realizar unha serie de murais mostrando os costumes das distintas rexións españolas encargadas polo fundador da Hispanic Society de Nova York. No mesmo artigo, Sorolla manifestaba: "elixín Vilagarcía por ser máis popular, polo seu fermoso horizonte e porque desexo caracterizar o escenario do meu cadro co fondo desta bela ría."

Solpor en Vilagarcía.

-Quen anda aí? Manuel es ti?

-Don Joaquín, non se asuste, son Leticia, talvez me coñece por El faro de Hopper...

-Non sitúo ese faro nesta costa e Hopper... Por que o menciona? É que tamén veu a pintar a esta zona? É vostede a súa anfitriona ou o seu marchante?

Esquecín que en 1915 aínda non existe o meu blog...nin o de ninguén. Hopper estivo en España en 1910, naquel momento Sorolla era xa un artista consagrado. Igualmente, Sorolla puido coñecer a obra de Hopper nas súas viaxes a Norteamérica.

-Non don Joaquín -expliquei atravesando a maleza e camiñando cara a el- son Leticia, unha vilagarciá que goza do verán, como vostede...

-Ah! -exclamou amigable- Entón tome asento nesa cadeira de campo e fágame un pouco de compañía...a ver, deixe que a vexa. Pois si, ten os ollos de forma almendrada que tanto vin por aquí.

-Temos ollos en forma de améndoa, Don Joaquín?

-Así é. Observo nas xentes galegas esa mirada resgada, de cores pardas e verdes, ollos frescos e rostros sans e de tendencia redondeada. Gústame acudir ao mercado, fixarme nas persoas, facer bosquexos da súa expresión. Todos son amables e acceden a deixarse retratar. Levo nunha caixiña de puros os meus carbóns e algúns pequenos cartóns, así, de cada paseo traio rostros e tipos que me servirán para este mural.

-Dende logo o mercado é un mundo en si mesmo... Traballa vostede no encargo de Huntington?

Sorolla pintando en Vilagarcía.

-Así é. Archer Milton Huntington é un gran coleccionista namorado da cultura española e encargoume estas obras para a súa fundación. A Hispanic Society está en Broadway, entre a 155 e a 156, que así o din en Nova York. Expuxen alí por primeira vez en 1909, pero a Huntinton coñecino en Londres, mentres expoñía en Grafton Gallery... Por certo, onde andará o bo de Manuel?

-Quen é Manuel?

-Manuel é o fillo de Eleuterio Vega, un gran carpinteiro de aquí, construíronme este práctico cabalete, estada con toldo e todo. Así podo pintar ao aire libre e protexer as obras do vento mentres persigo esa luz -dixo con certo reproche.

-Seino, esta luz desconcértao, verdade Don Joaquín?

-E tanto estimada Leticia... A luz desta fermosa Ría cambia constantemente, fíltrase entre as árbores cores intensas, rebota co mar e desafía ás miñas pupilas e aos meus pinceles...e iso que a miña man é rápida.

Sorolla era experto en pintura ao aire libre. Non obstante o seu escenario habitual eran as praias do mediterráneo, nas que a luz é máis suave e fraccionada que na costa atlántica. Na Ría de Arousa foi desafiado pola luzada cambiante e tonalidades máis extremas. Ademais, os días de néboa matutina, os brancos e azulados de Vilagarcía evolucionaban tamén de forma diferente respecto aos amañeceres valencianos.

-Vostede pinta Leticia?

-Non, eu escribo, creo que é como facer imaxes con palabras, non cre?

-Por suposto, un exercicio moi visual sen dúbida. E sobre que escribe?

-E agora que lle digo? -pensei cortada- Pois escribo sobre arte, artistas, novas formas de expresión.

-Ah! entón debemos ser amigos e compartir inquietudes artísticas contemporáneas. A min gústame escribir tamén, esténdome cando escribo á miña esposa Clotilde ou a artistas amigos como Aureliano De Beruete, un gran coñecedor de Velázquez, claro que, ao mestre Velázquez lle debemos todos a modernidade.

A modernidade xa quedábaseme curta, eu amencera en 2014 e agora estaba a compartir inquietudes con Sorolla.

-Entón, escribe vostede para o xornal Galicia Nova ou a revista Arealonga? Dígoo porque xa me entrevistaron...

-Non, o medio para o que escribo está aínda en fase experimental... Aún así, se ten a ben contestarme unhas preguntas...

-Encantado fareino, se non lle importa que capte estes últimos brillos da paisaxe mentres conversamos...

Que me ía importar! Estaba a ver pintar a Sorolla, na miña terra e en primeira fila... Lienzo sen marco, tan vivo, tan preto, e ao fondo asomaba a illa de Cortegada.

Volveu o afamado Manuel, entre el e Sorolla cambiaron de sitio o colosal cabalete. Levábanse ben, notábase, valenciano e galego perseguían algo no ambiente que só Sorolla parecía percibir.

Mentres eu tomaba notas Sorolla falaba de moitas cousas á vez, era un gran narrador. Falaba de como nos seus cadros ordenaba os elementos ao son da luz. A súa formación pictórica foi convencional, academicista, pero estaba fascinado pola fotografía, como o estivo Degas e polos efectos da luz sobre cores e obxectos.

-Na miña estanza en París en 1885 Monet, Degas e Renoir xa estaban máis consolidados, os pobres xa recibiran o azoute da crítica. Mornos os puxeron! Aún non lles entendían - Explica Joaquín mentres o longo pincel baila.

Rasss, pincelada solta, rasss pincelada longa e rasss enérxico pintar e xorde a mancha e xorden a forma e a historia, rasss de morados e rosas e branco, moito branco e verdes para a pel.

Rasss, rasss, pinceladas

-En París quedei cativado coas obras de Jules Bastien-Lepage e de Adolf von Menzel -puntualizou Sorolla- Interesoume apaixonadamente como trataban a luz e a súa paleta de cores claras.

Sorolla encontrou a súa linguaxe na fusión da obra destes dous artistas e creou un novo. Aínda que ao longo da súa vida obtivo recoñecementos con obras de temática social como "Otra margarita" no que o enfoque e a intención pictórica van máis alá da pintura costumista e exploran un realismo emotivo sen caer en dramas, reflectindo esquematicamente o impacto emocional da escena.

"La otra Margarita" (1892).Realismo social. Sorolla é testemuña da escena dunha viaxe en tren e decide reflectir o drama con simplicidade e unha moderna composición que arranca coa cabeza inclinada da muller. 

Posteriormente Sorolla elixiu dedicarse a outros temas, próximos, familiares, espontáneos. Decidiu para o resto das súas obras que a emotividade viría marcada máis polo uso da luz que polo tema en si mesmo. Acaso non son as obras sobre a súa familia tan potentes como "A liberdade guiando o pobo" de Delacroix? Creo que os temas se cargan de sentimento máis por como se traten que polo asunto que mostren.

A súa filla María en 1907 despois de recuperarse dunha tuberculosis.

Foi Sorolla compracente nas súas obras? Dende logo foi el mesmo na maioría das súas obras. Outro asunto son algúns retratos por encargo, sobre todo na súa etapa de éxito en América, o cal sería ata razoable. Non obstante, temos marabillosos retratos da súa man que zumegan emotividade e marca propia, como o de Benito Pérez-Galdós, o do seu amigo Beruete, ou o de Louis Comfort Tiffany, que xurdiu do seu éxito naquela primeira expo en Nova York. Sorolla dicía "prefiro o retrato ao aire libre" pero atrevíase con todo.

Louis Comfort Tiffany (1911), primer Director de Deseño e fillo do fundador da firma de xoiaría Tiffany & CO

O seu amigo, o pintor Aureliano de Beruete (1902)

Acompañei a Sorolla camiñando ata O Castro, o barrio de pescadores no que se aloxaba. En 1915 o mar non estaba tan ao fondo, asomaba en cada esquina. Joaquín saudaba e era saudado. A Sorolla gustáballe que precisamente Vilagarcía de Arousa tivese sido a primeira en levantarse contra os franceses en 1808. Faloume tamén sobre un dos murais nos que eses días traballaba, "La Romería". Nel reflicte paisaxe, persoas e animais convivindo coa mesma factura pictórica, obxecto dos xogos dunha mesma luz, aquela que lle fixo enfadar tanto mentres pintaba en Vista Alegre e que recolleu nesa escena de traballo, ocio e música tan galega. As cores nesta obra fanse máis intensos que noutras de fondo mediterráneo, pois a certas horas a luz atlántica acende as tonalidades ata a incandescencia, sobre todo ao atardecer, onde crepitan lumes cromáticos entre mar, bosque e ceo.

"La Romería" Panel de Galicia pintado en Vilagarcía de Arousa (The Hispanic Society of America en Nueva York)

-Vereina outra tarde Leticia? Ou unha mañá no mercado, parece vostede saber da miña pintura case tanto coma min mesmo.

-Por min encantada, foi un pracer irrepetible velo pintar Don Joaquín.

-Viaxa vostede a Norteamérica, Leticia?

-Sempre que podo.

-A min é que me encanta viaxar en avión. Entón será invitada de honra cando estes paneis se expoñan, así poderá tamén se entrevistar con Huntington.

Ogallá! exclamei no meu pensamento, pois non sabía ata onde chegaría aquela viaxe (nin no espazo nin no tempo). Sorolla afastouse charlando con Manuel. Pensei en pedirlle un selfie co meu ipad pero, en 1915? Ademais, tras coñecelo e velo pintar, quen quere un selfie? Compráceme o recordo, a foto mental. Algo gracioso debeu suceder cando xa estaban lonxe porque os dous riron con espontaneidade, pero xa non acertei a oír de que se trataba. Pintar facíalle feliz, non o atormentaba. Os murais para a Hispanic Society foron o inicio do declive da súa saúde. Mostráronse ao público en 1926 con Joaquín xa pintando a luz das estrelas, sen o seu mozo Manuel. Rasss, rasss pinceladas.

Os martes e os sábados o mercado segue bulicioso e entretido, algúns "sabios do marketing" practican o seu influxo. Mentres, en Broadway, un anaco de Vilagarcía cega os americanos, entre a 155 e a 156, que así o din en Manhattan. Grazas Don Joaquín.

*El faro agradece ao Museo Sorolla de Madrid a súa axuda neste artigo. Tanto a casa coma o xardín foron deseñados polo propio Sorolla. Nela consérvase gran parte da súa obra, así como mobiliario e o estudo do artista, no que utilizou modernas combinacións de xogos de ventanais para experimentar coa luz natural tamén en interiores.

---

Leticia Pérez-Lafuente

'El faro de Hopper' é un espazo para gozar da arte e explorar a comunicación das marcas que forman parte da nosa vida. Leticia Pérez-Lafuente Suárez anímavos a descubrir que hai detrás dun cadro ou dun logo. Natural de Vilagarcía, realizou os seus estudos de xornalismo entre Madrid e Italia. Traballou no Faro de Vigo e as emisoras COPE e SER en Vigo. Actualmente reside en Madrid onde, tras especializarse en Consultoría de Comunicación, traballa para Heineken España e Leroy Merlin entre outras marcas. Publica habitualmente na revista Madrid Histórico e continúa a súa formación en estratexia de comunicación e arte.

Visita el blog www.elfarodehopper.com / Facebook: El faro de Hopper / Twitter: @FaroHopper

Máis artigos de Leticia Pérez-Lafuente aquí.